Η Αφρική είναι μια πλουτοπαραγωγική ήπειρος, που φαίνεται να απαλλάσσεται από τα συνηθισμένα στερεότυπα διαφθοράς και πείνας, παίρνοντας νέες πρωτοβουλίες για μια ενιαία αγορά μεταξύ των Αφρικανικών χωρών. Πιο συγκεκριμένα, ήδη από τις απαρχές της ανθρώπινης εξέλιξης, το εμπόριο στην Αφρικανική ήπειρο αποτέλεσε την αφετηρία των πολιτικών κοινωνιών, των οικονομικών εξελίξεων, και, κατ’ επέκταση, συντέλεσε στη διαμόρφωση κοινοτήτων και των πρώτων πολιτικών συστημάτων. Στα μέσα του 21^ου αιώνα, ωστόσο, η Αφρική φαίνεται να αντιμετωπίζει ένα μεγάλο ποσοστό ανεργίας και φτώχειας, παρά τους ανεξάντλητους φυσικούς της πόρους. Επακόλουθο αυτής της οικονομικής κατάστασης είναι και η μεταναστευτική ροή των πολιτών της στις ευρωπαϊκές ακτές. Καθώς το ΑΕΠ συρρικνώνεται, ενώ το έλλειμμα των χωρών αυξάνεται, οι Αφρικανικοί ηγέτες προσπαθούν να βρουν το δικό τους ρυθμό ανάπτυξης, μέσω της σύναψης της Αφρικάνικης Ηπειρωτικής Ζώνης Εμπορικών Συναλλαγών (African Continental Free Trade Area – Af CFTA).

Οι ηγέτες 44 Αφρικανικών χωρών συγκεντρώθηκαν, το Μάρτιο του 2018, στο Kigali της Ρουάντα, για τη σύναψη της συμφωνίας της Af CFTA, με κοινό γνώμονα τη δημιουργία μιας ενδο-αφρικανικής αγοράς. Η παρούσα εμπορική συμφωνία αποτελεί από τις σημαντικότερες στο είδος της, μετά την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (Word Trade Organization).

Τα Προβλεπόμενα Θετικά Αποτελέσματα

Η συμφωνία στοχεύει στην ενίσχυση του ενδο-αφρικανικού εμπορίου, καθιστώντας την Αφρική μια αγορά 1,2 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, και ένα συνολικό ΑΕΠ άνω των 3,4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Η Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Αφρική (UNECA) εκτιμά ότι η εφαρμογή της συμφωνίας θα μπορούσε να αυξήσει το ενδο-αφρικανικό εμπόριο κατά 52% μέχρι το 2022 (σε σύγκριση με το επίπεδο εμπορίου το 2010), και να διπλασιάσει το μερίδιο του ενδο-αφρικανικού εμπορίου (σήμερα περίπου 13% Εξαγωγές της Αφρικής) από την αρχή της επόμενης δεκαετίας. Μεταξύ των κρατών-μελών της Αφρικανικής Ένωσης που δεν υπέγραψαν το σύμφωνο είναι οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες της ηπείρου – η Νιγηρία και η Νότια Αφρική. Η Μποτσουάνα, το Λεσότο, η Ναμίμπια, η Ζάμπια, το Μπουρούντι, η Ερυθραία, το Μπενίν, η Σιέρρα Λεόνε και η Γουινέα Μπισσάου είναι τα άλλα κράτη-μέλη που δεν υπέγραψαν το σύμφωνο. Σύμφωνα με την Af CFTA, οι κυβερνήσεις δεσμεύονται να καταργήσουν τους δασμούς για το 90% των αγαθών που παράγονται στην ήπειρο.

Στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, η Af CFTA κάνει λόγο για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, μέσω της μαζικής παραγωγής και της καλύτερης ανακατανομής πόρων. Εν ολίγοις, αυτό το πλάνο επιχειρεί να «μεταμορφώσει» την Αφρική σε ένα δυνατό παίκτη στην παγκόσμια οικονομία. Ωστόσο, θα αναρωτιόταν κανείς γιατί τα κράτη επιλέγουν μια ενιαία αγορά, και πώς μπορεί να τους ωφελήσει μακροπρόθεσμα.

Αναλυτικότερα, τα κράτη-μέλη της Αφρικανικής Ένωσης δημιουργούν μια εμπορική συμφωνία, γιατί το ενδο-αφρικανικό εμπόριο είναι σχετικά περιορισμένο. Μετά το τέλος της απo-αποικιοποίησης, οι εμφύλιοι πόλεμοι και η διαφθορά μαστίζουν την ήπειρο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν ελάχιστες εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών. Αυτό που επιδιώκει η Af CFTA δεν είναι μόνο η κατάργηση όλων των εμποδίων, αλλά και η δόμηση του ιδανικού εμπορίου που αρμόζει στα Αφρικανικά κράτη, για να ευδοκιμήσουν. Επίσης, με την άρση των περιορισμών στις ξένες επενδύσεις, οι επενδυτές θα προσεγγίσουν την ήπειρο. Αυτό προσθέτει κεφάλαιο για την επέκταση των τοπικών βιομηχανιών, και την τόνωση των εγχώριων επιχειρήσεων. Το νέο κεφάλαιο ενισχύει έναν ανοδικό κύκλο παραγωγικότητας, που διεγείρει ολόκληρη την οικονομία.

Αυτή η εισροή ξένου κεφαλαίου μπορεί, επίσης, να τονώσει τα τραπεζικά συστήματα, οδηγώντας σε περισσότερες επενδύσεις και καταναλωτικά δάνεια. Επιπροσθέτως, η Af CFTA θα διευκολύνει τη διαδικασία εισαγωγής πρώτων υλών από άλλες αφρικανικές χώρες, ενώ θα επιτρέψει στις SMEs (Small to Medium size Enterprises) να δημιουργήσουν θυγατρικές επιχειρήσεις σε άλλες αφρικανικές χώρες, προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση σε φθηνότερα μέσα παραγωγής. Τέλος, οι παγκόσμιες εταιρείες έχουν περισσότερη εμπειρία από τις εγχώριες εταιρείες, για να αναπτύξουν τοπικούς πόρους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις επιχειρήσεις στον τομέα της μεταποίησης. Η Af CFTA θα επιτρέψει στις πολυεθνικές εταιρείες να συνεργαστούν με τις τοπικές επιχειρήσεις για την ανάπτυξη πρώτων υλών, την εκπαίδευσή τους με βέλτιστες πρακτικές, και τη μεταφορά τεχνολογίας. Με τα παραπάνω, γίνεται λόγος για μια αρκετά κερδοφόρα συμφωνία για τα Αφρικανικά κράτη, καταδεικνύοντας την αλλαγή των στάσεων, με στόχο την ανάπτυξη της ελεύθερης επιχειρηματικότητας.

Οι Επιπτώσεις

Παρά τα πολλά οφέλη που θα έχει αυτή η συμφωνία, υπάρχει μια σημαντική δυνητική πρόκληση για την εναρμόνιση των ετερογενών οικονομιών της Αφρικής στο πλαίσιο μιας συμφωνίας, και η πρόκληση αυτή δεν είναι άλλη από τη μεγάλη ποικιλία που υπάρχει στο επίπεδο ανάπτυξης των συμβαλλόμενων κρατών. Κατά συνέπεια, να υπάρχουν φόβοι ότι τα οφέλη της ζώνης ελευθέρων συναλλαγών θα μπορούσαν να κατανεμηθούν άνισα. Δεν αναμένεται ότι όλες οι χώρες θα ωφεληθούν εξίσου από τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών. Αν και η αναμενόμενη μέση αύξηση του ΑΕΠ είναι περίπου 1%, σε ορισμένες χώρες αναμένεται να αυξηθεί πάνω από 3%, ενώ σε ορισμένες άλλες αναμένεται να συρρικνωθεί. Εν ολίγοις, οι αναπτυγμένες χώρες της ηπείρου θα επωφεληθούν από τη συμφωνία εις βάρος των αναπτυσσόμενων χωρών.

Επιπλέον, ενώ το στοιχείο του ανταγωνισμού συμπεριλήφθηκε παραπάνω ως κάτι θετικό, καθώς οι αφρικανικές χώρες θα μπορέσουν να παίξουν σημαντικό ρόλο στο διεθνές εμπόριο, δεν είναι σίγουρο εάν θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στους γοργούς ρυθμούς της διεθνούς οικονομίας. Πολλές αναδυόμενες αφρικανικές αγορές είναι παραδοσιακές οικονομίες, που βασίζονται στη γεωργία για την απασχόληση. Αυτές οι μικρές οικογενειακές εκμεταλλεύσεις ενδεχομένως δεν θα μπορούν να ανταγωνιστούν μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις σε χώρες υψηλού εισοδήματος της Αφρικής, όπως την Κένυα, την Αιθιοπία και την Αίγυπτο.

Στη συνέχεια, οι εργαζόμενοι από τις φτωχότερες χώρες ενδέχεται να αναγκαστούν να εργάζονται για πολλές ώρες, και να ζήσουν σε άθλιες συνθήκες, χωρίς βασικές παροχές (όπως το πόσιμο νερό και το ηλεκτρικό ρεύμα), προκειμένου να αποστείλουν χρήματα στις οικογένειές τους. Κάποιοι εργαζόμενοι μπορεί να αναγκαστούν να δεχθούν χαμηλότερους μισθούς, και να αποτραπούν να ενταχθούν στα εργατικά συνδικάτα, υπό την απειλή ότι θα χάσουν τη δουλειά τους. Με αυτό το πρόσχημα, το Νιγηριανό Κογκρέσο Εργασίας (NLC) επιμένει στην άρνησή του να εγκρίνει τη συμφωνία, περιγράφοντας την εμπορική συμφωνία ως “ανανεωμένη, εξαιρετικά επικίνδυνη και ραδιενεργή πρωτοβουλία νεοφιλελεύθερης πολιτικής”.

Από την άλλη, είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι η μη προβλεπόμενη περιβαλλοντική εξάντληση, στα πλαίσια του σκληρού ανταγωνισμού, μπορεί να οδηγήσει ορισμένες εταιρείες να αγνοήσουν το περιβάλλον, όταν πρόκειται για την παραγωγή προϊόντων και τη ρίψη αποβλήτων, έτσι ώστε να καταστούν πιο ανταγωνιστικές στον κλάδο τους.

Ένα βασικό μειονέκτημα της Af CFTA είναι το ζήτημα των υποδομών. Η αντιμετώπιση του χάσματος φυσικής υποδομής της Αφρικής θα απαιτήσει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις ύψους 93 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Παρόλο που οι αφρικανικές εξαγωγές προς τον κόσμο δεν είναι διαφοροποιημένες, και αποτελούνται κυρίως από πρώτες ύλες, οι εξαγωγές εντός της Αφρικής (εξαγωγές μεταξύ αφρικανικών χωρών) περιέχουν περισσότερα προϊόντα προστιθέμενης αξίας. Τα παραγόμενα προϊόντα αποτελούν το 43% των εξαγωγών εντός της Αφρικής, κατά την περίοδο 2012-2016, αντιπροσωπεύοντας μόνο το 20% των εξαγωγών προς τον υπόλοιπο κόσμο. Η παραγωγή μέσης και υψηλής τεχνολογίας αποτελεί το 20,4% του ενδο-αφρικανικού εμπορίου το 2015, αλλά αντιπροσωπεύει μόνο το 14,1% των εξαγωγών της Αφρικής στις ανεπτυγμένες χώρες, και το 13,7% των εξαγωγών της ηπείρου προς τον κόσμο.

Αντί Επιλόγου

Παρόλο που η Af CFTA αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς την κατεύθυνση της οικονομικής ολοκλήρωσης, υπάρχει ακόμα ένας μακρύς δρόμος προς τα εμπρός. Οι αφρικανικές κυβερνήσεις πρέπει να δεσμευτούν να συνεχίσουν να εργάζονται, ώστε τα κέρδη από την Af CFTA να κατανεμηθούν όσο το δυνατόν πιο δίκαια, διασφαλίζοντας ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω, και εξασφαλίζοντας ότι η Af CFTA θα καταστεί καταλύτης για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη για ολόκληρη την ήπειρο. Είναι ζωτικής σημασίας οι αφρικανικές χώρες να δεσμευτούν να συνεχίσουν να βελτιώνουν τις θεσμικές τους δυνατότητες, για να φορολογούν αποτελεσματικά, και να αναδιανέμουν τα κέρδη από την CFTA. Αυτό περιλαμβάνει την ενοποίηση και την εναρμόνιση των ρυθμιστικών μέτρων, το σεβασμό του περιβάλλοντος, την προστασία του εργατικού δυναμικού, και την εξάλειψη των μη δασμολογικών εμποδίων στο εμπόριο και τις επενδύσεις, με στόχο τη διευκόλυνση της εισόδου στην επίσημη οικονομία.

Πηγές:

1. Mwoka, M. (2018). The African Convention Free Trade Area Agreement (AfCFTA) and the Health of The Continent. https://www.isglobal.org/en/healthisglobal/-/custom-blog-portlet/the-african-convention-free-trade-area-agreement-afcfta-and-the-health-of-the-continent/5083982/8601
2. Institute Montaigne. (2018). African Continental Free Trade Area: Still a Long Way to Go. Interview with Michaël Cheylan. https://www.institutmontaigne.org/en/blog/african-continental-free-trade-area-still-long-way-go-interview-michael-cheylan
3. UNCTAD. (2018). The African Continental Free Trade Area the day after the Kigali Summit. https://unctad.org/en/pages/PublicationWebflyer.aspx?publicationid=2142