Ο Georgy Konstantinovich Zhukov γεννήθηκε την 1η Δεκεμβρίου του 1896 στο χωριό Strelkovka, στην ευρύτερη περιοχή της Μόσχας, την πρωτεύουσα της τσαρικής Ρωσίας. Λόγω της πολύ κακής οικονομικής κατάστασης της οικογένειάς του, εργάστηκε από μικρός στο πλευρό του θείου του, ως υποδηματοποιός. Ωστόσο, στη συνέχεια, αποφάσισε να ενταχθεί στο ρωσικό αυτοκρατορικό ιππικό, γεγονός που αποτέλεσε την αφετηρία μιας λαμπρής στρατιωτικής καριέρας.

Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο τότε Λοχίας Zhukov τιμήθηκε δύο φορές με το Σταυρό του Αγίου Γεωργίου για την ανδρεία του. Όπως πολλοί συνάδελφοί του, όμως, απογοητευμένος, και έπειτα εξαγριωμένος από την τσαρική ηγεσία για στρατιωτικούς –και όχι μόνο– λόγους, εντάχθηκε στις τάξεις των Μπολσεβίκων κατά τη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης του 1917, ξανά στο Ιππικό, ενώ προσχώρησε επισήμως στο Κομμουνιστικό Κόμμα το Μάρτιο του 1919, όπου και μυήθηκε και ασπάστηκε σε μεγάλο βαθμό τα ιδανικά του μαρξισμού-λενινισμού, και πολέμησε στο Ρωσικό Εμφύλιο μέχρι το 1920 (Zhukov, 1980). Οι ικανότητές του, η ανδρεία του και το θάρρος του στο πεδίο της μάχης –συχνά απόρροια του αυθορμητισμού του, βασικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς του– τράβηξαν την προσοχή του Ιωσήφ Στάλιν (Joseph Stalin), με αποτέλεσμα ο Zhukov να αναρριχηθεί στη στρατιωτική ιεραρχία, κατά τη δεκαετία του 1920 και, κυρίως, του 1930.

Είναι σχετικά αδύνατο σε ένα άρθρο να αναλυθούν, και να εξεταστούν λεπτομερώς καθεμία από τις ενέργειές του στο «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο», όπως έχει μείνει στο ιστορικό συλλογικό ασυνείδητο των Ρώσων. Εντούτοις, για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου και την κεντρική θεματική του, είναι προτιμότερη μια εμβάθυνση σε συγκεκριμένα γεγονότα που αντικατοπτρίζουν το χαρακτήρα και την προσωπικότητα του μεγάλου «Ήρωα του Κόκκινου Στρατού». Ο «Αγώνας Δρόμου για το Βερολίνο» είναι  το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Η προσωπικότητα του Zhukov

Πώς, λοιπόν, ο συνταγματάρχης Zhukov έγινε μέσα σε πέντε χρόνια ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου του Κόκκινου Στρατού, Στρατάρχης των Σοβιετικών Δυνάμεων, και παρασημοφορήθηκε τέσσερις φορές Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης; Τα παραπάνω δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνο από τις ικανότητές του στο πεδίο της μάχης, αλλά συμπληρώνονται περαιτέρω και από τις συνθήκες που τα επέτρεψαν, όπως η βασική αναδιοργάνωση του Κόκκινου Στρατού, που έθετε ως στόχο την ενσωμάτωση μηχανοκίνητων και τεθωρακισμένων μονάδων – μια καινοτομία που πιστώνεται στο Mikhail Tukhachevsky. Έπειτα, οι εκκαθαρίσεις στη διοίκηση του Κόκκινου Στρατού έδωσαν την ευκαιρία στο Zhukov να αναδείξει τις ηγετικές ικανότητές του, και να παρουσιάσει στο Stalin μια νέα μορφή του Κόκκινου Στρατού, αποτελούμενου από μονάδες με άρματα μάχης που θα ήταν ανίκητες στο πεδίο της μάχης. Ο Zhukov έπρεπε να δημιουργήσει ένα νέο τύπο στρατιώτη, που θα ήταν εξοικειωμένος να επιχειρεί με μηχανοκίνητες μονάδες και άρματα μάχης. Το εγχείρημα αυτό απαιτούσε πολύ χρόνο, εφόσον συνιστούσε πρόταση αλλαγής στρατιωτικού δόγματος. Στη βάση αυτή, ο Zhukov βασίστηκε περισσότερο στη δική του διαίσθηση παρά σε εγχειρίδια.

Παρατήρησε, έμαθε και δίδαξε. Το έκανε με σπάνια υπομονή και αυτοέλεγχο, ενώ επέβαλε την εκπλήρωση του καθήκοντός του με επίμονο, μεθοδικό και συνειδητό τρόπο. Κανείς δεν τον είδε ποτέ να χάνει την ψυχραιμία του, ή να ξεσπά σε οργή. Θεωρούσε ότι ο καθένας, χωρίς εξαίρεση, ήταν ένας αφοσιωμένος στρατιώτης που έκανε το καθήκον του για τη «Μητέρα Πατρίδα». Όλα τα παραπάνω συνοψίζονται σε μια φράση που φαίνεται να έλεγε συχνά στους στρατιώτες του: “Αν δεν ξέρετε πώς, θα σας διδάξουμε, αν δεν θέλετε, θα σας αναγκάσουμε“.

Zhukov / Montgomery / Rokosssovski

Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που κέρδισε το σεβασμό των ομολόγων του, όπως του Βρετανού Montgomery ή του Αμερικανού –μετέπειτα Προέδρου των ΗΠΑ– Eisenhower, με τον οποίο κιόλας διατηρούσε έντονες φιλικές σχέσεις (Ruslanov, 1956).

Ο «Αγώνας Δρόμου» για το Βερολίνο

Το όνομα του Στρατάρχη Zhukov είναι συνδεδεμένο με όλες τις ένδοξες στιγμές του Κόκκινου Στρατού στο «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο», και ειδικότερα τη θυσία του σοβιετικού λαού στο Λένινγκραντ, την άμυνα της Μόσχας, τη θρυλική μάχη του Στάλινγκραντ, και την επιτυχία στο Κουρσκ. Μολονότι σημαντικά, όμως, τίποτα από τα παραπάνω δεν ξεπέρασε τη δόξα και τη φήμη του Zhukov ως «κατακτητή του Βερολίνου», την καρδιά της ναζιστικής Γερμανίας. H πραγματικότητα γύρω από τον τρόπο που επετεύχθη η πτώση του Βερολίνου, βέβαια, δεν είναι εξίσου «λαμπρή». Κι αυτό, γιατί διαχρονικά, όταν η πολιτική ηγεσία με τις μικροπολιτικές σκοπιμότητές της εμπλέκεται σε στρατιωτικές υποθέσεις, το μείγμα είναι εκρηκτικό.

Σαφέστερα, στα τέλη Μαρτίου 1945, ο Stalin είχε υποψίες ότι οι Γερμανοί διαπραγματεύονταν με τους Βρετανούς, ώστε αυτοί να εισέλθουν στο Βερολίνο πριν τον Κόκκινο Στρατό. Γι’ αυτό, ο Stalin κάλεσε το Zhukov, διοικητή του 1ου Λευκορωσικού Μετώπου, και τον Yvan Koniev, διοικητή του 1ου Ουκρανικού Μετώπου, στη Μόσχα, να αναπτύξουν το σχέδιο επίθεσης με αντικειμενικό στόχο την κατάληψη του Βερολίνου. Αξίζει να διευκρινιστεί πως, αναφορικά με τη στρατιωτική οργάνωση, η σοβιετική ορολογία «Μέτωπο» αντιστοιχεί με την ορολογία «Ομάδα Στρατιών». Οι Σοβιετικοί κατάφεραν να συγκεντρώσουν μια φοβερή δύναμη 2.5 εκατομμυρίων ανδρών, 20 στρατιών, 150 μεραρχιών, 6.000 αρμάτων μάχης, 7.500 αεροσκαφών, 41.000 πυροβόλων όπλων και ολμοβόλων, 3.000 εκτοξευτήρων πυραύλων και σχεδόν 100.000 μηχανοκίνητων οχημάτων (Shepardson, 1998).

Το παράδοξο είναι ότι, παρά τη μέχρι τότε προετοιμασία και τις καθορισμένες διαταγές, ο Koniev (ο μεγαλύτερος αντίζηλος του Zhukov, και ανταγωνιστής του για την εύνοια του Stalin), στις 31 Μαρτίου προσήλθε στο Γενικό Επιτελείο, και αμέσως προσχώρησε στη μελέτη του γενικού σχεδίου της επιχείρησης, επιμένοντας σε στοιχεία για τη δική του αποστολή. Την 1η Απριλίου, ο Stalin διέγραψε τη γραμμή που είχε τοποθετήσει στο χάρτη για την κατεύθυνση των δύο Μετώπων, και διέταξε τον Koniev, να υπερφαλαγγίσει τις γερμανικές δυνάμεις από το Νότο, και να διεισδύσει στο Βερολίνο – κάτι που εξόργισε τον Ζούκοφ, καθώς αυτός είχε επωμιστεί το βάρος και την ευθύνη την προηγούμενη κιόλας ημέρα της κύριας επίθεσης, και, άρα, το μεγαλύτερο βάρος των απωλειών, θεωρώντας προσβλητική την πρωτοβουλία του Stalin.

Στον χάρτη φαίνεται η δύναμη του Ζούκοφ και του Κόνιεφ. Η διαχωριστική γραμμή σε έντονο κίτρινο δείχνει τις αλλαγές στις οποίες προέβη ο Στάλιν μέσα σε μια μέρα, προκαλώντας όποιον προλάβει να μπει στο Βερολίνο πρώτος.

Στα τέλη Απριλίου του 1945, η επίθεση κατά του Βερολίνου ήταν πια σε εξέλιξη. Παρά την ισχυρή αντίσταση των τελευταίων γερμανικών δυνάμεων, οι Σοβιετικοί προχώρησαν, με τον Zhukov να έχει δυσκολότερο έργο από τον Koniev – γεγονός που εκμεταλλεύθηκε ο Stalin για να σπείρει ξανά διχόνοια ανάμεσα στους δύο άνδρες. Στις 17 Απριλίου, τηλεφώνησε στον Zhukov, προέβη σε σοβαρές παρατηρήσεις για την πρόοδό του, ενώ παράλληλα εκθείασε την προέλαση του Koniev. Τελικά, πρότεινε νέα χάραξη γραμμής μεταξύ των δύο Μετώπων.

Ο Zhukov ήταν εξοργισμένος, και όντας από τους ελάχιστους που είχαν το σθένος, αλλά και το «πάτημα», αντιτάχθηκε στον Stalin, ζήτησε χρόνο, και ο τελευταίος υποχώρησε. Στη συνέχεια, έμαθε πως είχε προηγηθεί συνομιλία Stalin και Koniev, γεγονός που απλά επιβεβαίωσε τις υποψίες του (Zhukov, 2014). Στα τέλη Απρίλη, στρατεύματα υπό τη διοίκηση των δύο ανδρών συναντήθηκαν, επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι η περικύκλωση ήταν βέβαιη. Ο Stalin εξέτασε για ακόμα μια φορά νέα αλλαγή στη διαχωριστική γραμμή, με τρόπαιο αυτήν τη φορά το Ράϊχσταγκ (Reichstag). Παραδόξως, όμως, τώρα ευνοούνταν ο Zhukov, ο οποίος εν τέλει κατέκτησε το Βερολίνο.

Η «αποκαθήλωση» του Stalin

Μετά τη λήξη του πολέμου, ο Zhukov έφτασε σε ιδιαιτέρως υψηλά επίπεδα δημοφιλίας, γεγονός που ενοχλούσε τον Stalin, καθώς τον θεωρούσε εν δυνάμει πολιτικό αντίπαλο – ενδεχομένως έναν «Βρούτο». Αυτό ενισχύεται από τη χειραγώγηση των στρατηγών του, Koniev και Zhukov, πριν την επίθεση στο Βερολίνο. Μετά το θάνατο του Stalin, ο Nikita Khrushchev, που τον διαδέχθηκε, ζήτησε από τον Zhukov να ετοιμάσει ένα λόγο για εκείνον και την προσωπολατρεία του στη Σοβιετική Ένωση.

Η ομιλία του Ζούκοφ δεν έγινε ποτέ· για την ακρίβεια, δεν επετράπη από την Κεντρική Επιτροπή να δημοσιοποιηθεί. Θεωρήθηκε ότι τα λόγια του Zhukov προς τον πρώην ηγέτη του θα δημιουργούσαν αναταραχές, τόσο στο Κόμμα, όσο και σε όλη την Ένωση. Οι παρατηρήσεις του ήταν ακριβείς, εύστοχες και ειλικρινείς, ενώ αφορούσαν κυρίως θέματα πολεμικής προετοιμασίας, έλλειψης σε εξοπλισμούς και πολεμοφόδια, και κακοδιαχείρισης σε κρίσιμα ζητήματα βιομηχανικής παραγωγής. Ωστόσο, η πιο επώδυνη κριτική ασκήθηκε στη γερμανική επίθεση «Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα», το 1941, που έπιασε απροετοίμαστους τους Σοβιετικούς, οι οποίοι υπέστησαν τρομερές απώλειες σε εδάφη και στρατό. Ο Stalin αγνόησε όλες τις ενδείξεις, τα τηλεγραφήματα, τη συγκέντρωση δυνάμεων στα σύνορα, τις αναγνωριστικές πτήσεις. Στην ομιλία του, ο Zhukov ειρωνεύεται τη λεγόμενη «ενεργή άμυνα» των Σοβιετικών στη γερμανική επίθεση, ως επινόηση του Stalin, για να δικαιολογήσει την ανικανότητά του να διαχειριστεί την κρίση εις βάρος χιλιάδων σοβιετικών που έχαναν τη ζωή τους εξαιτίας του. Τέλος, υπογραμμίζει την απαράδεκτη συμπεριφορά του Stalin απέναντι στους αξιωματικούς και τους στρατηγούς του, που, όταν αποτύγχαναν, κατηγορούνταν ως προδότες, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες υπό τις οποίες αυτοί επιχειρούσαν (Zhukov, 2007).

Ο Georgy Zhukov ήταν ένας στρατιώτης, αφού όλη του η ζωή είναι συνυφασμένη με τη στρατιωτική καριέρα, η οποία –αν και έφτασε στο ανώτατο επίπεδο ηγεσίας– τον είδε προς το τέλος της ζωής του να δέχεται επιθέσεις από πολιτικές σκοπιμότητες. Ωστόσο, δεν μπορεί να παραβλεφθεί ότι έχει μείνει στην ιστορία ως ένας από τους πιο θρυλικούς Στρατηγούς.

Πηγές:

1. Ruslanov, P. (1956). Marshal Zhukov. Russian Review, 15(2), pp. 122-129.
2. Shepardson, D. (1998). The Fall of Berlin and the Rise of a Myth. The Journal of Military History, 62(1), pp. 135-154.
3. Zhukov, G. (2007). What Stalin’s Military Leadership Capacity Was Worth. Russian Politics and Law, 45(2), pp. 53-69.
4. Zhukov, G. (2014). Marshal of Victory: The Autobiography of General Georgy Zhukov. Roberts, Geoffrey επιμ. s.l.:Pen and Sword.
5. Ζούκοφ, Γ. (1980). Αναμνήσεις και Στοχασμοί. Τρίτη έκδοση επιμ. Αθήνα: Εκδόσεις “Σύγχρονη Εποχή”.