Ο κοινωνικός και πολιτικός αναβρασμός που σημειώνεται στο Μαρόκο, την Λιβύη και την Αλγερία τείνει να οδηγήσει πολλούς αναλυτές να θεωρήσουν ότι το ξέσπασμα μιας δεύτερης Αραβικής Άνοιξης είναι πολύ κοντά. Άραγε θα επιβεβαιωθούν οι θεωρίες τους;
Σύμφωνα με την Deutsche Welle (DW, Ο κόσμος δεν φοβάται πια στην Αλγερία 2019), oι διαδηλώσεις στην Αλγερία για την παραίτηση του Προέδρου Bouteflika συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό και ένταση, οδηγώντας σε εκατοντάδες τραυματίες και συλλήψεις πολιτών από το καθεστώς του Προέδρου. Πάνω από 183 πολίτες έχασαν τη ζωή τους, ενώ συνθήματα που ακούγονται στο δρόμο επικαλούνται την άμεση απόσυρση του Προέδρου, ο οποίος έχει πρόθεση να διεκδικήσει την επανεκλογή του στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές τον Απρίλιο του 2019. Ωστόσο, μετά από κορύφωση της έντασης των διαδηλώσεων στο Αλγέρι, ο Bouteflika ανακοίνωσε όχι μόνο την απόσυρσή του από τις προεδρικές εκλογές του Απριλίου του 2019, αλλά και την καθυστέρησή τους για τον κατευνασμό των αιματοχυσιών.

Ο Bouteflika θεωρούσε πως η επανεκλογή του θα οδηγήσει την Αλγερία στο δρόμο της δημοκρατίας, και για αυτό στα άμεσα σχέδιά του αποτελεί η αναθεώρηση του Συντάγματος, τονίζοντας ότι: «το νέο Σύνταγμα θα είναι η γέννηση μιας νέας δημοκρατίας και θα ενισχύσει ένα νέο αλγερινό σύστημα». Σε περίπτωση δεύτερου γύρου εκλογών, δήλωσε επισήμως ότι θα συγκαλέσει εθνική επιτροπή η οποία θα διεξάγει νέες εκλογές, στις οποίες δεν θα είναι υποψήφιος. Από την άλλη πλευρά, η αντιπολίτευση ζητά επειγόντως την παραίτηση του 82χρονου Προέδρου, υπογραμμίζοντας ότι: «Θα πρέπει να σχηματιστεί μια συνταγματική συνέλευση και να ιδρυθεί μια δεύτερη δημοκρατία. Μια δημοκρατία μετά τον Bouteflika». Παράλληλα, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης υποδαυλίζουν τις διαμαρτυρίες, τονίζοντας το αυξημένο ποσοστό της εγκληματικότητας και των αυτοκτονιών (Protagon 2019).

Η αρχή των έντονων επεισοδίων σημειώθηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2019 με την ανακοίνωση του Bouteflika ότι θα διεκδικήσει την επανεκλογή του τον Απρίλιο του 2019. Παράλληλα, η αντιπολίτευση τονίζει ότι ο Bouteflika δεν είναι σε θέση να ασκήσει τα καθήκοντά του, καθώς υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο το 2013 – και από τότε το γραφείο Συμβούλων του έχει αναλάβει έχει αντικαταστήσει τον Bouteflika, ασκώντας την πολιτική εξουσία (Allahoum 2019).

Από την Αλγερία της ανεξαρτησίας στον Εμφύλιο

Η Αλγερία αποτελεί το μεγαλύτερο αραβικό και αφρικανικό κράτος το οποίο υπέστη ιστορικά τις εισβολές Φοινίκων, Ρωμαίων και Βυζαντινών. Στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. η Αλγερία πέρασε στη σφαίρα επιρροής του Ισλάμ, ενώ το 1516 η Οθωμανική αυτοκρατορία εισέβαλε στην Αλγερία. Το 1830 οι Γάλλοι αποικιοκράτες κατέκτησαν την Αλγερία και προχώρησαν σε ένα σχέδιο «εκπολιτισμού» της, ο οποίος κάθε άλλο παρά δημοκρατικός ήταν. Οι ιθαγενείς καλλιεργητές εκδιώχθηκαν από τις εύφορες εκτάσεις, παραχωρώντας χωρίς τη θέλησή τους τη θέση τους στους Γάλλους εποίκους. Επίσης, μέχρι το 1945 προβλέπονταν περιορισμένα εκλογικά δικαιώματα, σωματικές ποινές, καταναγκαστική εργασία και απαγόρευση συγκεντρώσεων χωρίς ειδική άδεια για τον αραβικό πληθυσμό της χώρας. Όπως είχε δηλώσει και ο Macron: «Η Γαλλία έφερε στην Αλγερία τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά ξέχασε να τη διαβάσει» (In.gr 2019). Η ανάγκη αποτίναξης του Γαλλικού ζυγού είχε ήδη ξεκινήσει την επαύριον του τερματισμού του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το τέλος αυτό δεν σηματοδότησε μόνο την πτώση του Χιτλερισμού, αλλά αποτέλεσε την αρχή για την σταδιακή διάλυση των μεγάλων δυτικών αποικιοκρατιών του 19ου αιώνα, με αποτέλεσμα την αναδιαμόρφωση του παγκόσμιου πολιτικού χάρτη. Η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και ο Ψυχρός Πόλεμος δημιούργησαν νέα δεδομένα για τις διεθνείς σχέσεις, και δημιούργησαν νέα πεδία πολιτικών ανταγωνισμών, τα οποία έβρισκαν τις αποικιοκρατίες ήδη εξαντλημένες από το κόστος του Β’Παγκοσμίου Πολέμου. Η πρώτη λαϊκή εξέγερση της Αλγερίας έλαβε χώρα, λοιπόν, στις 8 Μαϊου του 1945, με αποτέλεσμα το θάνατο περισσοτέρων από 30 χιλιάδων πολιτών (Καρακατσούλη 2013).

Οι σφαγές του 1945 από τους Γάλλους αποικιοκράτες οδήγησαν στη συγκρότηση ενός ενιαίου μετώπου αντίστασης, το οποίο -σε συνδυασμό με την παταγώδη ήττα της Γαλλίας στην Ινδοκίνα- οδήγησε στον Αλγερινό πόλεμο του 1954 υπό την καθοδήγηση του Μετώπου Εθνικής Απελευθέρωσης. Ο πόλεμος έληξε με αιματοχυσίες το 1962, οπότε η Αλγερία απέκτησε εντέλει την ανεξαρτησία της μετά τη Συμφωνία του Εβιάν και του δημοψηφίσματος της Αλγερίας (Whitmore 2019). Μετά τον επιτυχή αγώνα της Αλγερίας για ανεξαρτησία, ακολούθησε η περίοδος εκβιομηχάνισής της την περίοδο 1963-1970 με κρατικά ελεγχόμενη οικονομία.

Ωστόσο, υπήρξαν κάποιες φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις, όπως ο εξαραβισμός της αλγερινής κοινωνίας και δημόσιας ζωής. Αν και έγινε από τη δεκαετία του 1980 μια προσπάθεια δημοκρατικοποίησης, οι εκλογές του 1990 ανέτρεψαν την μέχρι τότε προσπάθεια. Η ανάδυση των ακραίων Ισλαμιστών συνδέθηκε με την κοινωνική δυσαρέσκεια που έφεραν οι προηγούμενες πολιτικές με την ταχεία ανάπτυξη του πληθυσμού και την αδυναμία της οικονομίας να ανταποκριθεί (News 2009). Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε σε εμφύλια σύρραξη, της οποίας αφορμή στάθηκε η ακύρωση των εκλογών μετά τον πρώτο γύρο, όπου φαινόταν ότι το Ισραηλινό Μέτωπο Σωτηρίας θα νικούσε το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Ο στρατός προχώρησε σε συλλήψεις Ισλαμιστών και σε απαγόρευση λειτουργίας του Ισραηλινού Μετώπου Σωτηρίας, γεγονός που ώθησε τους Ισλαμιστές αντάρτες στο να προχωρήσουν σε ένοπλη εκστρατεία κατά της κυβέρνησης. Συγκροτήθηκαν σε διάφορες ένοπλες ομάδες, όπως το Ισλαμικό Ένοπλο Κίνημα, με κεντρικό σύνθημα: «καμία συμφωνία, καμία εκεχειρία, κανένας διάλογος» και προχώρησαν σε κήρυξη πολέμου το 1994, με κορύφωση το 1997. Το 1999 διεξήχθησαν εκλογές με νικητή τον Bouteflika (ηγέτη του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου-FLN), του οποίου κεντρικό πολιτικό μήνυμα ήταν ο τερματισμός του εμφυλίου διχασμού (F. Times 2019).

Η πολιτική του Bouteflika

 Στη διάρκεια της πρώτης θητείας του Bouteflika πραγματοποιήθηκαν διάφορες οικονομικές μεταρρυθμίσεις στο πλαίσιο του προγράμματος «Σχέδιο Υποστήριξης για την Οικονομική Ανόρθωση» (2000-2004), το οποίο αφορούσε σε επενδύσεις σε υποδομές και στην πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και στέγαση. Παράλληλα, ο Bouteflika διασφάλισε τη συμφιλίωση της Αλγερίας με την Ερυθραία και την Αιθιοπία, ενώ προχώρησε και στη σύναψη συμφωνίας φιλίας με την Ισπανία. Το 2004 κέρδισε ξανά τις εκλογές και προχώρησε στην υλοποίηση ενός σχεδίου δημιουργίας 2 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας, και στην κατασκευή αυτοκινητοδρόμων και αεροδρομίου στο Αλγέρι. Αν και η εξωτερική πολιτική του Bouteflika στόχευε στην εξομάλυνση των εντάσεων της Αλγερίας τόσο με άλλα Αφρικανικά κράτη, όσο και με χώρες της Δύσης, εντούτοις οι σχετικά ομαλές σχέσεις Αλγερίας-Γαλλίας υπονομεύτηκαν λόγω ενός γαλλικού νομοσχεδίου, το οποίο προέβλεπε τη διδασκαλία των θετικών αποτελεσμάτων της αποικιοκρατίας στη Βόρεια Αφρική. Όσον αφορά την πολιτική στο εσωτερικό της χώρας, ο Bouteflika κατηγορήθηκε αρκετές φορές από την αντιπολίτευση ότι χρησιμοποίησε νοθεία για να κερδίσει τις εκλογές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ποσοστό του 81.5% των ψήφων που συγκέντρωσε ο Bouteflika στην τέταρτη εκλογική νίκη του, που ενίσχυσε τις κατηγορίες της αντιπολίτευσης. Ήταν όμως όλα αυτά αρκετά για να οδηγηθεί στις σημερινές διαδηλώσεις του 2019;

Τα «πρόσωπα» των διαδηλώσεων και οι αντιδράσεις της Δύσης

Η μαζικότητα των διαδηλώσεων σίγουρα δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι η ασθένεια του Bouteflika τον έχει ωθήσει στο να είναι «αόρατη» πολιτική φιγούρα, αλλά περισσότερο στη γενικότερη κατεύθυνση της πολιτικής του από τη δεύτερη θητεία του μέχρι σήμερα. Τα διάφορα αντιπολιτευτικά κινήματα θεωρούν ότι ο πλούτος της χώρας βρίσκεται συγκεντρωμένος στα χέρια των πλουσίων ελίτ, συμπεριλαμβανομένων των συγγενών του ίδιου του Προέδρου – γεγονός που οδηγεί σε μια τεράστια ανισότητα πλούτου μεταξύ των ευκατάστατων βιομηχάνων και των φτωχών αγροτών. Συνάμα, κατηγορούν το αλγερινό καθεστώς ότι οι πολιτικές αποφάσεις δεν λαμβάνονται από την εκλεγμένη πολιτική εξουσία, αλλά από πρόσωπα χωρίς επίσημες θέσεις ή λογοδοσία. Κεντρικό ρόλο στα πολιτικά πράγματα διαδραματίζουν οι επιχειρηματικές ελίτ που ανέλαβαν την υλοποίηση έργων υποδομών στη δεύτερη θητεία του Προέδρου. Σύμφωνα με την αναλύτρια της ομάδας της Διεθνούς Επιτροπής Κρίσεων, Hannah Amstrong, η πολιτική κατεύθυνση της Αλγερίας υποκινείται από μια ομάδα στρατηγών, σύμφωνων με το καθεστώς του Bouteflika. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, όπως τονίζει, ότι ο στρατός και τα ΜΜΕ ταυτίζονται με την πολιτική Bouteflika, ενώ κατά τη διάρκεια της τέταρτης θητείας του πραγματοποιήθηκαν εκκαθαρίσεις στρατηγών και αστυνομικών που δεν συμμορφώνονταν με το καθεστώς (T. F. Times 2019). Επίσης, η Δύση φαίνεται να ανησυχεί για την φανερή αποδυνάμωση της δικαστικής εξουσίας, της αντιπολίτευσης και της ίδιας της δυναμικής του κοινοβουλίου.

 Αν και ο Bouteflika θεωρήθηκε ως ο εκπρόσωπος της ειρήνης και του τερματισμού της εμφύλιας αιματοχυσίας του 1994, σήμερα, στα μάτια των πρώην υποστηρικτών του, φαντάζει ένας δυνάστης και ένας δικτάτορας, του οποίου η πολιτική συνοψίζεται γύρω από το τρίπτυχο ανισότητες-βία-αποδημοκρατικοποίηση. Στις διαδηλώσεις του Μαρτίου  του 2019 συμμετείχαν ιδιαίτερα τα εργατικά συνδικάτα και φοιτητές που σπεύδουν να παρομοιάσουν το καθεστώς του Προέδρου με τον πολιτικό συντηρητισμό του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου μετά το 1962 (Burke 2019). H μαζικότητα των διαδηλώσεων διαφαίνεται από το γεγονός ότι διανοούμενοι, πρώην μέλη της κυβέρνησης, συντηρητικοί Ισλαμιστές ή αλγερινοί πολίτες κάθε κατηγορίας κατεβαίνουν στις πλατείες για να υποστηρίξουν τα

δικαιώματά τους. Αναλυτές της Δύσης συζητούν για μια Αραβική Άνοιξη στην Αλγερία, ενώ οι διαδηλωτές αποστασιοποιούνται από μια τέτοια εξήγηση. Ο φόβος ότι οι ακραίοι Ισλαμιστές μπορεί να επιστρέψουν, σε συνδυασμό με τα νωπά τραύματα του εμφυλίου τούς απωθούν από το να θεωρούν τους εαυτούς τους εκπροσώπους μιας δεύτερης Αραβικής Άνοιξης (CNBC 2019). Ιδιαίτερα ανήσυχο παρουσιάζεται το Παρίσι, αφού υφίσταται ένα σημαντικό αποικιοκρατικό παρελθόν και τεταμένες σχέσεις του αλγερινού καθεστώτος με την Γαλλία. Η γαλλική διπλωματία κρατά μια αρκετά ακέραιη στάση, ακολουθώντας το ρητό «ούτε παρέμβαση, ούτε αδιαφορία» (DW, Διαδηλώσεις αλληλεγγύης στη Γαλλία κατά του Μπουτεφλίκα 2019).

Συμπεράσματα

Η πιθανότητα μιας δεύτερης Αραβικής Άνοιξης στα Αραβικά κράτη ανησυχεί ιδιαίτερα τη Δύση. Βέβαια, μπροστά στο φόβο ότι μπορεί να ενισχυθούν ακραίες ισλαμικές φωνές, η Δύση προκρίνει έμμεσα την υποστήριξη των αυταρχικών καθεστώτων. Ωστόσο, παραβλέπει το γεγονός ότι η άνοδος των φονταμεταλιστικών φωνών στην εξουσία έγκειται όχι μόνο σε μια μακρόχρονη ιστορική και επιβεβλημένη κουλτούρα, αλλά και στην ανάδυση κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Από τη Βενεζουέλα-μια διαφορετική περίπτωση στο πολιτικό χάρτη- μέχρι την Αλγερία, η άνιση κατανομή του οικονομικού πλούτου είναι γεγονός. Η κατ’επίφαση δημοκρατία των κρατών της Βορείου Αφρικής, σε συνδυασμό με την θρησκευτική ανελευθερία και την οικονομική ανισότητα είναι οι παράγοντες αναταραχών και βίαιων διαδηλώσεων. Η Αλγερία είναι το παράδειγμα της χώρας που, ενώ στο ξέσπασμα της Αραβικής Άνοιξης παρέμεινε «σιωπηλή», καθότι το καθεστώς του Bouteflika προχώρησε σε γενναιόδωρες επιδοτήσεις, σήμερα έχει θολές μνήμες από αυτή την πολιτική. Η πτωτική τάση των τιμών πετρελαίου έπληξε την αλγερινή οικονομία, ωθώντας την στην περικοπή κοινωνικών δαπανών – γεγονός που οδήγησε σε ανάπτυξη ακόμη μεγαλύτερης δυσαρέσκειας. Εντέλει το ζητούμενο και στην περίπτωση της Αλγερίας είναι ποιες πολιτικές ομάδες θα χειρίζονται τον πλούτο. Τί θα κάνει άραγε η Δύση; Θα κλείσει ξανά τα μάτια μπροστά στην ωρολογιακή βόμβα των φαιδρών δημοκρατιών των χωρών της Βορείου Αφρικής;

Πηγές:

• Allahoum, R. (2019). Abdelaziz Bouteflika: Profile of Algeria’s ailing leader. ALJAZEERA. https://www.aljazeera.com/news/2019/03/abdelaziz-bouteflika-profile-algeria-ailing-leader-190304193802355.html
• BBC News. (2019). The face of Algerian politics. http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7790526.stm
• Burke, J. (2019). Algerian president issues warning to protesters against his fifth term bid. Τhe Guardian. https://www.theguardian.com/world/2019/mar/07/algerian-president-issues-warning-on-eve-of-protests-chaos-bouteflika
• CBC. (2019). Thousands call for Algeria’s president to step down in largest protests since Arab Spring. https://www.cbc.ca/news/world/algeria-protests-president-abdelaziz-bouteflika-1.5040070
• CNBC. (2019). Algeria was silent during the Arab Spring. Now its streets are erupting in protest.https://www.cnbc.com/2019/03/08/algeria-was-silent-during-arab-spring-now-its-erupting-in-protest.html
• Cook, S.A. (2019). Algeria’s Protests: What to Know. Council of Foreign Relations. https://www.cfr.org/article/algerias-protests-what-know.
• Daily Sabah Africa.(2019). Economy main issue driving Algerian protests. https://www.dailysabah.com/africa/2019/02/26/economy-main-issue-driving-algerian-protests
• DW. (2019). Διαδηλώσεις αλληλεγγύης στη Γαλλία κατά του Μπουτεφλίκα. https://www.dw.com/el/διαδηλώσεις-αλληλεγγύης-στη-γαλλία-κατά-του-μπουτεφλίκα/a-47757208
• DW. (2019). Ο κόσμος δεν φοβάται πια στην Αλγερία. https://www.dw.com/el/ο-κόσμος-δεν-φοβάται-πια-στην-αλγερία/a-47761508
• Financial Times. (2019). Timeline: Algeria’s 30 turbulent years. https://www.ft.com/content/2c439010-3e6c-11e9-9bee-efab61506f44.
• Financial Times. (2019). Who runs Algeria? Protests highlight clique around ailing Bouteflika. https://www.ft.com/content/33ea7994-3e9b-11e9-b896-fe36ec32aece.
• Foreign Policy. (2019). The Arab Spring Is Not Over Yet. https://foreignpolicy.com/2019/03/08/the-arab-spring-is-not-over-yet-sudan-egypt-algeria-bouteflika-sisi-bashir/.
• France 24. (2019). Anti-Bouteflika strikes shut down Algeria’s capital. https://www.france24.com/en/20190310-anti-bouteflika-strikes-shut-down-algerias-capital 
• In.gr. (2017). Μακρόν στην Αλγερία: «Βάρβαρο έγκλημα η αποικιοκρατία». https://www.in.gr/2017/02/16/world/makron-stin-algeria-barbaro-egklima-i-apoikiokratia/
• Séréni, J.P. (2014).Algeria moves on, Bouteflika doesn’t. Le Monde Diplomatique. https://mondediplo.com/2014/04/08algeria
• Silverstein, P. A. (2006). Memory and Violence in the Middle East and North Africa. Indiana University Press
• Times. (2019).The Quick Read on the Protests in Algeria.http://time.com/5546022/quick-read-algeria-protests/.
• TRTWORLD. (2018). Algeria’s economy faces paralysis, as Bouteflika seeks 2019 re-election. https://www.trtworld.com/mea/algeria-s-economy-faces-paralysis-as-bouteflika-seeks-2019-re-election-21883.
• Whitmore, G. (2019). Observer archive: the Algerian war, 13 January 1962. The Guardian. https://www.theguardian.com/theobserver/2019/jan/12/observer-archive-the-algerian-war-13-january-1962
• Zoubir, L.S. (2014). Algeria: a state of depression. Le Monde Diplomatique. https://mondediplo.com/2004/03/06algeria.
• Η Καθημερινή. (2019). Αλγερία: 183 τραυματίες στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις.http://www.kathimerini.gr/1012794/gallery/epikairothta/kosmos/algeria-183-traymaties-stis-antikyvernhtikes-diadhlwseis
• Καρακατσούλη, Ά. (2013). Ο Πόλεμος της Αλγερίας. Η Καθημερινή. http://www.kathimerini.gr/503954/article/epikairothta/kosmos/o-polemos-ths-algerias
• Το Πρώτο Θέμα. (2014). Αλγερία: Ο Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα επανεξελέγη πρόεδρος με συντριπτική πλειοψηφία.https://www.protothema.gr/world/article/371746/algeria-o-abdelaziz-bouteflika-epanexelegi-proedros-me-sudriptiki-pleiopsifia/