Μία ανασκόπηση της κρίσης στη Βενεζουέλα

Η Βενεζουέλα δεν αποτελεί απλώς ένα κράτος «petrostate». Είναι η χώρα με τα μεγαλύτερα αποθέματα αργού πετρελαίου παγκοσμίως. Δυστυχώς, όμως, η αφθονία σε πετρέλαιο δεν στάθηκε ένα γεγονός ικανό per se να κρατήσει τη χώρα σε ανεκτά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης. Με τον υπερπληθωρισμό σε πρωτοφανή ύψη και το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν να έχει πέσει κατακόρυφα, με τις σοβαρές ελλείψεις σε τρόφιμα και φάρμακα να μην υποχωρούν και τη διαφθορά σε κάθε επίπεδο εξουσίας να μαίνεται ακάθεκτη, η Βενεζουέλα πλέον έχει περιέλθει σε οικονομικό και ανθρωπιστικό κυκεώνα. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, περισσότεροι από τρία εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα από το 2014, σηματοδοτώντας την ύπαρξη μίας νέας προσφυγικής κρίσης για τον 21ο αιώνα.

Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες, φαινόταν σχεδόν αναπόφευκτη η πολιτική αστάθεια, η οποία και κορυφώθηκε στις 23 Ιανουαρίου του 2019, με την απόφαση του Juan Guaidó, επικεφαλής της Εθνοσυνέλευσης, να αυτοανακυρηχθεί μεταβατικός πρόεδρος του κράτους, σε μία προσπάθειά του να εκπέσει ο νυν πρόεδρος Nicolás Maduro. Η κύρια αιτιολογία του ήταν ότι οι εκλογές, τον Μάιο του 2018, διεξήχθησαν χωρίς τις ελάχιστες δημοκρατικές εγγυήσεις, κάτι το οποίο έχει επιβεβαιώσει το μεγαλύτερο μέρος της διεθνούς κοινότητας. Μάλιστα, ο Guaidó κέρδισε άμεσα την αναγνώριση ως ο νόμιμος πρόεδρος της Βενεζουέλας από τις ΗΠΑ, τον Καναδά και μιας σειράς ευρωπαϊκών χωρών. Να σημειωθεί, βέβαια, ότι οι ΗΠΑ έχουν εδώ και καιρό επιβάλει κυρώσεις στη Βενεζουέλα, με άμεσο αντίκτυπο στη πετρελαϊκή της εταιρεία, PDVSA, ενώ η ΕΕ έχει επιβάλει στοχευμένες κυρώσεις σε βάρος ορισμένων προσώπων (και όχι σε τομείς, όπως το πετρέλαιο), ώστε να μην επιβαρύνονται οι πολίτες από τις οικονομικές επιπτώσεις.

Αναφορικά με τη Βενεζουέλα έχει προκύψει σήμερα μία πληθώρα ζητημάτων Διεθνούς Δικαίου, όπως το ζήτημα της νομιμότητας των παραπάνω κυρώσεων, η ανθρωπιστική κρίση και η χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας, το ζήτημα αναγνώρισης μίας νέας κυβέρνησης και το κριτήριο του «αποτελεσματικού ελέγχου», η αρχή της μη επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις άλλου κράτους, και, τέλος, οι σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως διεθνή εγκλήματα και ο ρόλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.

Κυρώσεις

Αναλυτικότερα, όσον αφορά στις κυρώσεις, σύμφωνα με το άρθρο 41 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, σε περίπτωση απειλής εναντίον της διεθνούς ειρήνης, διαταράξεως της ειρήνης και επιθετικών πράξεων, το Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να καλέσει τα μέλη των Ηνωμένων Εθνών να εφαρμόσουν ως προς μία χώρα συγκεκριμένα μέτρα, όπως πλήρη ή μερική διακοπή των οικονομικών σχέσεων (για παράδειγμα εμπάργκο πετρελαίου) ή και διακοπή των διπλωματικών σχέσεων. Οι κυρώσεις αυτές επιβάλλονται σε θεσμικό επίπεδο και, ως εκ τούτου, δεν τίθεται θέμα νομιμότητας τους. Το Συμβούλιο Ασφαλείας, όμως, δεν έχει κρίνει προς το παρόν ότι η κατάσταση στη Βενεζουέλα εμπίπτει σε κάποια από τις περιπτώσεις του κεφαλαίου 7 του Χάρτη και, επομένως, οι κυρώσεις που επιβάλλονται στη χώρα, τη δεδομένη στιγμή, από τις ΗΠΑ είναι μονομερείς. Οι κυρώσεις αυτές, αν και ομολογουμένως έχουν επιβαρύνει αρκετά τη θέση της Βενεζουέλας, δεν έχουν κριθεί επίσημα ως παράνομες.

Παρ’ όλα αυτά, εξαιρετική σημασία για το θέμα των εν λόγω κυρώσεων παρουσιάζει η θέση του Alfred-Maurice de Zayas, ειδικού εμπειρογνώμονα του ΟΗΕ. Σύμφωνα με έκθεσή του για τη Βενεζουέλα, που υπέβαλε στο Συμβούλιο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα το 2018: «Οι σημερινές οικονομικές κυρώσεις και οι αποκλεισμοί είναι ανάλογες με τις μεσαιωνικές πολιορκίες πόλεων για να τις εξαναγκάσουν σε παράδοση. Οι κυρώσεις του 21ου αιώνα επιχειρούν να εξαναγκάσουν όχι πια μια πόλη, αλλά κυρίαρχες χώρες σε υποδούλωση». Ο Alfred de Zayas προτείνει τελικά μία έρευνα από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τα καταπιεστικά μέτρα της Ουάσιγκτον στο Καρακάς, τα οποία αυξάνουν τους θανάτους από ασιτία και ελλείψεις φαρμάκων.

Ανθρωπιστική Βοήθεια

Σχετικά με το ζήτημα της ανθρωπιστικής βοήθειας, πρόκειται για τη βοήθεια που χορηγείται σε μία περιοχή σε περίοδο έκτακτων καταστάσεων, που προκύπτουν από φυσικές καταστροφές ή από ανθρωπογενείς παράγοντες. Μέσω της ανθρωπιστικής βοήθειας, επιχειρείται η ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου και η διατήρηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, με πυξίδα τις αξίες του ανθρωπισμού, της αμεροληψίας, της ουδετερότητας και της ανεξαρτησίας.

Και σε αυτή τη περίπτωση, η συμβολή του Alfred de Zayas κρίνεται σημαντική, όχι για να εκληφθεί ως η απόλυτη αλήθεια, αλλά για να φωτίσει μία άλλη προσέγγιση σχετικά με τη σημερινή κατάσταση της Βενεζουέλας, που απέχει από την «πραγματικότητα», όπως την παρουσιάζουν τα δυτικά μέσα ενημέρωσης. Συγκεκριμένα, ο πρώην ειδικός εμπειρογνώμονας του ΟΗΕ έχει υποστηρίξει ότι υπάρχει μια υπερβολή γύρω από το θέμα της ανθρωπιστικής κρίσης στη Βενεζουέλα και πως, στην ουσία, δεν μπορεί να συγκριθεί με τις ανθρωπιστικές κρίσεις σε χώρες της Ασίας και της Αφρικής, καταλήγοντας ότι η ανθρωπιστική κρίση, ως τεχνικός όρος, χρησιμοποιείται συχνά παραπλανητικά σαν πρόσχημα για μία γενικότερη επέμβαση. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι υποτιμά τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες από τις οποίες διέρχεται η χώρα.

Ανεξάρτητα, όμως, από το πραγματικό μέγεθος της ανθρωπιστικής κρίσης στη Βενεζουέλα, το σημαντικότερο πλέον είναι ότι η χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας -που σε κάθε περίπτωση είναι αναγκαία- συναντά σήμερα πολιτικά εμπόδια. Ειδικότερα, ο ηγέτης της Εθνοσυνέλευσης και αυτοανακηρυχθείς μεταβατικός πρόεδρος, Juan Guaidó, έχει ζητήσει από τις ΗΠΑ χορήγηση ανθρωπιστικής βοήθειας, η οποία, ωστόσο, μπλοκάρεται από τον Maduro στα σύνορα με την Κολομβία. Ο Maduro αρνείται την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας από τις ΗΠΑ, υποστηρίζοντας, αφενός, ότι απώτερος στόχος των ΗΠΑ είναι η στρατιωτική επέμβαση και, αφετέρου, ότι η εν λόγω ανθρωπιστική βοήθεια δεν παραχωρείται κατά τις αρχές της αμεροληψίας και της ουδετερότητας. Πάντως, το Φεβρουάριο του 2019, έφτασαν στη Βενεζουέλα 933 τόνοι φαγητών και φαρμάκων από την Κίνα, την Κούβα, την Ινδία και την Τουρκία, αλλά και 300 τόνοι φαρμακευτικών προμηθειών από τη Ρωσία.

Σε διεθνές νομικό επίπεδο, για το θέμα της ανθρωπιστικής βοήθειας ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σχέδια άρθρων της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου για την προστασία ανθρώπων σε περίπτωση καταστροφών. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 13, «η παροχή εξωτερικής ανθρωπιστικής βοήθειας εξαρτάται από τη συναίνεση του θιγόμενου κράτους». Βέβαια, το ερώτημα που προκύπτει είναι ποια από τις δύο πολιτικές προσωπικότητες, ο Maduro ή o Guaidó, εκπροσωπεί τη δεδομένη στιγμή το «κράτος», ώστε να δώσει, κατά συνέπεια, την απαιτούμενη συναίνεση. Το ερώτημα αυτό τίθεται, καθώς πολλές χώρες έχουν πλέον αναγνωρίσει τον Guaidó ως το νόμιμο κυβερνήτη της χώρας, ενώ άλλες εξακολουθούν να στηρίζουν τον Maduro. Αναπόφευκτα, λοιπόν, το ζήτημα της ανθρωπιστικής βοήθειας, εν προκειμένω, είναι κάπως συγκεχυμένο, ακριβώς επειδή υπεισέρχονται πολιτικές αντιπαραθέσεις. Έστω, όμως, ότι ο Maduro εξακολουθεί να εκπροσωπεί το κράτος, δύναται πράγματι να μην συναινεί στην ανθρωπιστική βοήθεια εκ μέρους των ΗΠΑ; Όπως προαναφέρθηκε, ένα κράτος έχει το δικαίωμα να αρνηθεί ανθρωπιστική βοήθεια – απλώς το δικαίωμα αυτό δεν είναι απεριόριστο (γιατί υποχρεούται ούτως ή άλλως να προστατεύει τους πολίτες του με εξωτερικά μέσα, αν το ίδιο είναι ανίκανο). Επίσης, η άρνηση σε ανθρωπιστική βοήθεια δεν πρέπει να είναι αυθαίρετη, αλλά να οφείλεται στο γεγονός ότι α)το κράτος μπορεί από μόνο να προσφέρει βοήθεια, β) το κράτος έχει δεχτεί ανθρωπιστική βοήθεια από κάπου αλλού ή τέλος γ) επειδή η προσφορά ανθρωπιστικής βοήθειας δεν γίνεται σύμφωνα με τις αρχές του ανθρωπισμού, της αμεροληψίας, της ουδετερότητας και της ανεξαρτησίας.

Αναγνώριση κυβέρνησης και αποτελεσματικός έλεγχος

Όταν ο Guaidó αυτοανακηρύχθηκε ως μεταβατικός πρόεδρος της χώρας, τα κράτη της διεθνούς κοινότητας βρέθηκαν αντιμέτωπα με το δίλημμα να αποφασίσουν ποια θα αναγνωρίσουν ως την επίσημη κυβέρνηση της Βενεζουέλας. Αξίζει, αρχικά, να διευκρινιστεί ότι η αναγνώριση ενός κράτους διαφέρει από την αναγνώριση μίας κυβέρνησης. Ιστορικά, υπήρξαν φορές που χώρες, αν και είχαν αναγνωρίσει ένα κράτος, δεν αναγνώριζαν επίσημα μία συγκεκριμένη νόμιμη κυβέρνηση που να το εκπροσωπεί (για παράδειγμα, η περίπτωση της Σομαλίας τη δεκαετία του ’90). Ειδικότερα, αναγνώριση ενός κράτους σημαίνει αναγνώριση ότι υπάρχει μία συγκεκριμένη επικράτεια και λαός που ζει στην επικράτεια αυτή. Η αναγνώριση μίας κυβέρνησης σημαίνει αναγνώριση ότι μια συγκεκριμένη πολιτική εξουσία ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο στο κράτος, με την ικανότητα ταυτόχρονα να αναπτύσσει διακρατικές σχέσεις και να αναλαμβάνει διεθνείς υποχρεώσεις.

Θεωρητικά, λοιπόν, για την αναγνώριση μίας συγκεκριμένης κυβέρνησης απαιτείται αυτή να ασκεί αποτελεσματική εξουσία σε μία συγκεκριμένη επικράτεια και στους ανθρώπους αυτής. Στην πράξη, όμως, ακριβώς επειδή το εν λόγω ζήτημα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο, τα κράτη για την αναγνώριση μιας κυβέρνησης συχνά συνυπολογίζουν στην απόφασή τους το κατά πόσο μια κυβέρνηση ασκεί τα καθήκοντά της, σεβόμενη τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δημοκρατικά «checks & balances».

Όπως και να ΄χει, το κριτήριο του αποτελεσματικού ελέγχου μίας πολιτικής εξουσίας, ως conditio sine qua non για την αναγνώρισή της, ουσιαστικά, διασφαλίζει ότι η συγκεκριμένη πολιτική εξουσία έχει τις απαραίτητες ικανότητες για το εσωτερικό της χώρας, αλλά και για τις διεθνείς τις σχέσεις. Συγκεκριμένα, το κριτήριο του αποτελεσματικού ελέγχου μίας κυβέρνησης συνίσταται στο να απολαμβάνει τη συνήθη υπακοή από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού και να αναμένεται να παραμείνει για εύλογο χρονικό διάστημα στην εξουσία.

Αντίθετα, η αναγνώριση μιας κυβέρνησης που, εκ των πραγμάτων, δεν ασκεί το minimum του αποτελεσματικού ελέγχου μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά επικίνδυνη, ειδικά αν είναι, τελικά, αυτή η κυβέρνηση που αναλάβει τα ηνία. Προς το παρόν, δεδομένου ότι δεν έχει καταφέρει να ελέγξει σημαντικό μέρος του κρατικού μηχανισμού ή του στρατού, ο Guaidó έχει πολύ περιορισμένη ικανότητα (σε σχέση με τον Maduro) να ηγηθεί της Βενεζουέλας σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο, χωρίς μ’ αυτό να συνεπάγεται οτι, αντίστροφα, ο Maduro ασκεί αποτελεσματικά τα καθήκοντα του.

Ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις άλλου κράτους

Ήδη από τον Αύγουστο του 2017, ο Donald Trump είχε απειλήσει με στρατιωτική επέμβαση στη Βενεζουέλα, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Έχουμε στρατεύματα σε όλο τον κόσμο, σε μέρη που βρίσκονται πολύ μακριά. Η Βενεζουέλα δεν είναι τόσο μακριά, και ο λαός υποφέρει και άνθρωποι πεθαίνουν. Έχουμε πολλές επιλογές για την Βενεζουέλα, ανάμεσα σε αυτές και μία πιθανή στρατιωτική επιλογή, αν κριθεί αναγκαίο». Στις 3 Φεβρουαρίου του 2019, λίγες μέρες αφότου η πολιτική κρίση στη Βενεζουέλα είχε κορυφωθεί και ο Donald Trump είχε ήδη αναγνωρίσει τον Guaidó, δήλωσε σε συνέντευξή του στο CBS πως η αποστολή αμερικανικών στρατευμάτων στη Βενεζουέλα είναι μία επιλογή.

Τα παραπάνω συνιστούν επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της χώρας, γεγονός που αντιτίθενται στο άρθρο 2 παράγραφος 7 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Βέβαια, η αρχή της μη ανάμειξης στις εσωτερικές υποθέσεις ενός κυρίαρχου κράτους αποτελεί, ταυτόχρονα, εθιμικό Διεθνές Δίκαιο, ενώ έχει ενσωματωθεί και σε ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, όπως το 2625 του 1970. Παράλληλα, το άρθρο 3, παράγραφος 5 και το άρθρο 19 του Καταστατικού Χάρτη του OAS (Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών) επιβεβαιώνουν και σε περιφερειακό επίπεδο την απαγόρευση άμεσων ή έμμεσων εξωτερικών επεμβάσεων σε οποιαδήποτε χώρα της αμερικανικής ηπείρου.

Η στάση που έχουν υιοθετήσει οι ΗΠΑ ενάντια στο Maduro -όσο κι αν από νομική πλευρά είναι ανεπίτρεπτη- πολιτικά μοιάζει ως η αναμενόμενη και εξηγείται τόσο από την ιστορική εμπειρία της Λατινικής Αμερικής, όσο και από τη σημερινή πραγματικότητα. Πιο συγκεκριμένα, οι ΗΠΑ συχνά αντιμετώπισαν την Λατινική Αμερική ως την «πίσω αυλή» τους, στηρίζοντας, αν ήταν αναγκαίο μέχρι και πραξικοπήματα για την επίτευξη της τάξης που ήθελαν. Σήμερα, βλέποντας τη Βενεζουέλα να έχει στραφεί έμπρακτα προς Ρωσία και Κίνα, αντλώντας απ’ αυτές όχι μόνο πολιτική στήριξη, αλλά και σημαντικά δάνεια, οι ΗΠΑ φαίνεται πως ανησυχούν για έναν νέο συσχετισμό ισχύος στην περιοχή. Βέβαια, δεδομένης της έλξης που ασκεί ο χώρος των διεθνών σχέσεων, συχνά παραμερίζεται το Διεθνές Δίκαιο, αντιμετωπιζόμενο ως δευτερευούσης σημασίας. Εντούτοις, η υπόθεση «Νικαράγουα-ΗΠΑ του 1986» πρέπει να μας υπενθυμίζει πως το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είναι ένα ισχυρό κράτος, με τεράστια πολιτική δύναμη και διπλωματικό εκτόπισμα, δεν σημαίνει ότι δεν έρχονται αντιμέτωπες με τη διεθνή δικαιοσύνη.

Ο ρόλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στην περίπτωση της Βενεζουέλας

Όμως, επειδή το Διεθνές Δίκαιο -σε αντίθεση με την επιστήμη και την πρακτική των Διεθνών Σχέσεων- ενσωματώνει μία διαρκώς αυξανόμενη ανθρωποκεντρική τάση, αξίζει για το τέλος να αναφερθεί ο ρόλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στις εξελίξεις που διαδραματίζονται στη Βενεζουέλα τον τελευταίο καιρό.

Πιο συγκεκριμένα, κατά την 73η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών τον περασμένο Σεπτέμβρη, η Αργεντινή, η Κολομβία, το Περού, η Παραγουάη, η Χιλή και ο Καναδάς ζήτησαν να ανοίξει έρευνα από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για ενδεχόμενα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη Βενεζουέλα, στηρίζοντας την παραπομπή τους σε ανάλογα reports από διεθνείς οργανισμούς, όπως Inter-American Commission on Human Rights (IACHR), Organization of American States (OAS) και UN Office of the High Commissioner for Human Rights. Την επόμενη μέρα, το Συμβούλιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υιοθέτησε απόφαση για τη Βενεζουέλα, εκφράζοντας ανησυχίες για σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καλώντας την κυβέρνηση Maduro να δεχτεί διεθνή βοήθεια.

Τον Φεβρουάριο, η εισαγγελέας του ΔΠΔ, Fatou Bensouda, ανακοίνωσε τελικά προανακριτική εξέταση για το αν από το 2017 έχουν λάβει χώρα στη Βενεζουέλα εγκλήματα που εντάσσονται στη δικαιοδοσία του δικαστηρίου. Εάν η εισαγγελέας αποφασίσει να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο (full investigation), είναι πολύ πιθανόν να εγερθούν τελικά ατομικές ευθύνες και να επιβληθεί η ανάλογη ποινή σε όσους κρίνει το δικαστήριο ένοχους για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Καταληκτικά

Η Βενεζουέλα εύλογα είναι – και πρέπει να παραμείνει – στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της διεθνούς κοινότητας. Όχι μόνο μέσα από τη δημοσιογραφική σκοπιά και τις ατέρμονες πολιτικές αναλύσεις, αλλά και μέσα από την ανάδειξη του Διεθνούς Δικαίου, ώστε να νοηθεί επακριβώς τί είναι αυτό που νομικά επιτρέπεται και τί εκείνο που καταστρατηγείται μέσα σε όλες αυτές τις εξελίξεις. Το μόνο σίγουρο είναι πως η πάλαι ποτέ ευημερούσα Βενεζουέλα διέρχεται τα τελευταία χρόνια μια σοβαρή και σίγουρα πολυεπίπεδη κρίση, που πλήττει ανθρώπους, οικονομία και δομές. Αναπόφευκτα, πλέον, η λύση στο αδιέξοδό της θα βρεθεί στο σημείο εκείνο όπου η «λογική» της πολιτικής θα τέμνει την «λογική» του Δικαίου.

Πηγές:

1. Ρούκουνας, Ε. (2015). Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο. Νομική Βιβλιοθήκη.
2. Zayas, A. (2019). As a former UN official, the coup in Venezuela reminds me of the rush to war in Iraq. The Independent. https://www.independent.co.uk/voices/venezuela-crisis-coup-maduro-guaido-us-troops-un-iraq-a8767506.html
3. amnesty.org (2019). Venezuela’s formula for repression is hunger, punishment and fear. Amnesty.org. https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/02/venezuela-hunger-punishment-and-fear-the-formula-for-repression-used-by-authorities-under-nicolas-maduro/
4. Bello, C. (2019). Is it legal for Juan Guaidó to be proclaimed Venezuela’s interim president?. euronews. https://www.euronews.com/2019/01/27/is-it-legal-for-juan-guaido-to-be-proclaimed-venezuela-s-interim-president.
5. Human Rights Council. (2019). Report of the Independent Expert on the promotion of a democratic and equitable international order on his mission to the Bolivarian Republic of Venezuela and Ecuador. https://dezayasalfred.files.wordpress.com/2019/02/report-venezuela-dr-alfred-de-zayas-1.pdf.
6. icc-cpi.int. (2014). The determination of the Office of the Prosecutor on the communication received in relation to Egypt. https://www.icc-cpi.int/Pages/item.aspx?name=pr1003&fbclid=IwAR3W9mELVPaBn49rXzuCsvVyNdF6MlIxiZmsCl261flQhBkMGspUclk1o1k.
7. icc-cpi.int. (2018). The situation regarding crimes against humanity under the jurisdiction of the Court, as defined in article 7 of the Statute, which would have been committed since February 12, 2014 in Venezuela, State Party to the Statute since its entry into force on July 1, 2002. https://www.icc-cpi.int/itemsDocuments/180925-otp-referral-venezuela_ENG.pdf.
8. Labrador, R. (2019). Venezuela: The Rise and Fall of a Petrostate. Council on Foreign Relations. https://www.cfr.org/backgrounder/venezuela-crisis.
9. oas.org. (1967). Charter of the Organization of American States (A-41). http://www.oas.org/en/sla/dil/inter_american_treaties_A-41_charter_OAS.asp.
10. ohchr.org. (2019). Venezuela: Continued impunity amid dismal human rights situation – UN report. https://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=23242&LangID=E.
11. Sonneland, H. (2018). Explainer: The Case against Venezuela in the ICC | AS/COA. AS/COA. https://www.as-coa.org/articles/explainer-case-against-venezuela-icc.
12. unric.org. (1945). Καταστατικός Χάρτης ΟΗΕ. https://www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=14.