Η ανακοίνωση της διεξαγωγής ταυτόχρονα προεδρικών και βουλευτικών εκλογών, σχεδόν 18 μήνες νωρίτερα από το προγραμματισμένο, αιφνιδίασε αρκετούς τόσο εντός Τουρκίας, όσο και εκτός. Ωστόσο, με μία περισσότερο προσεκτική ματιά, παρατηρείται ότι πρόκειται για μία περισσότερο υπολογισμένη κίνηση, παρά για μία τακτική αιφνιδιασμού.

Erdoğan και Τουρκία

Από το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, ο Τούρκος Πρόεδρος έχει επιδοθεί σε μία προσπάθεια εμπέδωσης της εξουσίας του μέσω ενός ανηλεούς κυνηγητού εναντίον οποιουδήποτε (στρατιωτικού, ακαδημαϊκού, πολιτικού) υπόπτου για συμμετοχή στο πραξικόπημα, ή υπόπτου ως υποστηρικτή του εξόριστου στις Η.Π.Α ιεροδιδασκάλου Fethullah Gülen, τον οποίο η τουρκική κυβέρνηση θεωρεί ως τον υποκινητή του πραξικοπήματος. Αξιοσημείωτο μάλιστα είναι πως η χώρα βρίσκεται ακόμη σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης σχεδόν δύο χρόνια μετά.

Οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί: Μόνο τον πρώτο χρόνο από το αποτυχημένο πραξικόπημα (Ιούλιος 2016-Ιούλιος 2017) απολύθηκαν 138.148 δημόσιοι υπάλληλοι, στρατιωτικοί, δάσκαλοι και καθηγητές (Πρωτοβάθμιας- Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης). 8.271 Καθηγητές Πανεπιστημίου, 4.424 δικαστικοί. Παράλληλα 115.827 πολίτες συνελήφθησαν, εκ των οποίων οι 55.425 φυλακίστηκαν, ανάμεσά τους και 234 δημοσιογράφοι, ενώ έκλεισαν 2.099 σχολεία και πανεπιστήμια και 149 μέσα ενημέρωσης. Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι το κλίμα που επικρατεί στην γείτονα χώρα δεν ευνοεί μία ήπια και ανοιχτή εκλογική διαδικασία.

Στον οικονομικό τομέα, η ισοτιμία τουρκικής λίρας-ευρώ βαίνει συνεχώς αρνητικά προς τη λίρα, με τη μία λίρα να αντιστοιχεί πλέον σε 5,0360 ευρώ, ενώ η ισοτιμία με το δολάριο βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό, με τη μία λίρα να αντιστοιχεί σε 4,2487 δολάρια. Την ίδια ώρα ο πληθωρισμός για τον μήνα Απρίλιο έκλεισε στο 11%. Σε μία προσπάθεια ανάσχεσης του κακού κλίματος για την οικονομία, η κεντρική τουρκική τράπεζα ανακοίνωσε αύξηση του βασικού της επιτοκίου κατά 75 μονάδες βάσης. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Τούρκος Πρόεδρος δεσμεύτηκε για την αποστολή επιταγών των 400 ευρώ σε 12.000.000 συνταξιούχους μέχρι τις 24 Ιουνίου. Στον αντίποδα βρίσκονται οι προβλέψεις για τη φετινή τουριστική κίνηση στην Τουρκία. Για το καλοκαίρι του 2018 αναμένονται παραπάνω από 38.000.000 τουρίστες – δηλαδή, 16% περισσότεροι σε σχέση με το 2017.

Σε επίπεδο συνταγματικής τάξης και λειτουργίας της κυβέρνησης οι εκλογές της 24^ης Ιουνίου είναι καθοριστικές. Είναι οι πρώτες εκλογές μετά το δημοψήφισμα του 2017 και, μετά την ολοκλήρωσή τους, ο υποψήφιος που θα εκλεγεί Πρόεδρος θα διαθέτει ιδιαίτερα αυξημένες αρμοδιότητες. Ενδεικτικά μπορεί να αναφερθεί η κατάργηση της θέσης του Πρωθυπουργού, τις εξουσίες του οποίου αναλαμβάνει ο Πρόεδρος, και η δυνατότητα του Προέδρου να διορίζει το υπουργικό συμβούλιο. Το Κοινοβούλιο δεν θα μπορεί πλέον να ασκεί πρόταση μομφής εναντίον των υπουργών. Παράλληλα ο Πρόεδρος θα έχει το δικαίωμα να διορίζει τους 4 από τους 13 δικαστές του ανώτατου δικαστικού συμβουλίου της χώρας, ενώ μπορεί να παραμείνει μέλος ή αρχηγός του κόμματος το οποίο εκπροσωπούσε. Μέχρι σήμερα ο Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας δεν μπορούσε να έχει άμεση σχέση με κανένα κόμμα κατά τη διάρκεια της θητείας του.

Δύση και Ρωσία

Οι πρόωρες προεδρικές και βουλευτικές εκλογές γίνονται στον απόηχο της τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης στο Afrin. Η επιχείρηση αυτή κορύφωσε την εμπλοκή της Τουρκίας στη Συρία. Βαφτίστηκε ως επιτυχημένη από την τουρκική πλευρά καθώς, σύμφωνα με τον ίδιο τον Τούρκο Πρόεδρο, εκκαθάρισε την περιοχή του Afrin από τα μέλη του PKK.  Ωστόσο υπάρχει ασυμφωνία ανάμεσα στους Τούρκους και στους διεθνείς παρατηρητές, τόσο για τον αριθμό των νεκρών όσο και για την ουσιαστική επιτυχία ή όχι της επιχείρησης.

Για να φτάσουμε βέβαια μέχρι το Afrin χρειάστηκε να περάσει ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα προσέγγισης μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας. Οι ηγέτες των δύο αυτών κρατών, στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, προχώρησαν σε μία παραδόξως στενή συμμαχία, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι η Τουρκία είναι κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ. Στο σημείο αυτός ας μη λησμονηθεί και η κατάρριψη ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις το 2015. Τα δύο κράτη όχι μόνο γεφύρωσαν τα χάσματα αυτά, αλλά προχώρησαν και ορισμένα βήματα παρακάτω. Συνήψαν συμφωνίες στρατιωτικού χαρακτήρα, όπως η αναμενόμενη από την Τουρκία αγορά των πυραύλων S-400, ταυτόχρονα με μέτρα και στον ενεργειακό τομέα. Υπεγράφησαν συμφωνίες συνολικού ύψους 1 δις ευρώ, οι οποίες περιλαμβάνουν τη συνεργασία της Gazprom για την κατασκευή του αγωγού Turkstream, και η δημιουργία στην Τουρκία πυρηνικού εργοστασίου από την Rosatom.

Σε διπλωματικό επίπεδο, ο Τούρκος Πρόεδρος συνέδραμε στις πρωτοβουλίες του Ρώσου ομολόγου του για τον τερματισμό του Συριακού εμφυλίου, με την παρουσία του Erdoğan στις συνομιλίες του Σότσι. Σε αυτό ήρθε να προστεθεί η τριμερής συνάντηση μεταξύ των Προέδρων Ρωσίας-Τουρκίας-Ιράν για το Συριακό, όπου υπήρξε προσέγγιση μεταξύ των τριών ηγετών. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την οργή των Η.Π.Α, καθώς τόσο η Τουρκία αποτελεί έναν κομβικό σύμμαχο τους για τη σταθερότητα στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο, όσο και διότι το Ιράν αποτελεί τον υπ’ αριθμόν ένα εχθρό των Η.Π.Α στο υποσύστημα της Μέσης Ανατολής, εξαιτίας της παραδοσιακής αντιπαράθεσης πάνω στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, και συγκεκριμένα επί προεδρίας Trump για την αλλαγή των όρων της διεθνούς συμφωνίας για την επιτήρηση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν που είχε συμφωνηθεί από τον Πρόεδρο Obama.

Επιπλέον η στενή συνεργασία με τη Ρωσία προκάλεσε έντονη δυσφορία στον Πρόεδρο Trump λόγω της παρουσίας της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, με αποτέλεσμα να ψυχρανθούν οι διμερείς τους σχέσεις. Ωστόσο η στήριξη που παρείχε η τουρκική κυβέρνηση στα αεροπορικά χτυπήματα στη Συρία από τον συνασπισμό Η.Π.Α-Μ. Βρετανίας-Γαλλίας έβαλε τις σχέσεις των δύο κρατών ξανά στις ράγες. Οι τουρκικές κινήσεις στη Συρία, παράλληλα με το κλίμα τρομοκρατίας που επικρατεί στο εσωτερικό της χώρας, οδήγησε σε σημαντική υστέρηση των σχέσεων της Τουρκίας με την Ε.Ε. Η Επιτροπή επανειλημμένως άσκησε κριτική στις κινήσεις Erdoğan, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ενώ σημειώθηκαν σοβαρές διαφωνίες αναφορικά με την εφαρμογή της συμφωνίας Ε.Ε-Τουρκίας για το προσφυγικό, με τον Τούρκο Πρόεδρο να καταλογίζει στην Ένωση αδιαφορία για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία εξαιτίας του προσφυγικού, και την Ε.Ε να κατηγορεί την Τουρκία για μη ορθή εφαρμογή της συμφωνίας για το προσφυγικό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η Επιτροπή στην τελευταία έκθεσή της να καταγράψει πως η Τουρκία απομακρύνεται σταθερά από τη δυνατότητα ένταξής της στην Ένωση.

Σχέσεις με Ελλάδα-Κύπρο

Ταυτόχρονα με την επιδείνωση των σχέσεων με την Ε.Ε, και οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας γνωρίζουν στιγμές αυξημένης έντασης. Οι συνεχώς αυξανόμενες παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και των ελληνικών χωρικών υδάτων από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, η διαδικασία παροχής ασύλου στους 8 Τούρκους αξιωματικούς, και φυσικά η αιχμαλωσία των δύο Ελλήνων αξιωματικών περιγράφουν συνοπτικά την κατάσταση που επικρατεί ανάμεσα στις δύο χώρες.

Η στροφή του Erdoğan προς τον εθνικισμό, η ανάγκη διεύρυνσης της εκλογικής του βάσης και η εδραίωση της εξουσίας του θέτει την Ελλάδα και την Κύπρο στο επίκεντρο της προσοχής του. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να λησμονηθούν οι παρενοχλήσεις των γαλλικών και ιταλικών πλοίων που πραγματοποιούν έρευνες στην Κυπριακή Α.Ο.Ζ. από το Τουρκικό πολεμικό ναυτικό, ούτε βέβαια οι προσπάθειες της Τουρκίας να πραγματοποιήσει η ίδια έρευνες εντός της Α.Ο.Ζ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αξίζει σε αυτά να συνυπολογιστεί και η συστηματική κωλυσιεργία της τουρκικής πλευράς στις συνομιλίες για το Κυπριακό. Όσο οι εκλογές πλησιάζουν, τόσο η ένταση, η εμπρηστική ρητορική και οι προκλήσεις θα αυξάνονται. Η ψυχραιμία, ο ορθολογισμός και η προσεκτική προετοιμασία μπορούν να αποτελέσουν καταλυτικές άμυνες για την Ελλάδα και την Κύπρο.

Εκλογικοί συσχετισμοί

Στις 24 Ιουνίου ο Τούρκος Πρόεδρος δεν «τρέχει» μόνος. Σαφώς είναι ο υποψήφιος ο οποίος  συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες εκλογής. Η στήριξη του εθνικιστή ηγέτη Bahçeli έρχεται να πυκνώσει τις τάξεις του Τούρκου προέδρου, ταυτόχρονα δε να επιβεβαιώσει την οριστική στροφή του Erdoğan προς τον εθνικισμό. Φυσικά πρόκειται για μια πιθανότατα win-win συμμαχία, διότι με τον τρόπο αυτό το MHP (Γκρίζοι Λύκοι) αναμένεται να εξασφαλίσει την είσοδό του στην επόμενη Βουλή.

Η αξιωματική αντιπολίτευση, το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, επιστράτευσε τον Muharrem İnce, καθηγητή Φυσικής και μεγάλο εσωκομματικό αντίπαλο του αρχηγού του κόμματος Kemal Kılıçdaroğlu. Θεωρείται μετριοπαθής, πραγματιστής πολιτικός και δεινός ρήτορας, ωστόσο του προσάπτουν μία ροπή προς τον λαϊκισμό, η οποία ενδέχεται να ευνοήσει τον νυν Πρόεδρο.

Ωστόσο η μεγάλη αντίπαλος του Erdoğan ακούει στο όνομα Meral Akşener. Έχει διατελέσει αντιπρόεδρος της Τουρκικής Βουλής, βουλευτής του MHP, από το οποίο αποχώρησε μετά από διαφωνία με τον Bahçeli το 2016. Τον Οκτώβριο του 2017 ίδρυσε το λεγόμενο «Καλό Κόμμα». Το κόμμα τοποθετείται στο δεξιό χώρο, ωστόσο είναι πολυσυλλεκτικό, έχοντας στο δυναμικό του στελέχη από όλο το πολιτικό φάσμα. Τα σταθερά της επιχειρήματα περί δημοκρατίας, ισότητας και ευημερίας, συνδυαζόμενα με το γεγονός ότι θα είναι (πιθανότατα) η μόνη γυναίκα υποψήφια τής προσδίδουν μια ξεχωριστή δυναμική. Αντλεί ψηφοφόρους από την ίδια δεξαμενή με MHP, κάτι που αναμένεται  να προκαλέσει φθορά στα ποσοστά της συμμαχίας Erdoğan-Bahçeli, τόσο στις βουλευτικές όσο και στις προεδρικές εκλογές. Ενδεικτικό του κινδύνου που σηματοδοτεί είναι το γεγονός ότι μόλις στα τέλη Απριλίου τής επετράπη η συμμετοχή της στις εκλογές.

Επίλογος

Οι εκλογές της 24^ης Ιουνίου έχουν ένα ξεκάθαρο φαβορί: τον Tayyip Erdoğan. Ωστόσο, υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να μην αποτελέσουν τον υγιεινό περίπατο που πολλοί αναλυτές αναμένουν. Ο Τούρκος Πρόεδρος χρειάζεται μία «καθαρή νίκη» που θα του επιτρέψει να εδραιώσει την εξουσία του, να υλοποιήσει τις τροποποιήσεις του Συντάγματος οι οποίες θα τον καταστήσουν κυρίαρχο του παιχνιδιού.

Μία ισχνή νίκη, τόσο στις βουλευτικές όσο και στις προεδρικές εκλογές, ενδέχεται να θέσει σοβαρά διλήμματα σε ένα κράτος το οποίο ήδη έχει να αποφασίσει πού επιθυμεί να σταθεί. Με την οικονομία να δέχεται πιέσεις, τον λαό να διαβιεί σε κλίμα φόβου και τρομοκρατίας, και με την Τουρκία να παίζει το παιχνίδι των συμμαχιών, αλλά περισσότερο να καθορίζεται και λιγότερο να καθορίζει, ένας Πρόεδρος με χαμηλά ποσοστά αποδοχής και μία κυβέρνηση με μικρή πλειοψηφία μόνο να βλάψουν μπορούν ένα κράτος.

Η συγκεκριμένη εκλογική αναμέτρηση θα καθορίσει το χαρακτήρα της Τουρκίας στο εγγύς μέλλον. Μένει να δούμε τον τρόπο με τον οποίο αυτή θα διεξαχθεί, και τη συζήτηση που αναμένεται να ανοίξει.

Πηγές:

1. Cnn.gr (2018). Εκλογές Τουρκίας 2019: Το εθνικιστικό MHP θα στηρίξει τον Ερντογάν. http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/112698/ekloges-toyrkias-2019-to-ethnikistiko-komma-mhp-tha-stirixei-ton-erntogan
2. Al Monitor.com (2018). Despite emphatic past denials, Erdogan calls for early elections. https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2018/04/turkey-why-erdogan-could-push-for-early-elections.html
3. Cnn.gr (2018). Γιατί ο Ερντογάν πάει σε εκλογές, πώς θα επηρεαστεί η Ελλάδα. http://www.cnn.gr/focus/story/126412/giati-o-erntogan-paei-se-ekloges-pos-tha-epireastei-i-ellada
4. Iefimerida.gr (2018). Μουχαρέμ Ιντζέ: Αυτός είναι ο υποψήφιος των Κεμαλιστών, αντίπαλος του Ερντογάν. .http://www.iefimerida.gr/news/413943/moyharem-intze-aytos-einai-o-ypopsifios-ton-kemaliston-antipalos-toy-erntogan
5. Voria.gr (2018). Τουρκία: Επισήμως υποψήφια η Μεράλ Ακσενέρ στις εκλογές. http://www.voria.gr/article/tourkia-episimos-ipopsifia-i-meral-aksener-stis-ekloges
6. Ναυτερμπορική. (2018). Ευρώ/Νέα Τουρκική Λίρα (Fixing ΕΚΤ).http://www.naftemporiki.gr/finance/quote/eurtryfix/euro-nea-tourkiki-lira-fixing-ekt
7. Euro2day.gr (2018). Σε νέο ιστορικό χαμηλό η τουρκική λίρα. http://www.euro2day.gr/markets/exchange/article-market/1611647/se-neo-hamhlo-h-toyrkikh-lira.html
8. Dw.com (2018). Δυναμικό comeback των Τουριστών στην Τουρκία. http://www.dw.com/el/%CE%B4%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%8C-comeback-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%8E%CE%BD-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1/a-42395998
9. Huffingtonpost.gr (2018). Η προσέγγιση Τουρκίας-Ρωσίας και ο αντίκτυπος στη Δύση. https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-proseyyise-toerkias-rosias-kai-o-antiktepos-sten_gr_5ac5e796e4b01190c1ed6e28
10. Κουσκουβέλης, Η. (2018). Η Επιθετικότητα της Τουρκίας και η Αντιμετώπισή της. http://idea.uom.gr/375/
11. Ραπτόπουλος, Ν. (2017). Η Τουρκία, η Ελλάδα και το “Καλό Κόμμα”. http://idea.uom.gr/%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1-%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CF%8C-%CE%BA%CF%8C%CE%BC%CE%BC%CE%B1/
12. Tovima.gr (2017). H Τουρκία έναν χρόνο μετά το πραξικόπημα.http://www.tovima.gr/world/article/?aid=890701