Ο Ιανουάριος του 2019 αποτέλεσε έναν μήνα σταθμό για τον “τερματισμό” του πολέμου στο Αφγανιστάν, καθώς Αμερικανοί διπλωμάτες βρέθηκαν σε διαπραγματεύσεις με εκπροσώπους των Taliban, προκειμένου να καταλήξουν σε μια ειρηνευτική συμφωνία που θα τερματίσει τον 17ετή πόλεμο. Με βάση το προσχέδιο που συμφωνήθηκε στις διαπραγματεύσεις της Doha, απαιτούνται δύο προϋποθέσεις για την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Αφγανιστάν μέσα σε 18 μήνες: αφενός, η συμφωνία των Taliban για κατάπαυση πυρός και, αφετέρου, οι απευθείας συνομιλίες της αφγανικής κυβέρνησης του Ghani με εκπροσώπους των Taliban, τις οποίες οι τελευταίοι μέχρι στιγμής αρνούνται έως ότου η πλήρης απομάκρυνση των αμερικανικών στρατευμάτων λάβει χώρα (Τhe Guardian, 2019).

Σύμφωνα με επικριτές των κυβερνητικών χειρισμών, όπως ο Hafiz Mansour, οι ΗΠΑ είχαν ίδιον όφελος από την εισβολή τους στο Αφγανιστάν, και θα αποχωρήσουν λόγω δικών τους και μόνο συμφερόντων, και γι’ αυτό πιέζουν την αφγανική κυβέρνηση να έρθει σε συμφωνία με τους Taliban όσο το δυνατόν συντομότερα. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν θα επιτευχθεί ειρηνευτική συμφωνία και εάν αυτή θα είναι για το συμφέρον του αφγανικού λαού εξασφαλίζοντας, παράλληλα, σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή – κάτι που δεν θεωρείται πιθανό δεδομένης της ισχυρής διαπραγματευτικής θέσης των Taliban και της ευρύτερης γεωπολιτικής κατάστασης στη Μέση Ανατολή.

 Οι Taliban του Αφγανιστάν

Ιστορικά, οι εθνοτικές ομάδες που υπήρχαν στο Αφγανιστάν ήταν οι Pashtuns, οι Tajiks, οι Hazaras, οι Uzbeks, οι Aimaqs, οι Turkmens, οι Baluchis και άλλες μικρότερες ομάδες. Η κάθε εθνοτική ομάδα διατηρούσε την πλειοψηφία σε μία ή περισσότερες περιοχές του Αφγανιστάν, και στόχευε στην κυριαρχία της επί των υπολοίπων. Συνεπώς, οι εμφύλιες συγκρούσεις στο Αφγανιστάν ήταν λογικό επακόλουθο της προσπάθειας των παραπάνω εθνοτικών ομάδων να κυριαρχήσουν στο κράτος και να υποτάξουν τις υπόλοιπες ομάδες (Foreign Affairs, 2011).

Από τη δεκαετία του 1990 οι Taliban ξεκινούν να παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην πολιτική ζωή του Αφγανιστάν, ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1996-2001, οπότε ανέλαβαν τη διακυβέρνηση της χώρας (forces.net, 2017). Μετά την 11η Σεπτεμβρίου και εξαιτίας των ισχυρών δεσμών των Taliban με την al-Qaeda, οι ΗΠΑ εισβάλλουν μέσω του NATO στο Αφγανιστάν, τοποθετώντας στρατεύματά τους στο αφγανικό έδαφος, στην προσπάθεια εξάλειψης της τρομοκρατίας – γεγονός που αναζωπυρώνει τη σφοδρή σύγκρουσή τους με τους Taliban, οι οποίοι ζητούν την αποχώρηση των εν λόγω στρατευμάτων από τη χώρα.

Ιστορικό διαπραγμάτευσης

Οι συνομιλίες μεταξύ ΗΠΑ και Taliban ξεκίνησαν επί εποχής κυβερνήσεων Clinton και Bush, εξαιτίας στρατηγικών συμφερόντων των τελευταίων για κατασκευή αγωγού πετρελαίου και φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν, ο οποίος μέσα από το Αφγανιστάν θα

Εικόνα 2: Μαχητές των Taliban κατά τη διάρκεια κατάπαυσης πυρός τον Ιούνιο του 2018 (Reuters).

κατέληγε στο Πακιστάν. Όταν οι διμερείς συνομιλίες για τα ενεργειακά ζητήματα σταμάτησαν τον Ιούλιο του 2001, η κυβέρνηση Bush απείλησε τους Taliban με στρατιωτικά αντίποινα. Μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου, οι ΗΠΑ εισέβαλαν στο Αφγανιστάν στοχεύοντας στην καταστολή της τρομοκρατίας. Από το 2010 και έπειτα επανεκκίνησαν οι διαπραγματεύσεις των δύο πλευρών, με στόχο τη συμφιλίωση με την ηγεσία των Taliban (Sheikh, Greenwood, 2013, p13).

Συμφωνία-πλαίσιο 2019

Το πλαίσιο στο οποίο συμφώνησαν στης 28 Ιανουαρίου 2019 οι ΗΠΑ με τους Taliban βασίζεται, σύμφωνα με την αμερικανική και την αφγανική θέση, στην ανταλλαγή δεσμεύσεων των εμπλεκομένων σχετικά με την αντιτρομοκρατία, η οποία ανταλλαγή εκ του αποτελέσματος θα κρίνει εάν τα αμερικανικά στρατεύματα θα αποχωρήσουν από το αφγανικό έδαφος. Επιπρόσθετα, παρά το αρχικό αυτό και αρκετά γενικό πλαίσιο ειρηνικής διευθέτησης, προκύπτουν ορισμένα αναπάντητα ερωτήματα.

Από τη πλευρά των Taliban μπορεί να επεδείχθη προθυμία να διαπραγματευτούν με τις ΗΠΑ στη Doha, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται αυτόματα την επιτυχία ενός πολιτικού διαλόγου εντός του Αφγανιστάν, στον οποίο θα συμμετέχουν όλες οι πλευρές. Επίσης, δεν προεξοφλεί ένα βέβαιο αποτέλεσμα προς την επίλυση της σύγκρουσης και την αποκατάσταση της σταθερότητας στη χώρα. Η μοναδική δέσμευση ως τώρα των Taliban είναι η δήλωσή τους το 2010 ότι δεν θα επιτρέψουν να χρησιμοποιηθεί το Αφγανιστάν για να απειλήσει άλλες χώρες με το να παράσχει καταφύγιο σε τζιχαντιστικές ομάδες στην επικράτειά τους. Ακόμα, αβέβαιο παραμένει εάν θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις εν λόγω τζιχαντιστικές ομάδες (Crisis Group, 2019). Από την πλευρά των ΗΠΑ παραμένει αβέβαιο εάν θα παραμείνει αμετάβλητη η δέσμευσή τους για πλήρη αποχώρηση των στρατευμάτων.

Εικόνα 3: Ο Sher Mohammad Abbas Stanikzai ηγήθηκε αντιπροσωπείας των Taliban σε συναντήσεις με ηγέτες της αφγανικής αντιπολίτευσης στη Μόσχα τον Ιανουάριο του 2019 (Reuters).

Οι Taliban δεν είναι σίγουρο εάν θα συμφωνήσουν στην κατάπαυση πυρός καθώς, όπως αναφέρει ένας αγωνιστής τους, “Ο λόγος για τον οποίο όλοι μιλάνε για μας είναι η στρατιωτική μας δύναμη και η ικανότητά μας στο πεδίο της μάχης. Αλλιώς, κανείς δεν θα μιλούσε για ειρήνη και συμφιλίωση” (Crisis Group). Από την άλλη, οι ΗΠΑ υπό τη διοίκηση Trump προσεγγίζουν διαφορετικά τους γύρους συνομιλιών απ’ ότι στο παρελθόν. Για πρώτη φορά, διεξάγουν ανοιχτά μια διμερή διαπραγμάτευση επί ουσιαστικών ζητημάτων με τους Taliban στο πλαίσιο εθνικής συμφιλίωσης, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ισλαμιστική ομάδα έχει περισσότερη διαπραγματευτική δύναμη απ’ ότι στο παρελθόν.

Επιπλέον, υπάρχει ο κίνδυνος υπονόμευσης της ειρηνευτικής συμφωνίας πριν αυτή υπογραφεί από εξωτερικούς δρώντες όπως η Ρωσία, το Ιράν, το Πακιστάν και η Σαουδική Αραβία. Ιδιαίτερα οι δύο πρώτες χώρες έχουν δημιουργήσει στενούς δεσμούς με τους Taliban μέσω παροχής όπλων, πληροφοριών και στρατιωτικής βοήθειας. Το Πακιστάν, ακόμα και μετά την επίτευξη συμφωνίας, θα συνεχίσει να εμπλέκεται στο Αφγανιστάν λόγω της σύνδεσης των Taliban με τον Πακιστανικό Οργανισμό Πληροφοριών (Pakistan’s Inter-Services Intelligence Agency) και η Σαουδική Αραβία ενδεχομένως θα χρησιμοποιήσει το Αφγανιστάν στον πόλεμο ενάντια στο Ιράν (Felbab-Brown, Brookings, 2019). Οι γεωπολιτικές αυτές επιλογές των γειτονικών κρατών θα οδηγήσουν σε αναποτελεσματικότητα της συνθήκης ειρήνης ως προς τη σταθερότητα στην περιοχή, ακόμα και εάν αυτή επιτευχθεί.

Αντί επιλόγου

Θεωρείται ότι το προσχέδιο συμφωνίας που συνάφθηκε μεταξύ ΗΠΑ και Taliban αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς τον τερματισμό του πολέμου μέσω της επίτευξης ειρηνευτικής εθνικής συμφωνίας στο Αφγανιστάν (NY times, 2019). Ωστόσο, Taliban αξιωματούχοι αφήνουν ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα σχετικά με το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης, καθώς είναι αβέβαιο εάν οι Taliban θα μείνουν πιστοί στην υπόσχεσή τους να αποτρέψουν διεθνείς τρομοκρατικές ομάδες να εισχωρήσουν στο αφγανικό έδαφος. Επίσης, η πλειοψηφία του αφγανικού λαού πιστεύει ότι η υποστήριξη των Taliban από το Πακιστάν αποτελεί τη βασική αιτία αντοχής τους στον πόλεμο. Υπάρχει ο φόβος ότι οι παραχωρήσεις προς τους Taliban του Αφγανιστάν με την υποστήριξη του Πακιστάν θα οδηγήσει σε ακόμα έναν πόλεμο μεταξύ των Αφγανών Taliban και των εκπροσώπων του Πακιστάν (Haqqani, foreighpolicy, 2019). Επομένως, η συνθήκη ειρήνης, ακόμα και εάν συναφθεί, είναι πιθανό να μην επιφέρει ιδιαίτερες αλλαγές, καθώς οι γεωπολιτικές επιλογές του Αφγανιστάν και των γειτονικών του κρατών είναι αυτές που κατευθύνουν τα συμφέροντα των δρώντων, ιδιαίτερα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Πηγές:

1.  Borhan, O. (2019). Interpreting the U.S. Talks with the Taliban. https://www.crisisgroup.org/asia/south-asia/afghanistan/interpreting-us-talks-taliban
2.  Felbab-Brown, V. (2019). The US-Taliban negotiations breakthrough: What it means and what lies ahead. https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2019/01/29/the-us-taliban-negotiations-breakthrough-what-it-means-and-what-lies-ahead/
3.  Haqqani, H. (2019). Don’t Trust the Taliban’s Promises. https://foreignpolicy.com/2019/02/07/dont-trust-the-talibans-promises-afghanistan-trump/
4.  Mashal, M. (2019). U.S. and Taliban Agree in Principle to Peace Framework, Envoy Says. https://www.nytimes.com/2019/01/28/world/asia/taliban-peace-deal-afghanistan.html
5.  Russell, G. (2011). Talking to the Taliban. https://foreignpolicy.com/2011/03/10/talking-to-the-taliban-2/
6.  Sheikh, Μ. & Greenwood, M. (2013). Taliban talks. Past, present and prospects for the US, Afghanistan and Pakistan. DIIS report, p13.
7. Tetlow, A. (2017). Islamic State, The Taliban and Al-Qaeda: How Are They Different? https://www.forces.net/evergreen/islamic-state-taliban-and-al-qaeda-how-are-they-different
8.  Wintour, P. (2019). US framework deal with Taliban raises hope of Afghan peace. https://www.theguardian.com/world/2019/jan/28/us-and-taliban-reach-framework-peace-deal-reports