Μπορεί η ανακύκλωση να κατέστη γνωστή στην Ελλάδα γύρω στο 2008, ωστόσο δεν είναι μία σύγχρονη πρακτική. Ιστορικά, εντοπίζεται στην αρχαιότητα, με την Αθήνα να κρατάει τα πρωτεία στο δυτικό πολιτισμό. Η ιδέα της ανακύκλωσης υιοθετείται από κάθε λαό, ο οποίος με τον δικό του τρόπο και σε κάθε εποχή επαναξιοποιούσε τις υπάρχουσες πρώτες ύλες ή τα απορρίμματα. Σήμερα, στο 2018 η ιδέα της ανακύκλωσης γίνεται όλο και πιο έντονη, καθώς η σκιά της κλιματικής αλλαγής εντατικοποιεί την ανάγκη εξοικονόμησης ενέργειας. Η ανακύκλωση, έχοντας εξελιχθεί σε βιομηχανία, φαντάζει ως μία έξυπνη και ιδανική λύση, αλλά το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: Πρόκειται, πράγματι, για ένα μέσο σωτηρίας του πλανήτη ή απλώς υποβοηθά την προσωρινή επιβίωσή μας σε αυτόν;

Όποια και να είναι η απάντηση, βασική πτυχή του ζητήματος είναι ότι πρόκειται για μια όλο και πιο εξελισσόμενη διαδικασία. Εκτός από εξελισσόμενη είναι και πολυδιάστατη, καθώς εμπεριέχει τη φιλοσοφία του «τίποτα δεν πάει χαμένο». Ευρέως γνωστή είναι η ανακύκλωση χαρτιού, πλαστικού, αλουμινίου, γυαλιού, αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού και μπαταριών. Όλο και πιο συνήθης γίνεται η ανακύκλωση υφασμάτων και η κομποστοποίηση. Και όλα αυτά σε έναν κόσμο, του οποίου ο πληθυσμός συνεχώς αυξάνεται, πολλαπλασιάζοντας τις ανάγκες των ανθρώπων, που καθίστανται πιο απαιτητικές. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη για επιτακτικές μεθόδους προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα, αυτή της κλιματικής αλλαγής, κάνουν την ανακύκλωση μια έξυπνη μέθοδο εξοικονόμησης πόρων και ενέργειας.

Έτσι, νέοι όροι αντανακλώνται στον 21^ο αιώνα με την κυκλική οικονομία που συμπυκνώνει τη φιλοσοφία της σταδιακής δημιουργίας ενός νέου παραγωγικού και καταναλωτικού μοντέλου, που επιτρέπει τη χρήση των υλικών για πολύ μεγαλύτερο χρόνο με παράλληλη ελαχιστοποίηση της χρήσης φυσικών πόρων. Η ιδέα της κυκλικής οικονομίας απαιτεί τη μείωση τροφοδοσίας των υλικών και ενέργειας στο οικονομικό σύστημα, πράγμα που διατηρεί την αξία των προϊόντων, μειώνοντας, ταυτόχρονα, τη διαρροή ρυπογόνων εκπομπών. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία διαδραματίζει η ανακύκλωση, καθώς συμπυκνώνει τη βασική λειτουργία της κυκλικής οικονομίας. Χάρη στην απλή διαδικασία της γίνεται αυτόματα ένας αποτελεσματικός τρόπος προστασίας του περιβάλλοντος. Την ίδια στιγμή που η αποψίλωση και οι χωματερές σκουπιδιών αποτελούν το 25% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η ανακύκλωση μειώνει την ανάγκη για χρήση πρώτων υλών, πράγμα που ισοδυναμεί με την περιορισμένη παραγωγή ενέργειας και, φυσικά, των εκπομπών φυσικού αερίου. Τα θετικά αποτελέσματα, σαφώς, δεν σταματούν εδώ, καθώς η ταχύτητα της όλης διαδικασίας είναι πολύ πιο γρήγορη από την τακτική και παραδοσιακή μέθοδο παραγωγής υλικών. Το κόστος παραγωγής είναι πολύ πιο μειωμένο, χάρη στη γρήγορη διαδικασία και τα μειωμένα ποσά ενέργειας που εκπέμπονται.

Οι νέες πολιτικές «πρασινίζουν» όλο και περισσότερο, ενώ δεν γνωρίζουν πλέον τον παραγκωνισμό των προηγούμενων χρόνων. Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για παράδειγμα, η ανακύκλωση αποτελεί κεντρικό ζήτημα άσκησης πολιτικής, όπου η Ένωση συνεχώς μεριμνά για την όλο και πιο αποτελεσματική διαδικασία, η οποία μένει άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική της κυκλικής οικονομίας (EU Waste Framework Directive & Commission Decision 2011/753). Περισσότερη και καλύτερη ανακύκλωση αποτελεί στόχο της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής πολιτικής, όπου οι χωματερές αντικαθίστανται συνεχώς από την έξυπνη αυτή μέθοδο διαχείρισης των υλικών, η οποία χαρακτηρίζεται από συνέπεια και οργάνωση. Αυτό προϋποθέτει σωστή ταξινόμηση, καλύτερη χρήση των οικονομικών μέσων και υπευθυνότητα, κυρίως από τη μεριά των κρατών-μελών. Ο ρόλος τους είναι κομβικός -θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως ρόλος-κλειδί-, καθότι συμβάλλουν στην επίτευξη της κυκλικής οικονομίας, όπου ό,τι φαντάζει σπατάλη μετατρέπεται σε μια νέα πηγή που αναπαράγεται.

Το ζήτημα του άρθρου δεν είναι, ωστόσο, πόσο ωφέλιμη είναι η ανακύκλωση, αλλά εάν πραγματικά αρκεί για να αποφευχθεί αυτό που ονομάζουμε «κλιματική αλλαγή». Η επιστήμη χρόνια προειδοποιεί για τις επικείμενες αλλαγές που πραγματοποιούνται στον πλανήτη, οι οποίες είναι όλο και πιο ορατές. Η ραγδαία αποψίλωση και η καύση ορυκτών καυσίμων, για παράδειγμα, έχουν συμβάλει στη συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου μεταξύ άλλων. Αυτή η συσσώρευση αερίων ενισχύει την άνοδο θερμοκρασίας του πλανήτη, οδηγώντας στην υπερθέρμανση αυτού. Έτσι, παρατηρείται μια σειρά κλιματικών φαινομένων, που γίνονται εντονότερα, όπως τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι υπερβολικά υψηλές θερμοκρασίες, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, θεωρούνται από τους κλιματολόγους ως η βασική απόδειξη «ασθένειας» του πλανήτη, τις επιπτώσεις της οποίας θα υφίστανται οι επόμενες γενιές. Ο πλανήτης μας είναι θερμότερος κατά 0,7° C από το 1950 και κατά 1° C από το 1900. Και δεν πρόκειται για μια μικρή άνοδο.

Και μέσα σε αυτό το κλιματικό χάος είναι πολλοί αυτοί που θεωρούν ότι η ιδέα της ανακύκλωσης είναι απλά καλή, αλλά όχι αποτελεσματική. Και έχουν ισχυρούς λόγους να το πιστεύουν. Έτσι, ακριβώς το ότι η ανακύκλωση δεν λαμβάνει την απαραίτητη υποστήριξη είτε από πολίτες είτε από τους διαμορφωτές χάραξης της πολιτικής, αυτομάτως την υποβαθμίζει. Η ποιότητα των νέων προϊόντων είναι κατώτερη των πρωτότυπων. Η συνεχής επαναχρησιμοποίησή τους υποβαθμίζει και την κατάστασή τους και, φυσικά, τη διάρκειά τους. Δημιουργείται έτσι ένας φαύλος κύκλος, όπου η ανακύκλωση καθίσταται προσωρινή ή και ανεπαρκής σε μερικές περιπτώσεις. Παράλληλα, παραμένει μία διαδικασία σε εξέλιξη – πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι ευρέως υιοθετημένη. Η απουσία του κατάλληλου εξοπλισμού (πολλές φορές και ενημέρωσης) σε συνδυασμό με τους «χαλαρούς» νόμους που δεν υποχρεώνουν πολίτες και εταιρείες να την εντάξουν στην καθημερινότητά τους, δεν βοηθά στην ανάπτυξή της. Επιπτώσεις της περιορισμένης ανάπτυξής της παρουσιάζονται και στο κόστος λειτουργίας της, το οποίο παραμένει πολλές φορές υψηλό, και άρα μη ανταγωνιστικό.

Σαφώς, η ανακύκλωση δεν μπορεί να είναι η λύση από μόνη της. Ακόμα και αν ενταχθεί πλήρως στην καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου, δεν θα μπορέσει να καταστήσει τις ήδη υπάρχουσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μη ανατρέψιμες. Μια μερίδα επιστημόνων υποστηρίζει ότι τα περιθώρια αντίδρασης έχουν ήδη στενέψει. Υπάρχει, όμως, και ένας πιο αισιόδοξος αντίλογος, που δίνει μια δυνατότητα αντίδρασης σε 5 με 10 χρόνια ακόμα. Ωστόσο, η λύση δεν είναι να μείνουμε αδρανείς. Ο άνθρωπος συνεχώς εξελίσσεται και βρίσκει νέους τρόπους προσαρμογής στις εκάστοτε δυσκολίες. Στην περίπτωση της κλιματικής αλλαγής δεν γίνεται η ανακύκλωση να αποτελέσει τη μοναδική λύση, αλλά ένα ισχυρό κομμάτι του πάζλ, ώστε τουλάχιστον να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο. Εκτός του ότι αποτελεί μια διαδικασία με πολλαπλά και έξυπνα αποτελέσματα, συμβάλλει έντονα στον περιορισμό εξαγωγών ανέγγιχτων πρώτων υλών, όπως στη βιομηχανία εξόρυξης μετάλλων και στη συνεχή αποψίλωση, αποτρέποντας, συνεπώς, την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

Όλα ξεκινούν, όμως, από τη στάση ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Η φιλοσοφία του «Μειώνω, Επαναχρησιμοποιώ, Ανακυκλώνω» [Reduce, Reuse, Recycle] πρέπει να ενταχθεί στην καθημερινότητα. Η πολιτική βούληση, η τεχνολογική καινοτομία και η έρευνα μπορούν να ενδυναμώσουν τη λειτουργικότητά της. Αυτό θα ήταν τουλάχιστον μια ελάχιστη ένδειξη σεβασμού απέναντι στο περιβάλλον και στις επόμενες γενιές.

Πηγές:

1. Langendorff, J. (2016). Recycling in the Circular Economy: Roles, Opportunities & Challenges.
2. Jouzel, J. (2018). Μπορεί να νικηθεί η κλιματική αλλαγή;
3. Kazmeyer, M. (2017). Disadvantages of Recycled Products.
4. Beniston, M. (2018). Μπορεί να νικηθεί η κλιματική αλλαγή;