Στο εσωτερικό δίκαιο κάθε χώρας, η ιθαγένεια διαδραματίζει καίριο ρόλο στην απόλαυση δικαιωμάτων πάσης φύσεως από τα άτομα που τους έχει απονεμηθεί. Ιθαγένεια καλείται ο νομικός δεσμός ανάμεσα στο άτομο και το κράτος, με τον οποίο το άτομο γίνεται μέλος του λαού (Παντελής, 2016). Κάθε κράτος ορίζει το ίδιο τους κανόνες απονομής της ιθαγένειάς του, με σεβασμό στο διεθνές δίκαιο, ενώ ο θεσμός αποτελεί το συνδετικό στοιχείο που οδηγεί στην εφαρμογή των κανόνων ιδιωτικού διεθνούς δικαίου της κάθε πολιτείας, ανάλογα με την υπηκοότητα του ενίοτε υπό κρίση προσώπου (Παπασιώπη-Πασιά, 2015). Η ιθαγένεια διακρίνεται σε αρχική, όταν απονέμεται από την αρχή της ζωής του ατόμου, και επίκτητη, όταν αποκτάται σε μεταγενέστερο στάδιο της ανθρώπινης ζωής. Στην περίπτωση αρχικής ιθαγένειας, τα κράτη επιλέγουν να υιοθετήσουν είτε το δίκαιο του αίματος (ius sanguinis), είτε το δίκαιο του εδάφους (ius soli) (Παντελής, 2016). Με δεδομένο το γεγονός ότι η ιθαγένεια ισοδυναμεί με ένα σύνολο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων για τους δικαιούχους, καθώς και ότι τα μεταναστευτικά ρεύματα πληθαίνουν, αξίζει να ασχοληθούμε ιδιαίτερα με τις περιπτώσεις επίκτητης ιθαγένειας, καθώς και με τη δυνατότητα απόκτησής της από μια εκ των πιο ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων, τους ανήλικους.

Η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου

Όπως κάθε κράτος, έτσι και το Ηνωμένο Βασίλειο έχει το δικό του σύστημα απονομής ιθαγένειας. Ο ισχύων Βρετανικός νόμος για την ιθαγένεια (British Legislation, 1981) τέθηκε σε ισχύ το 1981, ενσωματώνοντας και αντίστοιχα δικαιώματα για τους πολίτες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας. Σύμφωνα με τη βρετανική νομοθεσία, η απόκτηση ιθαγένειας μπορεί να γίνει είτε λόγω γέννησης, είτε λόγω καταγωγής, είτε μέσω εγγραφής. Για τους σκοπούς του συγκεκριμένου άρθρου, θα εξετάσουμε την απόκτηση ιθαγένειας μέσω εγγραφής. Για τους γεννηθέντες στο Ηνωμένο Βασίλειο, σημασία παρουσιάζει τόσο η ημερομηνία γέννησης, με ορόσημο την 1η Ιανουαρίου 1983, όσο και η κατάσταση των γονέων. Δικαίωμα αίτησης έχουν, σε αυτήν την περίπτωση, οι γεννηθέντες μετά την ημερομηνία-ορόσημο που είναι ανήλικοι, και, από το χρονικό σημείο της γέννησής τους και έπειτα, τουλάχιστον ένας από τους γονείς τους έγινε Βρετανός πολίτης ή έλαβε άδεια να κατοικήσει μόνιμα στο Ηνωμένο Βασίλειο, και εκείνοι που έζησαν στο Ηνωμένο Βασίλειο μέχρι τα δέκα τους χρόνια. Για τους ανήλικους, η αίτηση είναι εφικτή, εφόσον οι γονείς τους έκαναν κάτι από τα ακόλουθα μετά τη γέννησή τους: α) έγιναν Βρετανοί πολίτες β) τους επετράπη απεριόριστη διαμονή στο Ηνωμένο Βασίλειο γ) τους επετράπη είσοδος χωρίς περιορισμούς στο Ηνωμένο Βασίλειο δ) έχουν άδεια μόνιμης κατοικίας, εφόσον είναι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (British Government, 2018). Στην περίπτωση που ο αιτών έχει ζήσει μέχρι τα δέκα του χρόνια στο Ηνωμένο Βασίλειο, κανείς από τους δύο γονείς δεν είχε ιθαγένεια, αλλά και οι δύο ζούσαν νόμιμα στο κράτος, ενώ ο ίδιος ο αιτών δεν έζησε παραπάνω από 90 ημέρες εκτός Ηνωμένου Βασιλείου μέχρι να συμπληρώσει τα δέκα του χρόνια, και πάλι θα δικαιούται την ιθαγένεια (British Government, 2018). Αξίζει να σημειωθεί ότι, εάν ο ένας από τους δύο γονείς είναι κατά το χρονικό σημείο της γέννησης του αιτούντος Βρετανός πολίτης, ή έχει εγκατασταθεί μονίμως στη χώρα, δεν απαιτείται αίτηση, και η ιθαγένεια απονέμεται αυτομάτως.

Η δοκιμασία «καλού χαρακτήρα» και η προβληματική σε περιπτώσεις ανηλίκων

Η δοκιμασία «καλού χαρακτήρα» (good character test) εισήχθη το 2006, και προβλέπεται στο Βρετανικό Νόμο περί ιθαγένειας. Ωστόσο, στο κείμενο του νόμου δεν ορίζεται με ακρίβεια η έννοια αυτή. Η δοκιμασία καλού χαρακτήρα κρίνεται απαραίτητη για όλους τους αιτούντες την απόκτηση βρετανικής ιθαγένειας που είναι πάνω από την ηλικία των 10 ετών, δηλαδή η ηλικία από την οποία αναγνωρίζεται στο άτομο ποινική ευθύνη κατά το Βρετανικό Δίκαιο, εκτός εάν πρόκειται για περίπτωση που εφαρμόζονται οι διατάξεις του νόμου αυτού για τους ανιθαγενείς (British Legislation, 1981). Η διαδικασία αυτή αποτελείται από ερωτήσεις που έχουν ως στόχο την εξακρίβωση του υπόβαθρου του υποψήφιου Βρετανού πολίτη. Η αποτυχία σε αυτή τη δοκιμασία, που συνεπάγεται και απόρριψη της αίτησης για ιθαγένεια, συνήθως οφείλεται στη διάπραξη κάποιας εγκληματικής ενέργειας (μεταξύ άλλων: τρομοκρατία, απείθεια στο νόμο, παρακώλυση ελέγχου μετανάστευσης κ.α.)(British Publishing service, 2013). Παρόλο που γενικά φαντάζει εύλογη η πρόβλεψη για εξονυχιστική έρευνα του ποινικού μητρώου του υποψηφίου, για λόγους εθνικής ασφάλειας, ορισμένα εγκλήματα δεν παρουσιάζουν την ίδια απαξία με άλλα, και, παρ’ όλα αυτά, έχουν το ίδιο αποτέλεσμα – δηλαδή την απόρριψη της αίτησης για απόκτηση Βρετανικής ιθαγένειας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο δοκιμαζόμενος οφείλει να δηλώσει αληθώς όλες τις ποινικές καταδίκες που τυχόν έχει, και το εάν θα κριθεί ότι περνάει τη δοκιμασία εξαρτάται από τη διάρκεια της ποινής που του επιβλήθηκε (Yeo, 2017).

Η δοκιμασία αυτή θεωρείται άκρως αμφιλεγόμενη, κάτι που έγινε φανερό και από την πρόσφατη απόρριψη περισσότερων από 400 αιτήσεων ιθαγένειας προερχόμενων από παιδιά κάτω των 10 ετών, λόγω αποτυχίας σε αυτή. Παιδιά που έχουν περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στο Ηνωμένο Βασίλειο, πληρώντας όλες τις άλλες προϋποθέσεις, δεν γίνονται Βρετανοί πολίτες επειδή δεν ικανοποιούν το κριτήριο καλού χαρακτήρα, ενώ δεν λείπουν και περιπτώσεις γεννημένων στη χώρα που το κριτήριο αυτό δεν πληρείται λόγω κάποιας ασήμαντης παραβίασης. Σύμφωνα με έρευνες, οι απορριφθείσες αιτήσεις προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τέκνα φτωχών οικογενειών που συχνά ανήκουν και σε κάποια εθνική ή φυλετική μειονότητα, ενώ πολλά από αυτά είχαν διαταραγμένη παιδική ηλικία. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι να αποθαρρύνονται οι αιτήσεις, διότι οι πιθανοί δικαιούχοι φοβούνται την αποτυχία στη δοκιμασία αυτή (Mohdin, 2018).

Οι απορρίψεις αυτές φαίνονται προβληματικές από διάφορες απόψεις. Αρχικά, η δοκιμασία καλού χαρακτήρα είναι απαραίτητη σε αιτήσεις ατόμων άνω των 10 ετών, ενώ οι απορριφθείσες αιτήσεις προέρχονταν από άτομα κάτω του ηλικιακού αυτού ορίου, που σημαίνει ότι η δοκιμασία αυτή σε πολλές περιπτώσεις δεν χρειαζόταν καν να διεξαχθεί. Επιπλέον, εάν εξετάσουμε το νόμο από τελολογική σκοπιά, στόχος των διατάξεων περί ιθαγένειας σε περιπτώσεις ανηλίκων είναι η ευημερία του παιδιού, και με το περιεχόμενο που έχει λάβει η διάταξη αυτή και την πρακτική που ακολουθείται, ο στόχος αυτός επ’ ουδενί δεν εξυπηρετείται. Τέλος, παρατηρείται ίδια αντιμετώπιση ανηλίκων και ενηλίκων αιτηθέντων, κάτι που αντιτίθεται κατάφωρα στην αρχή της ισότητας. Και αυτό γιατί η αρχή της ισότητας συνεπάγεται όμοια αντιμετώπιση όμοιων περιπτώσεων, και ανόμοια αντιμετώπιση σε ανόμοιες περιπτώσεις. Επομένως, η ίση αντιμετώπιση ανηλίκων και ενηλίκων αιτηθέντων δεν συνάδει με την αρχή αυτή.

Αντί επιλόγου – Η προσφυγή ενώπιον της δικαιοσύνης

Ανά τακτά χρονικά διαστήματα, υποθέσεις απόρριψης λόγω αποτυχίας στη δοκιμασία καλού χαρακτήρα καταλήγουν στο Ανώτατο Δικαστήριο. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο προσφεύγων είναι ενήλικας, και η δικαστική απόφαση δεν αναιρεί την απόρριψη της αίτησης. Ωστόσο, στην πρόσφατη υπόθεση R (DC) v. Secretary of State for the Home Department [2018] EWHC 399 (Admin), η έκβαση ήταν διαφορετική. Συγκεκριμένα, η αίτηση του ανηλίκου ενάγοντος για ιθαγένεια είχε απορριφθεί λόγω αποτυχίας της δοκιμασίας καλού χαρακτήρα, επειδή είχε έναν αριθμό ποινικών καταδικών από αδικήματα που διέπραξε κατά τα νεανικά του χρόνια. Ο δικαστής της υπόθεσης υποστήριξε, επικαλούμενος παλαιότερη υπόθεση [R (Hiri) v. SSHD [2014] EWHC 254 (Admin)], ότι ο σκοπός της δοκιμασίας χαρακτήρα είναι να εξετάζει το σύνολο του χαρακτήρα του αιτούντος, και όχι μόνο τυχόν ποινικές καταδίκες του. Παρ’ όλο που σε πολλές περιπτώσεις οι καταδίκες αποτελούν το μοναδικό στοιχείο για το υπόβαθρο του αιτούντος, απαιτείται και η εξέταση άλλων παραγόντων, ώστε να βγει κάποιο ασφαλές και δίκαιο συμπέρασμα. Το δικαστήριο έκρινε την απόρριψη της αίτησης του ενάγοντος για ιθαγένεια παράνομη, ωστόσο η ιθαγένεια δεν επήλθε αυτόματα σε αυτόν, αλλά απαιτείται να ακολουθηθεί η διαδικασία που ισχύει για τις αιτήσεις ενηλίκων (Vassiliou, 2018). Καταληκτικά, η απόφαση αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της ανισότητας όσον αφορά την απόκτηση ιθαγένειας από ανηλίκους, εξυπηρετώντας το σκοπό της εξασφάλισης της ευημερίας του παιδιού.

Πηγές:

1. Παντελής, Α. (2016). Συνταγματικό Δίκαιο. σελ. 23-26
2. Παπασιώπη-Πασιά, Ζ. (2015). Δίκαιο Αλλοδαπών. σελ. 5-7
3. British Government. (2018). Apply for Citizenship if you are born in the UK.
   https://www.gov.uk/apply-citizenship-born-uk
4. British Government. (2018). Apply for Citizenship if you are born in the UK-If you are under 18. https://www.gov.uk/apply-citizenship-born-uk/under-18
5. British Government. (2018). Apply for Citizenship if you are born in the UK- if you lived in the UK until you were 10. https://www.gov.uk/apply-citizenship-born-uk/uk-until-10
6. British Legislation. (1981). British Nationality Act 1981 Chapter 61. https://www.legislation.gov.uk/ukpga/1981/61
7. British Publishing service. (2013). Annex D to chapter 18: The good character
   requirement. https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/701902/annex-d-v4.0-ext.pdf
8. Yeo, C. (2017). Naturalizing or registering as a British citizen: the good character requirement. https://www.freemovement.org.uk/british-citizenship-good-character-requirement-application/
9. Mohdin, A. (2018). Children as young as 10 denied UK citizenship for failing good character test. https://www.theguardian.com/uk-news/2018/sep/21/children-as-young-as-10-denied-uk-citizenship-for-failing-good-character-test
10. Vassiliou, J. (2018). Challenging good character refusals in British citizenship applications. https://www.freemovement.org.uk/good-character-registration-british-citizenship-hiri-applied/