Εισαγωγή

Το μονοπάτι που πρέπει να ακολουθήσει κανείς για να εξετάσει το ρόλο, τη θέση και την εξέλιξη μίας ιδεολογίας εντός μίας ορισμένης πολιτικής κοινότητας –ενός κράτους, αλλά και λαού συνάμα- είναι γενικά δύσβατο και ολισθηρό. Παρ’ όλα αυτά παραμένει μία άκρως ενδιαφέρουσα αναζήτηση, ειδικά όταν αφορά σε χώρα της Ευρώπης – αυτής της απροσδιορίστου μεγέθους περιοχής, με πλήθος ιστορίας και ποικιλόμορφους πολιτισμούς. Προτού ξεκινήσουμε την ιστορική αναδρομή της ύπαρξης ακροδεξιών κινημάτων μαζί την ιδεολογία που αυτά φέρουν στο νησί του Ηνωμένου Βασιλείου, κρίνεται απαραίτητη μία διευκρίνιση περί «ακροδεξιάς».

Αν παρατηρήσει κανείς, έστω και πρόχειρα, την ύπαρξη κομμάτων (μεγαλύτερων και μικρότερων) όχι μόνο στο Ην. Βασίλειο, αλλά σε κάθε ευρωπαϊκό κράτος, θα αντιληφθεί ότι αυτά ποικίλλουν. Παρ’ όλο που συχνά χρησιμοποιείται ο όρος «ακροδεξιά» για να χαρακτηρίσει μία ορισμένη κατηγορία ομάδων και ατόμων με συγκεκριμένο ιδεολογικό προσανατολισμό, η ίδια η ακροδεξιά ενέχει -όπως συμβαίνει και με κάθε ιδεολογία- διαφορές σε όλα της τα μήκη και πλάτη. Ο εθνικισμός και ο φασισμός (ή η πιο σύγχρονη μορφή του που αποκαλείται ευρέως «νέο-ναζισμός») μετέχουν αμφότεροι στην ακροδεξιά ιδεολογία, όμως τόσο η ιστορική τους εξέλιξη όσο και η ουσία τους είναι πολύ διαφορετική.

Εν γένει, αν μπορούμε σχηματικά να προσδώσουμε ορισμένα κύρια χαρακτηριστικά στα ακροδεξιά κινήματα ώστε να γίνει πιο εύκολη η παρούσα ανάλυση, αυτά θα ήταν τα εξής: βαθύ συναισθηματικό δέσιμο με την έννοια του έθνους, άκαμπτη πεποίθηση για υπεροχή του έθνους «μας» από κάθε ξένο, και διαρκής σύγκρουση ή πάλη τόσο μέσα στην ίδια την κοινωνία όσο και σε επίπεδο διεθνούς συστήματος. Αυτά τα τρία κύρια στοιχεία, τα οποία βέβαια εκκολάπτουν πολύ περισσότερες λεπτομέρειες και διαφοροποιήσεις μεταξύ διαφόρων κινημάτων ή κομμάτων της ακροδεξιάς, συνέχονται σε έναν κεντρικό προσανατολισμό που ονομάζουμε “ακροδεξιά ιδεολογία” (Heywood, 2007)

Η ακροδεξιά στο Ηνωμένο Βασίλειο: οι απαρχές

Η πρώτη σοβαρή εμφάνιση της ακροδεξιάς στο Ηνωμένο Βασίλειο στη σύγχρονη ιστορία του 20^ου αιώνα εντοπίζεται κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου, το 1928, με τη δημιουργία του Imperial Fascist League, ενός κινήματος που μέτρησε 20 χρόνια ζωής, έως το 1948, οπότε και απεβίωσε ο ταγός του, Arnold S. Leese. Η φασιστική ιδεολογία που κυοφορήθηκε, κατά κύριο λόγο, από την Ιταλία και την Γερμανία της εποχής εκείνης, δεν είναι κρυφό ότι επεκτάθηκε και κοινωνικοποιήθηκε σε σχεδόν ολόκληρη την Ευρώπη. Επομένως, δεν θα πρέπει να εκπλήσσει το άκουσμα λέξεων όπως «Fascist», «National» ή «Racial» στους τίτλους κομμάτων και κινημάτων, ήδη από την περίοδο του Μεσοπολέμου.

Αν υπάρχει μία τουλάχιστον εποχή στη σύγχρονη ιστορία κατά την οποία κυριάρχησαν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και ιδεολογίες, αυτή δεν είναι παρά μεταξύ της χρηματοοικονομικής κρίσης του 1929 έως και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Από τον κανόνα αυτόν δεν ξέφυγε η Μεγάλη Βρετανία στην οποία, αν και το κράτος δεν ενέδωσε σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, η παρουσία τέτοιας ιδεολογίας ήταν εμφανής. Η υποστήριξη στον Hitler απ’ το εσωτερικό της Μ. Βρετανίας προήλθε από το British Union of Fascists, μία πολιτική ομάδα με έκδηλα αντισημιτικά χαρακτηριστικά και φανερή υποστήριξη στις απόψεις και το καθεστώς που κυοφορούσαν οι Γερμανοί Ναζί. Ιδρυτής του, το 1934, ήταν ο Sir Oswald Mosley, ο οποίος στηρίχτηκε στις φοβίες των εργατικών, κυρίως, τάξεων για την ανεργία και την περιθωριοποίηση που είχε εν μέρει προκληθεί και από τη μετανάστευση και τα φτηνότερα εργατικά χέρια ή επιχειρήσεις (Εβραίων) στο εσωτερικό της χώρας.

Η άνοδος του BUF στις αρχές της δεκαετίας του 1930 υποστηρίχτηκε και από τον τύπο, πιο συγκεκριμένα την Daily Mail (ιδιοκτησία των Rothermere). Το ζενίθ της υποστήριξης αυτής υπήρξε το γεγονός ότι υπάλληλοι της εφημερίδας φορούσαν τον ίδιο μαύρο ρουχισμό με τα μέλη του BUF, καθώς και η προτροπή σε νέους για την συμμετοχή τους στο κόμμα, μέσα από άρθρα τους. Για να γίνει λίγο πιο ξεκάθαρη η θέση που έπαιρνε η Daily Mail ως προς τον αναδυόμενο Ναζισμό, τις πρώτες εκλογικές νίκες του Hitler, τις έκρινε ως μία ευκαιρία για την Γερμανία να ανακάμψει και να τεθεί «ειρηνικά» υπό έναν αυστηρό έλεγχο, αυτόν του ολοκληρωτικού καθεστώτος (Ponsford, 2017). Η απουσία δηλαδή της δημοκρατικότητας -υπήρξε πράγματι αυτή η άποψη στο Ηνωμένο Βασίλειο την εποχή εκείνη- ήταν το ελιξίριο για την καταστολή του γερμανικού «προβλήματος». Βέβαια, για να πούμε όλη την αλήθεια, όταν οι επεκτατικές βλέψεις του Hitler έγιναν ορατές, η Daily Mail εν τέλει παραιτήθηκε της υποστήριξης του ναζισμού και της εσωτερικής άκρας δεξιάς, παρακινώντας δε για άμεση στρατιωτικοποίηση.

Η διάρκεια του εν λόγω κόμματος δεν κράτησε για πολύ καιρό, εξαιτίας εσωτερικών διχασμών και πολιτικής καταστολής από το Εργατικό, κυρίως, κόμμα και την τότε κυβέρνηση. Το 1940 η βρετανική κυβέρνηση ψήφισε και επέβαλε τον Κανονισμό Αμύνης 18B, ο οποίος έδινε το δικαίωμα στα αστυνομικά σώματα να διώκουν και να φυλακίζουν, χωρίς δίκη, όσα άτομα έκριναν ότι έθεταν σε κίνδυνο την ασφάλεια του Βασιλείου. Αυτή η νομική μεταρρύθμιση, σε

συνδυασμό με την εσωτερική αναταραχή, διέλυσαν το κόμμα, το οποίο έπαψε ουσιαστικά να υπάρχει κατά την διάρκεια του Β’ Π.Π. Πλάι του, αλλά λιγότερο κοινωνικά αποδεκτό, στάθηκε το National Socialist League, που ανδρώθηκε από πρώην στελέχη του BUF, το οποίο βέβαια παρομοίως εξέπνευσε την τελευταία του πολιτική πνοή το 1939.

Επέκεινα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Αλλά ακόμα και μετά την λήξη του Β’ Π.Π., το πρώτο ακροδεξιό βρετανικό κόμμα που εμφανίστηκε, αναδύθηκε με την αποκοπή στελεχών του Συντηρητικού Κόμματος της Δεξιάς, υπό την καθοδήγηση, για ακόμη μία φορά, του Sir Oswald Mosley. Ο Mosley το 1948 ίδρυσε το Union Movement, ένα κόμμα που δεν κατόρθωσε ποτέ να εκλέξει βουλευτές στο βρετανικό κοινοβούλιο, όμως σηματοδότησε μία ορισμένη γραμμή και πρακτική για τα μελλοντικά ακροδεξιά κόμματα.

Μία ακόμη σημαντική προσωπικότητα για την πλευρά αυτή των British Politics υπήρξε ο Arthur K. Chesterton, ο οποίος, επίσης εμποτισμένος από την φασιστική και αντισημιτική προπαγάνδα προ Β’ Π.Π., ίδρυσε μεταπολεμικά δύο εξτρεμιστικά κόμματα – αρχικά, το 1954, το League of Empire Loyalists και αργότερα, το 1967, το National Front, συγχωνεύοντας πληθώρα μικρότερων ακροδεξιών κομμάτων και ομάδων πίεσης. Λίγο μετά τον θάνατό του, το National Front έφτασε στο ζενίθ της δημοτικότητάς του το 1974, μετρώντας 20.000 μέλη, αλλά και το 1979 αποσπώντας σχεδόν 200.000 ψήφους στις γενικές εκλογές. Το κόμμα αυτό εξακολουθεί να υφίσταται και να φέρει υποστηρικτές ακόμα και σήμερα, αν και λειτουργεί κατά κύριο λόγο στην σκιά του πιο ισχυρού British National Party.

Αξίζει να παρακολουθήσουμε λίγο περισσότερο το British National Party, μιας και είναι το κόμμα εκείνο με την υψηλότερη δημοτικότητα μεταξύ των ακροδεξιών, ιδρυθέν το 1982 από τον John Tyndall. Υπό την ηγεσία του, το κόμμα δεν γνώρισε ιδιαίτερη θέση στην πολιτική σκηνή της Μ. Βρετανίας, αλλά υπήρξε ένας ακόμα πόλος πολιτικής πίεσης μεταξύ διαφόρων ακροδεξιών κινημάτων. Ωστόσο, το 1999 την αρχηγία ανέλαβε ο Nick Griffin, μία προσωπικότητα με έντονο το στοιχείο του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Μέσα στην πρώτη δεκαετία του 21^ου αιώνα, το BNP γνώρισε την μεγαλύτερη του ακμή, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει και γενικότερη επιτυχία. Στις γενικές εκλογές του 2001 απέσπασε 47.000 ψήφους, οι οποίες αυξήθηκαν σε μικρό βαθμό στις εκλογές του 2005. Ακόμα και έτσι, όμως, το κόμμα δεν κατόρθωσε να κερδίσει θέσεις στο Κοινοβούλιο. Πιο σημαντική θέση κατέλαβε σε συγκεκριμένες περιοχές, στις οποίες, εν πολλοίς, ακόμα και συγκυριακά υπήρχε μία διαφυλετική ένταση, κερδίζοντας θέσεις σε φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης.

Η άκρα δεξιά επανέρχεται δυναμικά στην πολιτική σκηνή

Το άλμα επιτυχίας για το British National Party, αλλά και για τον ίδιο τον Mr. Griffin έγινε τον Ιούνιο του 2009 στις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κατά τις οποίες κερδήθηκαν 943.000 ψήφοι (περίπου 6%) και κατέκτησαν 2 θέσεις εκπροσώπησης στο Ευρωκοινοβούλιο. Αυτή ήταν και η πρώτη ευκαιρία που δόθηκε στο κόμμα να εκφράσει επίσημα θέσεις και να εφαρμόσει την εθνική πολιτική που υποστήριζε. Μεταξύ των ισχυρότερων θέσεων που υποστηρίζει ακόμα και σήμερα είναι: Η διακοπή κάθε είδους μετανάστευσης, αποστροφή του ισλαμισμού, αδιαμφισβήτητη προτεραιότητα στην εντοπιότητα, και ο τοπικισμός, οικονομικός απομονωτισμός αντί της διεθνούς οικονομικής συνεργασίας (Goodwin, 2011).

Η αλήθεια είναι ότι για την επιτυχία αυτή που γνώρισε το κόμμα, σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Nick Griffin, ο οποίος ομαλοποίησε την πολύ εχθρική ρητορική του κόμματος, όπως εκφραζόταν κατά τη δεκαετία του 1980. Οι θέσεις του, εν γένει, δεν διαφοροποιήθηκαν, αλλά βρέθηκαν τα απαραίτητα target groups και ένας κάπως πιο εκλεπτυσμένος τρόπος, ιδιαίτερα από τις αρχές του 2000 και έπειτα με τη χρήση του συνεχώς εξελισσόμενου διαδικτύου, ώστε αυτές να κοινωνικοποιηθούν σε μεγαλύτερο μέρος του βρετανικού λαού. Ακόμα και στο ζενίθ, όμως, 80% των Βρετανών παρέμεναν τουλάχιστον εχθρικοί απέναντι στην ρητορεία και τις δράσεις του, σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2011 (Goodwin, 2011).

Ακόμα και σε μία χώρα με βαθιές τις ρίζες του κοινοβουλευτισμού και τη φιλελεύθερη ιδεολογία, όπως είναι το Ην. Βασίλειο, η εθνικιστική ιδεολογία μπορεί να βρει διόδους ανάπτυξης. Τρανά παραδείγματα είναι η Marine LePeine της Γαλλίας και ο Geert Wilders της Ολλανδίας. Γιατί, όμως, η αντίστοιχη προσπάθεια του Griffin δεν ευδοκίμησε τελικα;

Η απάντηση μπορεί να βρεθεί σε δύο σημεία. Κατ’ αρχάς, δεν υπήρχαν ποτέ αλλά ούτε και καλλιεργήθηκαν απ’ τους θιασώτες του BNP τα απαραίτητα θεμέλια μέσα στην βρετανική κοινωνία, ώστε αυτή να υποδεχτεί ένα κόμμα με τις ιδιαίτερες αυτές ακραίες τοποθετήσεις. Οι αρχηγοί του κόμματος αναλώθηκαν σε περιστασιακές κρίσεις της δεκαετίας του 2000 (όπως η πετρελαϊκή ή η χρηματοπιστωτική) και στην υπεράσπιση του δικαιώματος της οπλοκατοχής από βετεράνους του πολέμου, αντί να εστιάσουν σε ζητήματα πιο απλά και πιο διευρυμένα, τα οποία, όμως, από πάντοτε απασχολούσαν τους Βρετανούς – όπως η μετανάστευση και η πολιτική δυσαρέσκεια. Έτσι, έχασαν τις εκάστοτε ευκαιρίες να καλλιεργήσουν το θυμικό των Βρετανών και τους χρόνιους προβληματισμούς τους με την προσφορά μίας ριζοσπαστικής ακροδεξιάς πρότασης για λύση.

Το δεύτερο σημείο στο οποίο μπορεί κανείς να βρει την αιτία για την αποτυχία συγκέντρωσης πλήθους υποστηρικτών είναι αυτό των ηγετικών προσωπικοτήτων του BNP. Η υπεράσπιση της Ku Klux Klan από τον ίδιο τον Nick Griffin, σε ανοιχτή δήλωσή του το 2009, όχι μόνο δεν βρήκε θετική ανταπόκριση, αλλά ακόμη περισσότερο εκτόνωσε την οργή αντιφασιστικών βρετανικών οργανώσεων απέναντι σε μέλη του κόμματος. Ο ίδιος ο Griffin, άλλωστε, έχει δεχθεί αρκετές φορές επίθεση από διαδηλωτές και διαμαρτυρόμενους. Η κοινωνική επιρροή αυτών βρήκε πολύ γονιμότερο έδαφος στον βρετανικό λαό απ’ ό,τι η ακροδεξιά ρητορική.

Τη θέση του BNP ως τον πιο ισχυρό εσωτερικό εκπρόσωπο της ακροδεξιάς ιδεολογίας ανέλαβαν πιο έντονα, κατά την δεκαετία που διανύουμε, το Ukip και το Britain First. Το United Kingdom Independence Party (που σχηματίστηκε το 1993), κατ’ αρχάς, οριζόταν κατά κύριο λόγο ως ομάδα πολιτική πίεσης, παρά ως κόμμα, εξαιτίας του εξειδικευμένου χαρτοφυλακίου του: την αποχώρηση του Ην. Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η θέση του στην πολιτική σκηνή ξεκίνησε να γίνεται ιδιαίτερα αισθητή όχι πριν από το 2013, οπότε και έλαβε ένα πρωτοφανές έως τότε ποσοστό ψήφων σε επαναληπτικές εκλογές στο Westminster, της τάξης του 27,8%. Το 2014 έλαβε, επίσης, μία υποστήριξη σε ποσοστό 27,5% στις ευρωπαϊκές εκλογές (Hunt, 2014).

Η επιτυχία που γνώρισε οφείλεται σχεδόν κατά γενική ομολογία στο προσωποπαγές χαρακτηριστικό του κόμματος – δηλαδή την αμέριστη σύνδεση του UKIP με τον Nigel Farage. Ο ίδιος ανέλαβε οριστικά την αρχηγία του κόμματος το 2010, γεμίζοντας την ατζέντα του με πληθώρα πολιτικών, διατηρώντας, όμως, πάντα σε πρώτη μοίρα το αίτημα για έξοδο από την Ε.Ε. Βέβαια, θα πρέπει να σημειώσουμε σε αυτό το σημείο ότι το UKIP δεν πρόκειται για ένα κόμμα με καθαρά ακροδεξιά στροφή, αλλά περισσότερο για μία ριζοσπαστική έκδοση συντηρητικών. Ωστόσο η ισχυρή αντι-ευρωπαϊκή ρητορική και δράση, σε συνδυασμό με τη δογματική θέση περί μεταναστευτικού, τού προσδίδει ορισμένα εθνικιστικά χαρακτηριστικά.

Άλλωστε, είναι ορατή η ευθύνη του UKIP στο μονοπάτι που τελικώς χαράχτηκε για την έξοδο του Ην. Βασιλείου από την Ε.Ε. Πλάι στο UKIP, δημοτικότητα απέκτησε και ένα άλλο κίνημα με ακόμα πιο έντονα εθνικιστικά χαρακτηριστικά, το «Britain First». Αν και δεν διαθέτει μεγάλη υποστηρικτική δύναμη, η αντι-ισλαμιστική δράση του και η επιθετική ρητορική που ασκεί προς τους πρόσφυγες έχουν προσφέρει στο κίνημα μία ιδιαίτερη θέση στην εσωτερική πολιτική σκηνή του Ηνωμένου Βασιλείου. Η κεντρική αντι-ισλαμιστική θέση του επικοινωνήθηκε στην κοινωνία ακόμη πιο έντονα, με το ξέσπασμα πανευρωπαϊκά της προσφυγικής κρίσης. Απέναντι σε αυτήν, το Britain First θέλει να πιέσει την εθνική πολιτική, υπενθυμίζοντας συνεχώς ότι ο πραγματικός «αντίπαλος» είναι το επεκτεινόμενο Ισλάμ. Η ρητορική αυτή μίσους δεν έχει διαφύγει βέβαια από τον έλεγχο του κράτους, καθώς οι δύο αρχηγοί του, Paul Golding και Jayda Fransen, διώχθηκαν και φυλακίστηκαν (18 εβδομάδες και 9 μήνες αντίστοιχα) για διάπραξη θρησκευτικής παρενόχλησης (Booth, 2017). Είναι, ίσως, ένα από τα πιο χρήσιμα παραδείγματα που έχουμε στη σύγχρονη πολιτική για το πόσο εύκολα μπορεί μέσω της προπαγάνδας να προκληθεί σύγχυση ανάμεσα στον πατριωτισμό (όπως δηλώνει το ίδιο το κίνημα) και στον εθνικισμό (τις πραγματικές δράσεις και ενέργειες του). Δεν είναι, όμως, τυχαίο που ο όρος «Britain First» θυμίζει λόγια από τη ρητορική του Sir Oswald Mosley.

Επίλογος

Σήμερα το φαινόμενο του λαϊκισμού πλάι στην αναζωπύρωση του εθνικισμού από τις στάχτες που άφησε πίσω του μετά τον Β’ Π.Π. είναι όλο και πιο συχνό. Πολιτικοί και κοινωνικά πρόσωπα που δεν ανήκουν σε ακροδεξιές πεποιθήσεις και παρατάξεις, πέφτουν συχνά στην παγίδα χρήσης φρασεολογίας ή ιδεών που αντηχούν, άλλες πιο φανερά και ξεκάθαρα, άλλες πιο κρυφά και σιωπηρά, την εθνικιστική ιδεολογία. Αυτή η τάση βρίσκει τη δική της εξήγηση στην οικονομική κρίση αρχικά και, αργότερα, στην προσφυγική κρίση της Ευρώπης.

Η πολιτική σκηνή του Ηνωμένου Βασιλείου καλείται να δώσει λίγη περισσότερη προσοχή σε αυτό το φαινόμενο, εξαιτίας των εκ των πραγμάτων συντηρητικών χαρακτηριστικών που διαιωνίζονται μέσα στην κοινωνία και στην πολιτική. Είναι πολύ επικίνδυνο να αναμειχθούν, τόσο στη θεωρία όσο και στην πράξη, οι δύο ξεχωριστές ομάδες – οι εθνικιστές με τους συντηρητικούς. Αυτή η ανάμειξη έγινε ιδιαίτερα εμφανής στο δημοψήφισμα για την αποχώρηση ή μη του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 51,9% υπέρ του Brexit που συγκεντρώθηκε στις 23 Ιουνίου του 2016 δεν αντανακλά απλά και μόνο έναν ευρωσκεπτικισμό, ούτε μόνο μία εθνικιστική πολιτική έκφανση. Οι διαφορές μεταξύ των ομάδων αυτών, όσο οι εσωτερικές συνθήκες του Ην. Βασιλείου (οικονομία, πολυπολιτισμικότητα, πολιτική αστάθεια) αλλά και το διεθνές περιβάλλον (το μέλλον της Ε.Ε., οι μετακινήσεις πληθυσμών) δυσχεραίνουν, θα αρχίζουν να γίνονται όλο και λιγότερες. Σε αυτό το σημείο θα κληθεί διαχρονικά ο βρετανικός λαός, αντιμέτωπος με τον εαυτό του πλέον, να λάβει μία ακόμη ιστορική απόφαση.

Πηγές:

1. BBC News (2009). Profile: British National party. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/politics/8320451.stm
2. Booth, R. (2017). Britain First: anti-Islam group that bills itself as patriotic street movement. https://www.theguardian.com/world/2017/nov/29/britain-first-anti-islam-group-that-bills-itself-as-a-patriotic-movement
3. Goodwin, M. (2011). Nick Griffin and the fall of the BNP. https://www.theguardian.com/commentisfree/2011/may/21/nick-griffin-bnp
4. Heywood Andrew (2007). Πολιτικές Ιδεολογίες. εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, σ. 285-305 & 381-397.
5. Hunt, A. (2014). UKIP: The storiy of the UK Independence Party’s rise. http://www.bbc.com/news/uk-politics-21614073
6. Ponsford, D. (2017). Hitler, the Daily Mail and how Lord Rothermere showed he has learned the lessons of history. http://www.pressgazette.co.uk/hitler-the-daily-mail-and-how-lord-rothermere-showed-he-has-learned-the-lessons-of-history
7. Richmond, L. (2009). Catalogue of the papers and correspondence of Arthur Kenneth Chesterton (1899-1973), critic, journalist and political activist. http://www.bath.ac.uk/library/services/archives/chesterton-complete-catalogue.pdf
8. Simkin, J. (2014). British Union of Fascists. http://spartacus-educational.com/Pfascists.htm
9. Telegraph (2008). The British National Party: A brief history. https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/3481473/The-British-National-Party-a-brief-history.html
10. World Heritage Encyclopedia (n.d.). National Socialist League. http://www.self.gutenberg.org/articles/eng/national_socialist_league