Η θεσμική αλλαγή συνοδεύεται αναπόφευκτα από κάποια κοινωνική αντίδραση, μία αντίδραση εκφραστικά ποικιλόμορφη που δεν μπορεί όμως, εν πάση περιπτώσει, να παραβλεφθεί από τις πολιτικές αρχές. Τέτοια είναι και η περίπτωση της σειράς διαμαρτυριών -ενίοτε με βίαιες αποχρώσεις- που ζωνταντεύουν στο Παρίσι κάθε Σάββατο,έχοντας ξεκινήσει από τις 17 Νοεμβρίου του 2018. Οι διαμαρτυρίες αυτές καθ’ αυτές και η «agenda» που φέρουν μπορούν να θεωρηθούν ως η μεγαλύτερη πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει, μέχρι στιγμής, η κυβέρνηση Macron. Το ενδιαφέρον τους, όμως, έγκειται ακόμα περισσότερο σε μία ιδιαίτερη μεταβλητή: το spillover (τη διάχυση δηλαδή) που αυτές είχαν και εξακολουθούν να έχουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτή ακριβώς η συνιστώσα θα εξεταστεί στο παρόν άρθρο, αφού πρώτα διασχίσουμε τα θεμέλια και το ξεκίνημα του κινήματος, στον τόπο καταγωγής του, την Γαλλία.

Απαρχές και θεμελίωση

Πίσω από την ονομασία που το κίνημα και οι θερμοί υποστηρικτές του έχουν λάβει, κρύβεται η «ρίζα» της διαμαρτυρίας, η οποία, παρ’ ότι πυροδότησε το κίνημα, δεν αποτελεί ακόμη, αρκετούς μήνες έπειτα, το λόγο ύπαρξης και συνέχισής του. Οι πιο έντονες πρωταρχικές δυσανασχετήσεις ξεκινούν από τους οδηγούς φορτηγών, οι οποίοι ως ένδειξη μίας ήπιας και «σιωπηρής» διαμαρτυρίας κατά των υψηλών επιπρόσθετων φορολογήσεων στα καύσιμα αυτοκινήτων, φόρεσαν τα κίτρινα, φωσφορίζοντα με νέον γιλέκα που υπάρχουν στα οχήματά τους προς χρήση σε περιπτώσεις επείγουσας ανάγκης (Clarke & Mezzofiore, 2018).

Πρόκειται, κατ’ αρχάς, για ένα κίνημα που γεννήθηκε και εξελίχθηκε όχι σε κάποιο φυσικό χώρο, αλλά μέσα από τον κυβερνοχώρο των κοινωνικών μέσων δικτύωσης. Αυτό το πρώιμο στοιχείο (δηλαδή ο διαδικτυακός χαρακτήρας) της γέννησης του κινήματος εγείρει, επίσης, σύγχρονα ερωτήματα για την εξέλιξη της κοινωνικής οργάνωσης κινημάτων και διαδηλώσεων μεγάλου βεληνεκούς, που αντιτίθεται στο έως τώρα modus operandi αυτών μέσω συνδικαλιστικών και κοινωνικών Ενώσεων. Η Γαλλία ως χώρα με πλούσιο ιστορικό κοινωνικών εξεγέρσεων και κινημάτων καθιστά αυτό ακόμα πιο παραδειγματικό και γενικεύσιμο στο σύγχρονο κόσμο. Αυτά όμως, όσο καθοριστικά κι αν είναι για το εν λόγω κίνημα, δεν θα απασχολήσουν τον υποφαινόμενο επί του παρόντος άρθρου.

Εξίσου σημαντικό συστατικό του κινήματος είναι η πολυάριθμη συγκέντρωση ανθρώπων, προερχόμενων από διαφορετικά μεταξύ τους κοινωνικά και οικονομικά υπόβαθρα, ικανών, ωστόσο, να καταφέρουν ένα δυνατό και αποτελεσματικό χτύπημα στην ικανότητα λήψης αποφάσεων της γαλλικής κυβέρνησης. Το αρχικό αίτημα του κινήματος ήταν αυτό της μείωσης των φόρων ως αποτέλεσμα των εφαρμοσμένων πολιτικών και αλλαγών της κυβέρνησης Macron, μέσα στο πρώτο έτος της διακυβέρνησής του. Ακόμη πιο συγκεκριμένα, μεγάλο μέρος της διαμαρτυρίας έγκειται στη φορολόγηση 30% των ετήσιων εσόδων των πολιτών που κυμαίνονται μεταξύ 30,675 και 82,237 δολαρίων (Diallo, 2018).

Η υποστήριξη του κινήματος προέρχεται στη συντριπτική της πλειονότητα από άτομα της μικρομεσαίας κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Ο θυμός των ομάδων αυτών οφείλεται στην απογοήτευση που έφερε η κυβέρνηση του νυν Γάλλου προέδρου. Εξαιτίας της εκλογής του με μία (υπέρ)αισιόδοξη προεκλογική ατζέντα, μία πολλά υποσχόμενη φρέσκια και νέα ομάδα και ένα πολιτικώς διαφοροποιημένο όραμα, οι απαιτήσεις που ο γαλλικός πληθυσμός ήγειρε απέναντί του ήταν περισσότερες από αυτές που ο ίδιος είχε την πρόθεση να πραγματοποιήσει. Η πιστή σε ένα σαφή οικολογικό προορισμό «πράσινη πολιτική», για παράδειγμα, που επεδίωξε να επιτελέσει προβλήθηκε περισσότερο ως μία έμμεση προστασία των πλουσιότερων τάξεων της Γαλλίας, λειτουργώντας εις βάρος των μικρών και μεσαίων τάξεων. Σε κάθε περίπτωση, το κίνημα απέκτησε κατά την εξέλιξή του ένα ευρύτατο φάσμα θεμελίωσης και καθορισμού: την εναντίωση στις οικονομικές, κατά κύριο λόγο, πολιτικές της παρούσας κυβέρνησης, οι οποίες  -αν τουλάχιστον δεν προωθούν- δεν καταπολεμούν το υψηλό κόστος διαβίωσης στις πόλεις και τις περιφέρειες της Γαλλίας, με ορισμένους να απαιτούν έως και την παραίτηση του Προέδρου για να σταματήσουν τις διαδηλώσεις.

Τα παραπάνω, εν ολίγοις, αποτελούν το λόγο της πρωταρχικής οργάνωσης και, μετέπειτα, ύπαρξης και συνέχισης των διαδηλώσεων επί τουλάχιστον 13 εβδομάδες. Αυτό που έχει ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον να εξετάσει κανείς είναι η επιρροή που το γαλλικό κίνημα έχει ασκήσει στις κοινωνίες άλλων χωρών της Ευρώπης, το λεγόμενο «spillover effect».

Επιρροές και διάχυση: Spillover

Η έννοια του «spillover effect», αν και προέρχεται από την επιστήμη της ψυχολογίας, χρησιμοποιείται εξίσου ευρύτατα για να εξηγήσει φαινόμενα στην πολιτική επιστήμη, το δίκαιο, την οικονομία και τις διεθνείς σχέσεις, πάντοτε με τις κατάλληλες λεπτομερείς προσαρμογές του ορισμού. Στην προκειμένη περίπτωση, με τον όρο «spillover effect», εννοούμε την μετακύλιση του κοινωνικού φαινομένου ή και των συνεπειών των οργανωμένων κινημάτων των «κίτρινων γιλέκων», καθώς και των απαιτήσεων αυτών, σε άλλες κοντινές και γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες.

Το πρώτο δείγμα spillover του κινήματος φάνηκε στο Βέλγιο, εξαιτίας των γλωσσικών και ιστορικών συγκλίσεων μεταξύ των δύο χωρών. Ένα ακόμη κοινό χαρακτηριστικό των δύο χωρών είναι η σαφής ευρωπαϊκή τους πορεία. Στο εσωτερικό των Βελγίου, η αντίθεση μεταξύ πρωτεύουσας και περιφέρειας είναι εμφανέστατη, με τους μισθούς των κατοίκων των Βρυξελλών να βρίσκονται κατά μέσο όρο 300 ευρώ υψηλότερα, συγκριτικά με εκείνους που ζουν και εργάζονται σε πόλεις και περιοχές της υπόλοιπης χώρας (Bennett, 2018). Αυτή η διαφορά, σε συνδυασμό με την επίσης υψηλή εισοδηματική φορολόγηση στο Βέλγιο, δημιούργησαν ικανές και αναγκαίες συνθήκες για την οργάνωση του αντίστοιχου βελγικού κινήματος των «κίτρινων γιλέκων». Παρά τη σαφή προσωπική κατεύθυνση του γαλλικού κινήματος απέναντι στον Emmanuel Macron, οι απαιτήσεις του φαίνεται πως είναι σχετικά γενικεύσιμες, υπό τις κατάλληλες πάντοτε συνθήκες. Ωστόσο, το πρόβλημα που δημιουργήθηκε στο Παρίσι και οι βίαιες τροπές που έλαβε το γαλλικό κίνημα δεν αντανακλούν, σε καμία περίπτωση, τα γεγονότα και την ένταση γύρω από το αντίστοιχο βελγικό. Η αναζωπύρωση, όμως, της κοινωνικής εξέγερσης στη χώρα που θεσμικά βρίσκεται στο κέντρο της Ευρώπης αποτελεί μία σαφέστατη ένδειξη των καιρών.

Μηνύματα συμπαράστασης Γάλλων «κίτρινων γιλέκων» προς τους Βρετανούς ομολόγους τους. (BBC, 2019)

Η δεύτερη ενδιαφέρουσα περίπτωση «spillover effect» αφορά στην εμφάνιση του κινήματος των «κίτρινων γιλέκων» στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Βρετανοί υποστηρικτές του κινήματος παραδέχονται ότι βρήκανε στα «γιλέκα» το σύμβολο εκείνο που εκφράζει δυναμικά και με μία προοπτική αποτελεσματικότητας την κοινωνική και θεσμική αλλαγή που ζητούν ενίοτε οι κοινωνίες έναντι των εκάστοτε κυβερνήσεων τους (Lee & Schoffmann, 2019). Την προοπτική, δηλαδή, για τη μεγαλύτερη «συμμετοχή» του πληθυσμού στη λήψη αποφάσεων των κυβερνήσεων. Η ειδοποιός διαφορά του κινήματος αυτού σε σχέση με άλλα στηρίζεται, επίσης, στην ενδο-ομαδική ποικιλομορφία (ένα ακόμη στοιχείο που γοήτευσε τους Βρετανούς περισσότερο), που παίζει, μάλιστα, καταλυτικό ρόλο στη μη-απόδοση αριστερού ή δεξιού προσήμου στο κίνημα (συμπεριλαμβάνοντας τα άκρα). Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το κίνημα έλαβε μία μορφή αντίδρασης στη λιτότητα, εννοώντας την αντίδραση σε μέτρα που έχουν θεσπισθεί ενόψει της συμφωνίας του Brexit. Το κατά πόσο μπορούν τα δύο κινήματα με το κοινό σύμβολο να ταυτιστούν ως προς τις απαιτήσεις και την αποτελεσματικότητά τους είναι ιδιαίτερα αμφίβολο. Μέσα στην προκληθείσα αναστάτωση, όμως, το μόνο σίγουρο είναι ότι η ένταση της γαλλικής πρωτοπορίας όχι μόνο έχει αποτελέσει έμπνευση για κοινωνικές κινητοποιήσεις, αλλά ακόμη περισσότερο έχει εξασφαλίσει τη συμπαράσταση ηγετών άλλων χωρών.

Το τρίτο ενδεχόμενο του spillover αφορά στην Ιταλία και προσλαμβάνει περισσότερο πολιτικό και διπλωματικό χαρακτήρα, παρά κοινωνικό. Πρόσωπα της παρούσας κυβέρνησης της Ιταλίας διαβλέπουν στο κίνημα των «κίτρινων γιλέκων» στίγματα που αντανακλούν τον ακτιβισμό του πολιτικού κινήματος «5star Movement» που κατέληξε πλέον να αποτελεί μέρος της. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα είναι η επιστολή του Αναπληρωτή Πρωθυπουργού, Luigi Di Maio, ο οποίος ως αρχηγός του «5star Movement», εξέφρασε όχι μόνο τη συμπάθειά του προς το κίνημα, αλλά και την προτροπή του να μην υποχωρήσει, καθώς η κινητικότητα αυτή είναι που επιδιώκει πραγματικά τη συμμετοχή των πολιτών, οι οποίοι, σύμφωνα με τον ίδιο «έχουν τεθεί εκτός της λήψης των πιο σημαντικών αποφάσεων που επηρεάζουν το λαό».

Παρά τις προειδοποιήσεις από πλευράς της γαλλικής κυβέρνησης, η ενθάρρυνση του κινήματος συνεχίστηκε από μέλη της κυβέρνησης, με απόγειο τη συνάντηση του Luigi Di Maio με έναν από τους επίσημους αρχηγούς του κινήματος, τον Cristophe Challençon, και μέλη του που πρόκειται να θέσουν υποψηφιότητα στις Ευρωεκλογές του Μαΐου (Schaart, 2019). Μετά από αυτή τη συνάντηση, δόθηκε η εντολή από τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας για την επιστροφή του πρέσβη τους πίσω στην Γαλλία για διαβουλεύσεις μέχρι νεωτέρας. Οι διπλωματικές διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες υπήρχαν πολύ πριν από το ξέσπασμα των «κίτρινων γιλέκων»: για παράδειγμα, η αργοπορία της κατασκευής της σιδηροδρομικής γραμμής Torino-Lyon και το προσφυγικό-μεταναστευτικό ζήτημα των τελευταίων ετών. Το τελευταίο, όμως, αυτό συμβάν πυροδότησε την προσωρινή διακοπή των διπλωματικών σχέσεων των δύο χωρών, το οποίο, αν και είναι γενικότερα σύνηθες, καθίσταται ιδιαίτερα σπάνιο ανάμεσα σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Καταληκτική Σκέψη

Από κάθε άποψη και σε κάθε περίπτωση, η ένταση των διαμαρτυριών και η απήχηση των «κίτρινων γιλέκων» στο εσωτερικό της Γαλλίας έχει υπάρξει τέτοια, ώστε, όπως είδαμε παραπάνω, να προκαλέσει μία αντίστοιχη κινητικότητα στο εσωτερικό άλλων κρατών. Η κοινοτοπία των προβλημάτων, η κρίση στα πολιτικά κόμματα, οι οικονομικές συνθήκες και η συνύπαρξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση δίνουν μία αρκετά δυνατή βάση για το spillover κοινωνικών φαινομένων από τη μία χώρα στην άλλη.

Παρά το γεγονός ότι τα εκάστοτε κινήματα και οι επιδιώξεις περιορίζονται στο εσωτερικό των κρατών, η διεθνικότητα τόσο στις κοινές απαιτήσεις, όσο και στις πολιτικές λύσεις που μπορούν να δοθούν είναι, επίσης, μία συνιστώσα διόλου αμελητέα για τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Ενίοτε, μπορεί να οδηγήσει στη στενότερη συνεργασία μεταξύ χωρών, αλλά πολύ συχνά  μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα στη λήψη αποφάσεων σε υπερεθνικό επίπεδο, εξαιτίας της ενδότερης επιθυμίας της κάθε κυβέρνησης να προστατεύσει πρώτα «τα του οίκου της».

Πηγές: 

1. BBC News Team. (2019). France recalls ambassador to Italy as diplomatic row deepens. https://www.bbc.com/news/world-europe-47161500
2. Benett, C. (2018). Why have the “Yellow Vest” protesters spilled over to Belgium? https://www.france24.com/en/20181209-belgium-yellow-vest-protest-brussels-tax-living-cost
3. Clarke, H. & Mezzofiore, G. (2018). Who are the ‘yellow vest’ protesters causing chaos in France? https://edition.cnn.com/2018/12/07/europe/who-are-gilet-jaunes-intl/index.html
4. Diallo, R. (2018). Why are the ‘yellow vests’ protesting in France? https://www.aljazeera.com/indepth/opinion/yellow-vests-protesting-france-181206083636240.html
5. Dolly Singh, M. (2018). France Protests: What Are The “Yellow Jacket” Protesters Demanding From President Macron? https://www.latestly.com/world/france-protests-what-are-the-yellow-jacket-protesters-demanding-from-president-macron-518597.html
6. Lee, J. & Schoffmann, K. (2019). Who are the UK yellow vest protesters? https://www.bbc.com/news/uk-46851713
7. Roberts, H. (2019). Why Italy’s 5stars love France’s Yellow Jackets. https://www.politico.eu/article/5stars-italy-why-love-france-yellow-jackets/
8. Schaart, E. (2019). Italy’s Di Maio urges Yellow Jackets to not give up. https://www.politico.eu/article/italy-luigi-di-maio-urges-yellow-jackets-on/