Η Αλβανία, όπως τα περισσότερα βαλκανικά κράτη, επηρεάζεται καθοριστικά από τα γυρίσματα της Ιστορίας. Τόσο η δημιουργία του κράτους της, όσο και η μετέπειτα πορεία της, υπήρξε άμεσα συνυφασμένη με τα συμφέροντα και τη στρατηγική των Μεγάλων Δυνάμεων. Το γεγονός αυτό, συνδυασμένο με τα δομικά (εσωτερικά) προβλήματα και τις παθογένειες του κράτους, δημιουργεί μία ενδιαφέρουσα κατάσταση.

Η Αλβανία έγινε ανεξάρτητο κράτος το 1912, ως αποτέλεσμα τόσο του αλβανικού εθνικισμού, όσο και των προσπαθειών της Ιταλίας και της Αυστροουγγαρίας, προκειμένου να αποκόψουν πιθανή έξοδο της Σερβίας προς την Αδριατική. Εκείνη την εποχή, ωστόσο, στο αλβανικό κράτος κατοικούσε μόνο ο μισός αλβανικός πληθυσμός των Βαλκανίων. Οι υπόλοιποι ήταν διεσπαρμένοι στην Σερβία, το Μαυροβούνιο, ενώ ένας πολύ μικρός αριθμός κατοικούσε στην Ελλάδα. Τα σύνορα του κράτους χαράχτηκαν με τη συνθήκη του Λονδίνου, το 1913. Αν και, η Ιταλία, η Σερβία και η Ελλάδα επιδίωκαν, τόσο πριν, όσο και μετά την υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου, το διαμελισμό της χώρας, έτσι ώστε να προσαρτήσει η καθεμία το κομμάτι γης που επιθυμούσε, οι φιλοδοξίες τους προσέκρουσαν στον πρόεδρο των Η.Π.Α, Woodrow Wilson, ο οποίος πίστευε στην αυτοδιάθεση των λαών. Το γεγονός αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, καθώς αποτελεί την πρώτη παρέμβαση των Η.Π.Α στα εσωτερικά ζητήματα του αλβανικού κράτους και, μάλιστα, πρόκειται για μία ευνοϊκή παρέμβαση.

Από τα παραπάνω διαπιστώνεται το ιδιαίτερα εχθρικό κλίμα που βίωσε το νεογέννητο αλβανικό κράτος από τους γείτονές του. Ως αντίδραση, το αλβανικό κράτος προέβαλε την ανησυχία του για την τύχη των «αλύτρωτων αδελφών» του, που κατοικούσαν σε Σερβία και Ελλάδα. Ιδιαίτερα δε, κατά την διάρκεια της βασιλείας του Ahmet Zogu (1928-1939), ο οποίος έφερε τον τίτλο του Βασιλιά των Αλβανών. Με τον τρόπο αυτό, προσδοκούσε να προβληθεί ως ο προστάτης όλων των Αλβανών που κατοικούσαν στη Βαλκανική. Η πολιτική του αυτή δημιουργούσε συχνά τριβές με τα γειτονικά κράτη, κυρίως την Ελλάδα και την Σερβία. Οι εντάσεις, όμως αυτές περιορίζονταν σε διπλωματικό, κυρίως, επίπεδο. Η κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία, το 1939, δεν επέτρεψε περαιτέρω ανάπτυξη του αλβανικού εθνικισμού προς τη Βαλκανική.

Ahmet Zogu, βασιλιάς της Αλβανίας (1928-1939)

Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, τον Δεκέμβριο του 1945 το πολιτικό καθεστώς αλλάζει. Η μοναρχία καταργείται (κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής, ο θρόνος της Αλβανίας είχε δοθεί στον Victor Emmanuel III, βασιλιά της Ιταλίας), και η χώρα μετατρέπεται σε Λαϊκή Δημοκρατία υπό τον Enver Hoxha. Για το καθεστώς του Hoxha, η έννοια του εθνικισμού καλυπτόταν από την έννοια του σοσιαλισμού και την οικοδόμηση του «σοσιαλιστικού παραδείσου». Ιδιαίτερα δε, μετά τη ρήξη του Hoxha με τη Σοβιετική Ένωση το 1960, η Αλβανία ακολούθησε την πολιτική του απομονωτισμού. Αποκόπηκε από το υπόλοιπο διεθνές σύστημα, απομακρύνοντας, μάλιστα, τις σοβιετικές βάσεις από το έδαφός της τη δεκαετία του 1960. Με τον τρόπο αυτό, όπως υποστήριζε το καθεστώς, η Αλβανία θα μπορούσε «να απολαμβάνει απερίσπαστη τους καρπούς της σοσιαλιστικής ευημερίας». Για την περίοδο 1945-1991, έπαψαν οι επεκτατικές βλέψεις του αλβανικού κράτους και η στροφή του προς την Ευρώπη.

Μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος το 1991, η νέα πολιτική ελίτ της χώρας βρέθηκε μπροστά σε αχαρτογράφητα νερά. Η διεθνής πραγματικότητα είχε εξολοκλήρου αλλάξει και τίποτα από όσα γνώριζαν οι Αλβανοί δεν υπήρχε πλέον. Δεν υπήρχε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και η μητρόπολη Σοβιετική Ένωση, ούτε η γειτονική Γιουγκοσλαβία του χαρισματικού Tito. Αντίθετα, στη θέση της Ε.Σ.Σ.Δ βρήκαν την αναιμική -ακόμα- Ρωσία, ενώ στη θέση της κραταιάς  Γιουγκοσλαβίας, βρήκαν ένα κράτος σε κατάσταση διάλυσης στα εξ ων συνετέθη. Όταν, μάλιστα, ξεκίνησε ο γιουγκοσλαβικός εμφύλιος, η άπειρη αλβανική διπλωματία όφειλε να αποφασίσει τί είδους στάση θα κρατούσε απέναντι στο ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου.  Καθώς, μετά από μία μακρά περίοδο εσωστρέφειας, αποφάσισαν να κινηθούν υπέρ της απόσχισης του Κοσσυφοπεδίου, διότι η πλειονότητα των κατοίκων του Κοσσυφοπεδίου ήταν, και είναι Αλβανοί, συνάντησαν ένα σημαντικό πρόσκομμα, την αδράνεια και την έλλειψη αποφασιστικότητας των Ευρωπαίων απέναντι στο ζήτημα. Εντός της Ένωσης υπήρχε ασυμφωνία σχετικά με την πλευρά, την οποία θα υποστήριζαν. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό της Ελλάδος, η οποία στήριξε την Σερβία, μέσω της άρνησής της να συμμετάσχει στις επιδρομές εναντίον των σερβικών θέσεων. Αλλά ως «από μηχανής θεός» έφτασε η απόφαση του Προέδρου Clinton να πραγματοποιήσει βομβαρδισμούς εναντίον των σερβικών θέσεων στο Κοσσυφοπέδιο. Σαφώς, η κίνηση αυτή βοήθησε τις προσδοκίες των Αλβανών και των Κοσσοβάρων. Αυτή η ενέργεια αποτελεί τη δεύτερη ευνοϊκή προς την Αλβανία κίνηση, την οποία πραγματοποίησε Αμερικανός Πρόεδρος.

Τα κράτη που προέκυψαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και η Αλβανία

Σε αυτό το σημείο, χρειάζεται να επισημανθούν δύο στοιχεία. Το πρώτο έχει να κάνει την εσωστρέφεια και τις διχαστικές τάσεις μέσα στην ίδια την αλβανική κοινωνία και πολιτική ελίτ. Από την αυγή του, το αλβανικό κράτος αντιμετώπιζε τη θρησκευτική διαίρεση. Η αναλογία μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών (τόσο ορθοδόξων, όσο και καθολικών) ήταν 2 προς 1, την περίοδο ανακήρυξης της ανεξαρτησίας. Η αναλογία αυτή δεν έχει αλλάξει σημαντικά μέχρι και σήμερα. Εκτός του ζητήματος ομοιογένειας του πληθυσμού, η διαίρεση αυτή δημιουργούσε άμεσο πρόβλημα στη διεθνή κατεύθυνση του κράτους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ασυμφωνία αναφορικά με τη στάση που θα έπρεπε να κρατήσει η χώρα απέναντι στις αξιώσεις των γειτονικών κρατών, το 1913. Η χριστιανική μειονότητα υποστήριζε πως θα έπρεπε να προστρέξουν στις Ευρωπαϊκές δυνάμεις για την επίλυση του προβλήματος. Αντίθετα, οι γαιοκτήμονες και οι εύποροι επί τουρκικής επικυριαρχίας θεωρούσαν καλύτερο να ζητήσουν προστασία από την Υψηλή Πύλη.

Μετά από εντάσεις και σκληρές διαβουλεύσεις που έφτασαν τη χώρα στα όρια εμφυλίου πολέμου, έγινε διάβημα προς τις Ευρωπαϊκές δυνάμεις να μεσολαβήσουν. Οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Αυστροουγγαρία, Γερμανία, Ρωσία, Ιταλία) δίδουν τον αλβανικό θρόνο τον Γερμανό πρίγκιπα, Γουλιέλμου του Βιντ. Λόγω, όμως, της χριστιανικής θρησκείας στην οποία πίστευε, ήρθε σε σύγκρουση με τη μουσουλμανική πλειοψηφία του λαού και τους επιφανείς Αλβανούς της εποχής. Παράλληλα, η συγκεντρωτική του πολιτική απογοήτευε κορυφαίες πολιτικές προσωπικότητες της χώρας, όπως τον Essad Pasha, υπουργό των στρατιωτικών. Οι διαφωνίες μεταξύ Γουλιέλμου και Essad Pasha είχαν ως αποτέλεσμα να εξοριστεί ο δεύτερος και να ξεσπάσει στάση του στρατεύματος, οδηγώντας τον Γουλιέλμο να εγκαταλείψει το θρόνο, τον Σεπτέμβριο του 1914. Έτσι, έληξε η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια μίας συντονισμένης ευρωπαϊκής παρέμβασης στα αλβανικά πράγματα.

Ο Γουλιέλμος του Βιντ, πρίγκιπας της Αλβανίας (21/2/1914-3/9/1914)

Συγκεχυμένα μηνύματα εξέπεμψαν τα Ευρωπαϊκά κράτη στο ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου. Παρ’όλο που η αλβανική διπλωματία περίμενε τη λήψη δράσης από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, κάτι τέτοιο δε συνέβη. Μπροστά στη διάλυση του γιουγκοσλαβικού κράτους, τα Ευρωπαϊκά κράτη όχι μόνο φάνηκαν απροετοίμαστα, αλλά επιδόθηκαν σε έναν αγώνα προβολής συμφερόντων και εθνικισμού πάνω στο ζήτημα. Ταυτόχρονα, υπήρχε ο φόβος ότι, λόγω του ισχυρού αλβανικού στοιχείου στο Κοσσυφοπέδιο, θα υπήρχε πιθανή απορρόφησή του από την Αλβανία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη αδράνεια του ευρωπαϊκού μηχανισμού και την παρέμβαση Clinton.

Για ένα κράτος με σύντομη ιστορία, του οποίου η πολιτική εξουσία δεν έχει εμπειρία άσκησης διπλωματίας και εξωτερικής πολιτικής, υπάρχει ανάγκη για ένα πρότυπο. Όσες φορές η αλβανική διπλωματία στράφηκε προς την Ευρώπη, δεν βρήκε ανταπόκριση. Όχι επειδή απέρριπτε τις εθνικές ή άλλες επιδιώξεις της χώρας, αλλά επειδή καμία ευρωπαϊκή κυβέρνηση δεν έδινε τη δέουσα προσοχή στο ζήτημα. Ο πόλεμος του Κοσσόβου και η έλλειψη ενιαίας Ευρωπαϊκής θέσης αποτελούν ένα καλό παράδειγμα. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα ψυχρό κλίμα ανάμεσα στην αλβανική κυβέρνηση και κοινωνία και τις ευρωπαϊκές αρχές. Αντίθετα, οι ευεργετικές παρεμβάσεις των Η.Π.Α στις κρίσιμες καμπές της αλβανικής ιστορίας δημιούργησαν στους Αλβανούς μία ιδεατή εικόνα για τον εκάστοτε Αμερικανό Πρόεδρο. Μία εικόνα που οι Η.Π.Α φρόντισαν να συντηρήσουν, τόσο με την αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου, όσο και με την προώθηση της χώρας στο ΝΑΤΟ.

Το Κοσσυφοπέδιο

Η αντίληψη αυτή γίνεται φανερή και για την Αλβανία της μεταπολίτευσης, από το 1991 μέχρι σήμερα. Αναφορικά με τις σχέσεις της Αλβανίας με τους γείτονές της, αυτές βρίσκονται σε μάλλον προβληματική φάση. Με την Σερβία, ήδη, από τη δεκαετία του 1990 υπάρχει η διένεξη σχετικά με το ζήτημα του Κοσσυφοπεδίου. Οι αλβανικές βλέψεις (1.000 Αλβανοί μισθοφόροι συμμετείχαν στον πόλεμο στο πλευρό του UCK) για απόσχιση της περιοχής έγιναν πραγματικότητα το 2008 με την μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας της Πρίστινα. Από τη μία, η μαξιμαλιστική οπτική της αλβανικής διπλωματίας, η οποία επιδιώκει ακόμα και την ενοποίηση του Κοσσόβου με τη μητρόπολη των Τιράνων και, από την άλλη, η σταθερή θέση των Σέρβων για τη μη αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Κοσσόβου δεν επιτρέπουν τη διαμόρφωση μίας χρυσής τομής ανάμεσα στις δύο χώρες. Αντίστοιχα, οι σχέσεις Αλβανίας-Π.Γ.Δ.Μ διέρχονται σοβαρότατη κρίση, ήδη, από το 2001, λόγω της παρεμβατικής πολιτικής της αλβανικής κυβέρνησης (είτε επί Berisha, είτε επί Rama) σχετικά με την Αλβανική μειονότητα της Π.Γ.Δ.Μ. Άλλοτε περισσότερο ανοιχτά και άλλοτε παρασκηνιακά, η αλβανική κυβέρνηση έχει στηρίξει τις αποσχιστικές τάσεις της αλβανικής μειονότητας της Π.Γ.Δ.Μ, με πρόσφατο παράδειγμα τη κρίση στο Κουμάνοβο το 2015.

Σχετικά με τις ελληνό-αλβανικές σχέσεις, τα πράγματα περιπλέκονται. Αν και η μεγαλύτερη μειονότητα στην Αλβανία είναι η ελληνική και, αντίστοιχα, στην Ελλάδα κατοικούν πάνω από μισό εκατομμύριο Αλβανών πολιτών, οι δύο χώρες έχουν πολλά σημεία τριβής. Το σημαντικότερο από αυτά είναι η διαβίωση της Ελληνικής μειονότητας της Αλβανίας. Η αλβανική κυβέρνηση, τόσο την περίοδο Berisha, όσο ιδιαίτερα το τελευταίο χρονικό διάστημα, προχωρά σε διάβρωση των δομών της ελληνικής κοινότητας. Από το κλείσιμο των ελληνικών σχολείων, τις διώξεις εναντίον της ορθόδοξης εκκλησίας μέχρι την καταπάτηση των ελληνικών ιδιοκτησιών στη Χειμάρα. Παρά το διπλωματικό δίαυλο, το πρόβλημα παραμένει, και οι δύο χώρες δεν έχουν καταφέρει να γεφυρώσουν το χάσμα. Μαζί με μία σειρά άλλων ζητημάτων, όπως η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και των θαλασσίων ζωνών, τα αλυτρωτικά επιχειρήματα της αλβανικής πλευράς περί Τσαμουριάς και Μεγάλης Αλβανίας συνθέτουν ένα κλίμα οπισθοδρόμησης στις σχέσεις των δύο κρατών.

Στην ευρύτερη εικόνα, η Αλβανία -παρότι είναι υποψήφιο προς ένταξη μέλος στην Ε.Ε από το 2014- κρατά απρόθυμη στάση έναντι στην Ένωση. Οι αλυτρωτικές της φιλοδοξίες, συνεπικουρούμενες από τις πολύ κακές σχέσεις γειτονίας που έχει με τα γειτονικά της κράτη, αφήνουν την ενταξιακή διαδικασία πίσω. Μαζί, φυσικά, με μία σειρά από λόγους εσωτερικής πολιτικής, όπως η διαφθορά. Σημαντικότερη είναι η περίπτωση εμπλοκής του πρώην υπουργού Εσωτερικών της κυβέρνησης Rama, Saimir Tahiri, σε υπόθεση διακίνησης ναρκωτικών. Στην πραγματικότητα, η αλβανική κυβέρνηση κοιτά με το ένα μάτι στην Ευρώπη και με το άλλο στις Η.Π.Α, με τις οποίες οι σχέσεις είναι άριστες. Όχι μόνο λόγω της ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ το 2007, αλλά λόγω της καθοριστικής συμβολής των Η.Π.Α στην ύπαρξη του αλβανικού κράτους.

Οι υπουργοί Εξωτερικών Ελλάδας και Αλβανίας

Εν κατακλείδι, η Αλβανία είναι ένα νεαρό κράτος με ελάχιστη εμπειρία εξωτερικής πολιτικής. Αν και κάνει διστακτικά βήματα προς την ένταξή της στην Ε.Ε, η εμμονή της στην ιδέα της Μεγάλης Αλβανίας δεν την αφήνει να προχωρήσει. Το κράτος οφείλει να βρει το βηματισμό του και να αποφασίσει σε ποια μεριά του τραπεζιού θέλει να βρίσκεται. Μέχρι να συμβεί αυτό, θα κινείται σαν το εκκρεμές, πότε κοντά στην Ευρώπη και πότε μακριά.

Πηγές:

1. Calvocoressi P. (2010). Η Διεθνής Πολιτική μετά το 1945. Εκδόσεις Τουρίκη. pp. 442-446.
2. Δρ. Ντάγιος Στ. (2013). Η Αλβανία εντός ή εκτός Ευρώπης; Foreign Affairs-The Hellenic Edition. Τεύχος Δεκέμβριος 2012-Ιανουάριος 2013. pp. 64-91.
3. Παυλόπουλος Γ. (2015). Η ΠΓΔΜ, η «Μεγάλη Αλβανία» και ο κίνδυνος ανάφλεξης στα Βαλκάνια. http://www.naftemporiki.gr/story/951579/i-pgdm-i-megali-albania-kai-o-kindunos-anafleksis-sta-balkania
4. Κουσκουβέλης, Ηλ. (2017). Τα Βαλκάνια δεν βρίσκονται στα πρόθυρα του πολέμου.  http://www.kouskouvelis.gr/site/el/arthra-gnomis/kouskouvelis-exoteriki-politiki/item/277-%CF%84%CE%B1-%CE%B2%CE%B1%CE%BB%CE%BA%CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%B1-%CE%B4%CE%B5%CE%BD-%CE%B2%CF%81%CE%AF%CF%83%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B1-%CF%80%CF%81%CF%8C%CE%B8%CF%85%CF%81%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%BF%CF%85