Tον τελευταίο καιρό πολύς λόγος γίνεται για τον αλβανικό μεγαλοϊδεατισμό που απειλεί τα Βαλκάνια, και ψυχραίνει τις σχέσεις μεταξύ των λαών. Όντως, επί σειρά ετών οι πολιτικοί αρχηγοί της Αλβανίας θεωρείται πως προκαλούν τους Βαλκάνιους με σειρά δηλώσεων σχετικά με τη “Μεγάλη Αλβανία”. Το ζήτημα των Τσάμηδων, η μονομερής ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου και οι προσδοκίες των Αλβανών -που γίνονται ολοένα και πιο επίμονες στο Μαυροβούνιο- φοβίζουν τους βαλκανικούς λαούς, και αφήνουν την υπόνοια της αλβανικής εξάπλωσης στα Βαλκάνια. Θα ήταν, όμως, σκόπιμο να εξετάσει κανείς και την αλήθεια που κρύβουν αυτές οι αναφορές, όπως και το εάν θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη δημιουργία -ή, έστω, στην επιδίωξη για τη δημιουργία- μίας Μεγάλης Αλβανίας, που θα ένωνε τους Αλβανούς των Βαλκανίων.

Από την αρχή της ιστορίας τους, οι Αλβανοί λειτουργούσαν οργανωμένοι σε οικογενειακά δίκτυα με μικρή εθνική συνείδηση. Το περιβάλλον αυτό άλλαξε κατά τον 19ο αιώνα, όταν άρχισαν να αντιμάχονται τους γείτονές τους, Σέρβους και Έλληνες. Έπειτα, ξέσπασε και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, οπότε οι Ιταλοί επινόησαν τη “Μεγάλη Αλβανία” ως εργαλείο της δικής τους εξωτερικής πολιτικής στα Βαλκάνια. Φυσικά, αυτό τερματίστηκε με τον Ψυχρό Πόλεμο, και με στυγνό τρόπο διακόπηκε κάθε ελπίδα για ένωση των Αλβανών των Νοτίων Βαλκανίων.

Σήμερα, η ένωση αυτή είναι ακόμα πιο δύσκολη σε σχέση με τον περασμένου αιώνα. Στα Βαλκάνια ένα από τα χαρακτηριστικά που δημιουργούν τις προϋποθέσεις ενιαίου έθνους-κράτους είναι η θρησκεία. Αυτή είναι και η βασικότερη διαφορά των ντόπιων με τη διασπορά. Τόσο στο εσωτερικό όσο και στις όμορες χώρες, οι θρησκείες ποικίλουν ανάλογα με τα συμφέροντα. Ταυτόχρονα, ο αθεϊσμός και η γενική ανοχή του αλβανικού κράτους σε άλλες θρησκείες έχει γίνει κομμάτι της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας των Αλβανών, οι οποίοι έχουν έρθει πολλές φορές σε ένοπλες συγκρούσεις με χριστιανούς.

Εκτός αυτού, η αλβανική ομοιομορφία δεν μπορεί να στηριχθεί, εφόσον δεν υπάρχει κοινή καταγωγή. Λόγω μεταφοράς από διάφορα καθεστώτα, επιρροές και πολιτικές, οι Αλβανοί έχουν πλέον χάσει τον κοινό πολιτικό άξονα. Η κάθε μειονότητα διεκδίκησε τη δική της πορεία. Το Κόσοβο πέρασε από δημοκρατικές κρατικές δομές προς την ανεξαρτησία, και διαχειρίστηκε την αλβανική μειονότητα. Αντίστοιχα, τόσο η ΠΓΔΜ όσο και το Μαυροβούνιο ακολούθησαν πολιτική ενίσχυσης των μειονοτικών τους ομάδων και υπεράσπισης αυτών. Τελικά, και η ίδια η Αλβανία επιζητεί την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση και, χάρη σε αυτό, προσπαθεί να διατηρεί την ειρήνη μεταξύ των γειτόνων της.

Ακόμη, όμως, και να υπήρχαν όλα τα παραπάνω ως προϋποθέσεις ομοιομορφίας, ένα από τα βασικότερα συστατικά αυτής που ελλείπει είναι η λαϊκή συμπαράσταση στο αίτημα. Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο έγιναν κάποιες προσπάθειες, οι οποίες απέτυχαν όταν ήρθαν αντιμέτωπες με τη γενική βούληση και τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Συνάμα, ακόμα και οι υπαινιγμοί τόσο του Berisha όσο και του Rama δεν αποτελούν γνήσια πολιτική θέση κόμματος, αλλά παιχνίδι προπαγάνδας για την πολιτική αναμέτρηση. Στην ουσία, τα Τίρανα ούτε πολιτικά ούτε οικονομικά μπορούν να στηρίξουν ένα τέτοιο όραμα, και η ίδια η διεθνής κοινότητα θέλει να διατηρήσει τα σύνορα και τις δημοκρατίες στα Βαλκάνια ως έχουν.

Το ζήτημα των Αλβανών στις όμορες χώρες είναι η αναγνώριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Η κατοχύρωση των προνομίων των μειονοτήτων είναι το ζητούμενο, και όχι οι αποσχιστικές τάσεις. Ακόμα, στην Τσαμουριά -απ’ όπου οι Αλβανοί εκδιώχθηκαν στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου- μπορεί να υπάρχουν νομικές διεκδικήσεις από τη στιγμή που τίθεται θέμα αποζημιώσεων και επιστροφής περιουσιών, σε καμία περίπτωση όμως δεν σχετίζονται οι διεκδικήσεις αυτές με μελλοντικές εδαφικές διεκδικήσεις. Αντιλαμβάνεται κανείς, λοιπόν, πως ο κίνδυνος της “Μεγάλης Αλβανίας” είναι ουτοπικός. Ακόμα και για τους ίδιους τους Αλβανούς η στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έπρεπε να είναι σημαντικότερο των εθνικισμών. Ο πρώην Πρόεδρος της Αλβανίας, Meidani, υποστήριζε πως “το έργο των Αλβανών στα Βαλκάνια δεν είναι να αλλάξουν τα σύνορα, αλλά να τα ανοίξουν”.

Στην ουσία, οι αλυτρωτικές τάσεις ενισχύονται από το περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσονται. Η μετάβαση από τον κομμουνισμό, και η ανάδειξη και εξάπλωση της ακροδεξιάς -σε συνδυασμό με το γεγονός πως η Αλβανία δεν έχει βιώσει την αποτυχία του μεγαλοϊδεατισμού, όπως οι υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων- δημιουργούν στο μυαλό κάποιων την ιδέα αυτή ως εφικτή. Δεν θα πρέπει να λησμονείται πως οι Αλβανοί του εξωτερικού προωθούν τέτοιες ιδέες, όπως και σε όλες, λίγο-πολύ, τις βαλκανικές κοινότητες του εξωτερικού. Το διαδίκτυο έχει πλημμυρίσει από εθνικιστικές ιστοσελίδες με χάρτες της “Μεγάλης Αλβανίας”.

Η χαλάρωση των δημοκρατικών θεσμών προάγει το οργανωμένο έγκλημα, το οποίο πολλές φορές ενισχύεται από εξτρεμιστικές και αλυτρωτικές ομάδες και τάσεις. Η μεγέθυνση, όμως, του προβλήματος μπορεί να οδηγήσει σε χειρότερους εθνικισμούς. Πρέπει να υπογραμμιστεί, λοιπόν, πως τέτοιες ιδεολογίες και πολιτικές αναπτύσσονται εκεί που υπάρχει σήψη των δημοκρατικών θεσμών. Γι’ αυτόν τον λόγο, πρέπει να σταθεροποιηθούν οι δημοκρατικοί θεσμοί στην Αλβανία, και όχι να διογκώνεται το πρόβλημα.

Αυτό που κινδυνεύει περισσότερο είναι το Κόσοβο. Όσο η κατάσταση στο κρατίδιο δεν είναι ομαλή, και δεν υπάρχουν πολιτικές και προοπτικές ανάπτυξης της δημοκρατικής συνύπαρξης, δεν θα λυθεί το πρόβλημα. Ταυτόχρονα, η Αλβανία είναι απαραίτητο να λύσει τα προβλήματα των μειονοτήτων και, ιδιαίτερα, της ελληνικής (η οποία έχει βρεθεί στο στόχαστρο πολλές φορές), ώστε να υπάρξει ειρηνική συμβίωση, και να λειτουργούν και οι ίδιοι οι Αλβανοί χωρίς εθνικισμούς και φόβους.

Η ιστορία έχει αποδείξει πως η ειρήνη δεν είναι δεδομένη, ούτε αυτονόητη. Δεν είναι δυνατόν στον 21ο αιώνα οι λαοί να βασίζουν την πραγματικότητά τους σε μύθους.

“Ο μεγάλος εχθρός της αλήθειας συχνά δεν είναι το ψέμα -εσκεμμένο, πλαστό, ανέντιμο-, αλλά ο μύθος – επίμονος, πειστικός και ρεαλιστικός” (John Kennedy)

Πηγές:

1. Κούζας, Ι. (2013). Ελληνική μειονότητα, Τσάμηδες και ελληνοαλβανικές σχέσεις (1990-2010). Αθήνα: Λύχνος
2. Χρηστίδης, Γ. Ε. (2017). Η Σερβική πολιτική στο Κόσοβο: Ιούνιος 1999-2016, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας
3. Λαζάκης, Χ. Θ. (2002). Αλβανία: η διαιώνιση του εθνικισμού και η θέση της ελληνικής εθνότητας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
4. tanea.gr. (2018). Αλβανία – Ελλάδα: Που το πάει ο Εντι Ράμα και γιατί ανοίγει πόλεμο. tanea.gr/2018/11/01/politics/government/alvania-ellada-pou-to-paei-o-enti-rama-kai-giati-anoigei-polemo/
5. naftemporiki.gr. (2019). Ράμα: Υπόσχεται «ανοιχτά» σύνορα μεταξύ Αλβανίας και Κοσόβου. www.naftemporiki.gr/story/1434692/rama-yposxetai-anoixta-sunora-metaksu-albanias-kai-kosobou
6. The Academy of Sciences of the Republic of Albani. (1993). The Truth on Kosova. Tirana: Encyclopaedia Pub. House, 1993.
7. Greek Helsnki Monitor. (1994). Report: Greeks of Albania and Albanians in Greece. September 1994.