O αγώνας για την κατάκτηση των δικαιωμάτων της γυναίκας αποτελεί γεγονός που απασχολεί έντονα την διεθνή κοινότητα μέχρι και σήμερα. Το γυναικείο κίνημα, έχοντας ξεκινήσει την σημαντική του δράση από τον 20 αιώνα, έχει πετύχει ριζικές αλλαγές υπέρ των γυναικών, όπως το δικαίωμα στην ψήφο, την συμμετοχή στην πολιτική, στην ίση αμοιβή και εργασία, στην αυτονομία, στην προστασία από σεξουαλικές παρενοχλήσεις, καθώς και στην απόλαυση των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων. Ουσιαστικά, αυτά τα παραδείγματα αποτελούν κάποιες από τις “απαιτήσεις” των γυναικών για μία ίση αντιμετώπιση και ορίζουν την βάση πάνω στην οποία κινείται το γυναικείο κίνημα (Carden, 1974). Στις δυτικές κοινωνίες, θεωρείται πως αυτά τα δικαιώματα έχουν κατακτηθεί και έχουν, ήδη, παραχωρηθεί στις γυναίκες συγκριτικά με άλλες χώρες του κόσμου λόγω και της δημοκρατικής φύσης που θεωρείται ότι διέπει αρκετές χώρες της ηπείρου μας. Ωστόσο, στην Πολωνία, κράτος- μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τον Μάιο του 2004, η τωρινή κατάσταση αναφορικά με τα γυναικεία δικαιώματα, μόνο ιδανική δεν μπορεί να κριθεί.

Πιο συγκεκριμένα, μετά την εκλογή του πολιτικού κόμματος “Prawo i Sprawiedliwość”  (“Νόμος και Δικαιοσύνη”) τον Οκτώβριο του 2015, η πολιτική κατάσταση άλλαξε ριζικά στην χώρα, για πρώτη φορά μετά το 1989. Το ευρωσκεπτικιστικό κόμμα, αφότου κέρδισε τις εκλογές, προχώρησε στην υιοθέτηση ριζοσπαστικών μέτρων κατά πολλών ανεξάρτητων οργανισμών αλλά και κατά των γυναικών υιοθετώντας μία πολιτική σοσιαλιστικού συντηρητισμού (Cocotas, 2017). Στην πράξη, ένα από τα φλέγοντα θέματα που απασχολούν το γυναικείο κίνημα της Πολωνίας σήμερα, είναι ο αυστηρός νόμος κατά των εκτρώσεων: η έκτρωση αποτελεί διαδικασία 100% παράνομη, ενώ υπολογίζεται ότι 100.000 γυναίκες ανά έτος εκτελούν παράνομα την έκτρωση, αγοράζουν εκτρωτικά χάπια για χρήση κατ’ οίκον ή αναγκάζονται ακόμη και να ταξιδέψουν εκτός χώρας για να περάσουν την διαδικασία (Cocotas, 2017). Ωστόσο, το συντηρητικό κόμμα από την αρχή της πορείας του, έκανε βήματα που δήλωναν την εναντίωση του κατά των βασικών ελευθεριών των γυναικών. Συγκεκριμένα, τον Ιανουάριο του 2016, το κράτος διέκοψε τις χρηματοδοτήσεις σε όλες τις μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) που μάχονται κατά της ενδοοικογενειακής βίας, με την δικαιολογία ότι το έργο τους οδηγούσε στη διάκριση κατά των ανδρών και προσέφερε λίγα, αφού επικεντρωνόταν μόνο στις γυναίκες, παρέχοντας ταυτόχρονα κάθε είδους  κρατικής χρηματοδότησης σε εκκλησιαστικές οργανώσεις (Moore, 2017). Ακόμη, η κυβέρνηση και η εκκλησία, που κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος, δήλωσαν το 2017 ότι “οι γυναίκες στην Πολωνία αντιμετωπίζονται με πολύ μεγαλύτερο σεβασμό σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες” (Bielecka, 2017). Τον ίδιο χειμώνα μάλιστα, το Υπουργείο Δικαιοσύνης του κράτους δήλωσε ευθέως την επιθυμία της χώρας για απόσυρση από το Σύμφωνο του Ιστανμπούλ, το οποίο στοχεύει στην καταπολέμηση της βίας κατά της γυναίκας, στηρίζει θύματα και συλλαμβάνει δράστες προς εξομολόγηση και ποινή. Η πρωτοβουλία αυτή βέβαια εγκαταλείφθηκε τον Ιανουάριο του 2016 αλλά η Πολωνία διατηρεί την αντίρρηση της λέγοντας πως αφενός το Σύμφωνο θίγει τις παραδοσιακές αξίες του τόπου και αφετέρου αποτελεί “τραγικό λάθος” (Bielecka, 2017). 

Women’s Black Friday Protest: they were all dressed in black so as to express their disappointment concerning the government’s decisions. Πηγή: aljazeera.com

Σε αυτό το σημείο γίνεται κατανοητό πως η πολιτική που ακολουθεί η κυβέρνηση είναι -τουλάχιστον- σκληρή απέναντι στις γυναίκες. Όσον αφορά το δικαίωμα στην έκτρωση και κατ’ επέκταση τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα, με το καινούργιο νομοσχέδιο που τέθηκε σε ισχύ πρόσφατα, επιβεβαιώνεται η οδυνηρή κατάσταση που επικρατεί. Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με τους καινούργιους νόμους, μία γυναίκα μπορεί νομίμως να προβεί σε έκτρωση μόνο σε τρεις περιπτώσεις: εάν η ζωή της μητέρας ή του εμβρύου βρίσκεται σε κίνδυνο, εάν υπάρχει μεγάλο εμβρυικό ελάττωμα (πιθανή παράλυση κλπ) ή τέλος, εάν η σύλληψη είναι αποτέλεσμα βιασμού (Smyth, 2018). Σε αυτό το νομοσχέδιο συνέβαλε και η άποψη της Εκκλησίας, με την οποία το κράτος διατηρεί άρτιες σχέσεις, αφού το 87% του πληθυσμού δηλώνει υπέρ του Καθολικισμού (Smyth, 2018) .  Το νέο αυτό μέτρο κατά της έκτρωσης , την νομιμοποιεί μόνο μέχρι την 12η εβδομάδα (σε περιπτώσεις βιασμού), απαγορεύει την σεξουαλική ενημέρωση στα σχολεία και προβλέπει ποινές φυλάκισης τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους γιατρούς τους σε περίπτωση “παράνομης” εκτέλεσης. Παραδείγματος χάριν, το 2016 μετά την επιβολή αυστηρότερου νομοσχεδίου από την οργάνωση Ordo Iuris, αρκετές γυναίκες δέχτηκαν ποινή φυλάκισης 5 ετών μετά την “παράνομη” πράξη τους (Wilczewska, 2018). Σημασία εδώ έχει να αναφερθεί πως ο Ordo Iuris είναι ένας καθολικός οργανισμός που μάχεται συστηματικά κατά της έκτρωσης . Στην επίσημη σελίδα του, αναφέρει πως η απαγόρευση αυτή προστατεύει αφενός τις “φιλελεύθερες αρχές” και αφετέρου εξαλείφει την διάκριση εναντίον των εμβρύων στην προγεννητική φάση της ανάπτυξης τους (Moore, 2017). Επιπλέον, προκειμένου να νομιμοποιήσει το κράτος τις ενέργειες του, χρησιμοποιεί την αιτιολόγηση της “ασφάλειας”. Αναλυτικότερα, αναφέρεται πως οι ΜΚΟ υπέρ των γυναικών συνιστούν απειλή για την ασφάλεια των παραδόσεων και του έθνους, αφού εξυπηρετούν εξωτερικά συμφέροντα και δηλώνεται από το κράτος ότι τα θέματα μιας γυναίκας είναι θέματα που αφορούν την οικογένεια, στην οποία δίνεται ύψιστη προτεραιότητα (The Conversation Global, 2017). Σύμφωνα με αυτή την νοοτροπία, τα “δικαιώματα” που πάλλονται τις αξίες και τις παραδόσεις, δεν γίνονται αποδεκτά από το κράτος.

Από την πλευρά τους οι γυναίκες, αποφάσισαν να αντιδράσουν μέσω εκστρατειών και απεργιών. Στις 4 Οκτωβρίου 2017, το σλόγκαν #TrzymamStroneKobiet που σημαίνει “είμαι στο πλευρό της γυναίκας” ακούστηκε παντού στη χώρα. Υπολογίζεται πως οργανώθηκαν εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες σε 50 πόλεις, όπου οι γυναίκες υπερασπίζονταν τα δικαιώματα τους φορώντας μαύρα ρούχα, απέχοντας από την δουλειά και παράλληλα προτείνοντας νέες λύσεις κατά του νομοσχεδίου (Bielecka, 2017). Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί, όπως οι “Save the Women” και “Women’s Strike” υπήρξαν οι αρχηγοί σε πολλές πορείες και κατέθεσαν γραπτό νομοσχέδιο με τα αιτήματα τους στις 10 Ιανουαρίου 2018 (BBC, 2018). Ωστόσο, η κυβέρνηση την ίδια ημέρα απέρριψε τις προτάσεις τους σχετικά με την νομιμοποίηση των εκτρώσεων και προέβη σε μαζικές συλλήψεις μέσω την παρέμβασης της αστυνομίας. Η κυβέρνηση όχι μόνο συνέλαβε πιθανούς “υπόπτους” αλλά δήλωσε και την επιθυμία της να καταργήσει την λειτουργία όλων των ΜΚΟ που υποστηρίζουν τις γυναίκες.

Women Protesting in the streets of Poland during the Black Friday Demonstrations. Πηγή: BBC.com

Ωστόσο, αυτοί οι ΜΚΟ διατελούν σπουδαίο έργο στήριξης και ευαισθητοποίησης, εάν λάβει κανείς υπόψη πως βάσει αρχείων της αστυνομίας του 2016, 67.000 γυναίκες πέφτουν ανά έτος θύματα βίας (Bielecka, 2017). Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με την “EU Agency for Fundamental Rights” (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για τα Θεμελιώδη Δικαιώματα) ο αριθμός αυτός φαίνεται να φθάνει στις 4 εκατομμύρια γυναίκες που δέχονται παρενοχλήσεις και βία από την ηλικία των 15 ετών (Bielecka, 2017). Επιπρόσθετα, ο Υπουργός Εξωτερικών  της χώρας Jacek Czaputowicz δήλωσε τότε αναφορικά με τις διαμαρτυρίες: “Αφήστε τες να παίξουν” επιβεβαιώνοντας την αδιαφορία της κυβέρνησης ως προς τις επιθυμίες 6 εκατομμυρίων ανθρώπων που προσήλθαν στις διαδηλώσεις και ταυτόχρονα καθιστώντας την πολιτική αυτή μία από τις πιο συντηρητικές στην Ευρώπη (Christensen, 2018).

Η πολωνική κυβέρνηση όχι μόνο καταπολεμά την έκτρωση, αλλά επιβραβεύει κιόλας με ποσό αξίας 1.000 ευρώ, όσες γυναίκες αποφασίσουν να κρατήσουν το έμβρυο ακόμη και στην περίπτωση που υπάρχει κίνδυνος, υπό την προϋπόθεση ότι το μωρό θα γεννηθεί (Moore, 2017). Η περιπλοκότητα αυτών των καταστάσεων επιβεβαιώνεται και από την Monika Gąsiorowska, εξειδικευμένη δικηγόρο σε τέτοιες περιστάσεις, η οποία δήλωσε πως παρ’ όλη την ταλαιπωρία της πελάτισσας της, που κατόρθωσε να νομιμοποιήσει την έκτρωση της, εν τέλει δεν μπόρεσε να την εκτελέσει εντός της χώρας, αφού όλα τα νοσοκομεία και οι γιατροί δήλωναν πως είχαν γεμάτα δωμάτια και καθόλου χώρο για την υπόθεση αυτή (Moore, 2017).

Συμπερασματικά,  γίνεται αντιληπτό πως η Πολωνία ως χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά την εκλογή ακραίου συντηρητικού κόμματος, κάνει βήματα προς τα πίσω αναφορικά με τις γυναίκες και τα δικαιώματα τους. Παραμένει ένα από τα κράτη που έχει υιοθετήσει μια από τις σκληρότερες πολιτικές κατά της έκτρωσης ανά τον κόσμο, αφού ακόμη και στις συνθήκες όπου μια γυναίκα “δικαιολογείται” δεν είναι ούτε εκεί εύκολο να το “αποδείξει”. Αναμφίβολα, πρόκειται για μία χώρα, στην οποία τα γυναικεία αναπαραγωγικά δικαιώματα καταπατούνται, δικαιώματα που πρωτίστως αφορούν την βούληση του εαυτού μας πάνω στο σώμα μας, κάτι που θα έπρεπε να αποτελεί κανόνα, όχι εξαίρεση, κάτι που θα έπρεπε να είναι προτεραιότητα. Πόσο ορθό και ηθικό είναι το γεγονός να μπορούν άλλοι να αποφασίζουν για τα δικά μας προσωπικά θέματα περισσότερο απ’ ότι εμείς ; Μήπως αυτή η απαγόρευση σηματοδοτεί και την παραβίαση στο προσωπικό καθώς και ιατρικό απόρρητο; Σε αποφάσεις – σταθμούς όπως το να έρθει ή όχι ένα παιδί στον κόσμο είναι ορθότερο να αποφασίζει η παράδοση απ’ ότι η ίδια η μητέρα, η οποία μπορεί να μην είναι έτοιμη να αναλάβει αυτόν τον ρόλο;  Όλα αυτά τα ερωτήματα μοιάζουν να μένουν αναπάντητα στην περίπτωση της Πολωνίας, όπου μόνο ο χρόνος θα δείξει τις πιθανές αλλαγές αφού το γυναικείο κίνημα, όσο ισχυρό και εάν είναι, στην πράξη μέχρι σήμερα έχει σταθεί αδύναμο, χωρίς αυτό το γεγονός να του προσάπτει κάποια ευθύνη.

Πηγές:

1. Cocotas A. (2017). Women’s Rights in Poland. https://pulitzercenter.org/projects/womens-rights-poland  
2.  Moore, J. (2017). This Is What Happens To Women’s Rights When The Far Right Takes Over. https://www.buzzfeed.com/jinamoore/polands-far-right-is-trying-to-take-away-womens-rights-and-t?utm_term=.itj2VZOkq#.brBlgR8wz
3.  Bielecka, A. (2017). Poland No Friend to Women. https://www.hrw.org/news/2017/12/03/poland-no-friend-women
4. Smyth, L. (2018). Poland abortion ban: Thousands of women take to streets across country to demand reproductive rights. https://www.independent.co.uk/news/world/europe/poland-women-abortion-ban-march-strike-protest-reproductive-rights-polish-government-latest-a8163281.html
5. Wilczewska, A. (2018). Why Polish women are rallying for reproductive rights. https://www.aljazeera.com/news/2018/01/polish-women-rallying-reproductive-rights-180116085617854.html
6. The Conversation Global. (2017). How Hungary and Poland have silenced women and stifled human rights. https://www.huffingtonpost.com/the-conversation-global/how-hungary-and-poland-ha_b_12486148.html
7.  BBC. (2018). Poland abortion: Protests against bill imposing new limits. http://www.bbc.com/news/world-europe-43514965   
8.   Christensen, L. (2018).  Women in Poland: “We need your support and we need it now!”. https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2018/03/women-in-poland-protest-restrictions-on-abortion/
9.  Carden, M. (1974). The New Feminist Movement.   https://books.google.fr/books?hl=fr&lr=&id=85O4BgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PR7&dq=+feminist+movement+principles&ots=khc4rnBv_t&sig=Is1yN6F0lZI1zNQZPwN07g-oMas#v=onepage&q=feminist%20movement%20principles&f=false