Το ΝΑΤΟ, δεδομένης της κατακερματισμένης διεθνούς σκηνής και των πιθανών μελλοντικών κινδύνων, αποφάσισε την αποστολή “πολυεθνικών” στρατευμάτων στα πρώην σοβιετικά κράτη -την Πολωνία και τις Βαλτικές χώρες-, καθιστώντας σαφές πως οποιαδήποτε εξωτερική απειλή θα αποτραπεί στο όνομα της ασφάλειας των κρατών-μελών της.

Ιστορικό Υπόβαθρο

Ως επακόλουθο των ουκρανικών εξελίξεων του 2014, οι αρχηγοί των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, στη Σύνοδο Κορυφής στην Ουαλία, αποφάσισαν την υιοθέτηση μέτρων για τη διασφάλιση της ετοιμότητας της Συμμαχίας σε αναδυόμενες προκλήσεις. Συγκεκριμένα, ενέκριναν το Σχέδιο Ετοιμότητας Δράσης (Readiness Action Plan), σύμφωνα με το οποίο θα υπάρχει συνεχής και εναλλασσόμενη στρατιωτική παρουσία στην ανατολική περιφέρεια, με εναέρια και θαλάσσια υποστήριξη.Ύστερα από δύο χρόνια -εν έτει 2016-, και εν όψει της κινητοποίησης των ρωσικών στρατευμάτων στο Καλίνινγκραντ, πραγματοποιείται η Σύνοδος Κορυφής στην Βαρσοβία, για την οποία συμφωνήθηκε η απόβαση 1,000 στρατιωτών σε καθεμία από τις Βαλτικές χώρες και την Πολωνία, με τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία, τη Γερμανία και τον Καναδά να ηγούνται των τεσσάρων ταγμάτων, και τη Γαλλία να δρα ως υποστηρικτικός παράγοντας. Οι λεπτομέρειες για το πρόγραμμα του ΝΑΤΟ έγιναν σαφείς στη Συνάντηση των Υπουργών Αμύνης τον Οκτώβριο του 2016, ανακοινώνοντας πως η πρώτη ταξιαρχία θα ξεκινήσει από το Κολοράντο της Αμερικής το Φεβρουάριο του 2017 με κατεύθυνση την Ευρώπη, ενώ έσπευσαν να δηλώσουν πως είναι πρόθυμοι να συζητήσουν με τη Ρωσία, ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη.

Στρατηγική Ασφαλείας ή Επεκτατική Πολιτική

Εκ πρώτης όψεως το ΝΑΤΟ, αντιλαμβανόμενο τη ρωσική απειλή, την αποσταθεροποίηση του διεθνούς χώρου και την πιθανότητα ανέγερσης μελλοντικών εμποδίων, θέλησε να εξασφαλίσει την ακεραιότητα και την ασφάλεια των ανατολικών μελών του. Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg, αφού υπογράμμισε τη σημασία των στρατευμάτων -τόσο ως μήνυμα συλλογικής στρατιωτικής παρουσίας όσο και ως ενισχυτικό, αμυντικό μέσο-, δεν παρέλειψε να τονίσει και να υπενθυμίσει την ισχύ του Άρθρου 5, σύμφωνα με το οποίο η επίθεση κατά ενός, καθιστά επίθεση κατά όλων.

Collective defence means that an attack against one Ally is considered as an attack against all Allies.

Με αυτό τον τρόπο, στο πλαίσιο της Ιδρυτικής Πράξης Ρωσίας και ΝΑΤΟ του 1997 (Russia-NATO Founding Act), το ΝΑΤΟ επισήμανε πως οι ρωσικοί ισχυρισμοί απαγόρευσης της εγκατάστασης μόνιμων μονάδων είναι ανακριβείς, καθώς δύναται να ληφθούν μέτρα ενίσχυσης, όταν αυτά κριθούν απαραίτητα. Βασική προϋπόθεση για τα τελευταία είναι η άμυνα έναντι απειλών, οι οποίες στην παρούσα φάση ήταν η “παράνομη” προσάρτηση της Κριμαίας, και οι ρωσικές στρατιωτικές ενέργειες και πρωτοβουλίες. Ωστόσο, η ενεργοποίηση μιας αμυντικής και -πόσο μάλλον- στρατιωτικής συμπεριφοράς, ανάγεται πάντα σε ένα βαθύτερο αίτιο, και συχνά η ίδια συμπεριφορά δημιουργεί αντιπαραθέσεις και αδιέξοδα.

Η κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας εξέθεσε τα κράτη-πρώην μέλη του, τα οποία, οδηγούμενα από την ανασφάλεια και την απειλή του Ρωσικού ζυγού, ζήτησαν να ενταχθούν στη Συμμαχία εκλαμβάνοντάς την ως μέσο εξασφάλισης της ακεραιότητάς τους, αλλά και ως εργαλείο προώθησης των συμφερόντων τους. Αυτή η πρωτοφανής διάθεση ένταξης πυροδότησε τη διεύρυνση της νατοϊκής παρουσίας σε χώρες όπου οι πιθανότητες μελλοντικών γεωπολιτικών ενδιαφερόντων, από ρωσικής πλευράς, θα ήταν αυξημένες. Με τη Ρωσία να μην έχει το κύρος του χθες, η διαδικασία διεύρυνσης του ΝΑΤΟ καθίστατο ευκολότερη – αν ληφθεί υπόψη η απουσία ισχυρού, ευρωπαϊκού, αμυντικού πυλώνα, και τα διλήμματα που προκάλεσε το τέλος του διπολισμού.

Δεν ήταν η προσάρτηση της Κριμαίας αυτό καθ’αυτό το αίτιο δημιουργίας των ταγμάτων, αλλά η ενέργεια, συνυφασμένη με τις προθέσεις της Ρωσίας για πιθανές γεωπολιτικές αλλαγές, κινητοποίησε τόσο το ΝΑΤΟ όσο και τις ΗΠΑ – καθώς το ΝΑΤΟ δεν διασφαλίζει μόνο τα συμφέροντα της Συμμαχίας, αλλά φροντίζει και για τα συμφέροντα της Αμερικής μέσα στην Ευρώπη. Προκειμένου, αφενός, να αποφευχθεί ένα στρατηγικό πλεονέκτημα υπέρ των Ρώσων και, αφετέρου, οι ΗΠΑ να εξακολουθούν να αλληλεπιδρούν με τις χώρες της ανατολικής πτέρυγας, αποφάσισαν να ενισχύσουν την παρουσία τους με στρατεύματα, τάσσοντας με το μέρος τους τα Ευρωπαϊκά κράτη, και θέτοντας την απόφαση αυτή υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ. Παρόλο που το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ γνώριζαν ότι η Πολωνία και οι Βαλτικές χώρες αποτελούν κομβικό σημείο για τους Ρώσους, το γεγονός αυτό δεν αποτέλεσε εμπόδιο για τη διασφάλιση των συμφερόντων που απορρέουν από τα ανατολικά κράτη-δορυφόρους, ώστε να εγγυηθούν την ασφάλεια της ευρω-ατλαντικής περιοχής.

Θέση Ρωσίας

Η Ρωσική Ομοσπονδία θεωρεί τη συσσώρευση στρατιωτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ ως δείγμα επεκτατικής πολιτικής, με συνέπεια να εγείρονται προβληματισμοί, και το θέμα να ανάγεται ως μείζον ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Η Μόσχα, για το λόγο αυτό, προτίθεται να αυξήσει τη στρατιωτική παρουσία στο ρωσικό θύλακα Καλίνινγκραντ, μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας, διαβεβαιώνοντας τη Συμμαχία πως δεν τίθεται θέμα ανησυχίας, εφόσον πρόκειται για απλή ενίσχυση άμυνας εν όψει των νατοϊκών στρατευμάτων στην Βαλτική. Η ρωσική πλευρά υποστηρίζει πως το ΝΑΤΟ όχι μόνο παραβίασε την Ιδρυτική Πράξη του 1997, και προχώρησε στην παράνομη εγκατάσταση μονάδων, αλλά επίσης καταδικάζει τις ΗΠΑ και τους διεθνείς εταίρους για τις ενέργειές τους στην ουκρανική κρίση, και για τη χρήση της τελευταίας ως αφορμή για επέκταση.

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, και η δυσχερής μετάβασή της σε μια Ρωσία με πλήρως διαφορετικές δομές, επέτρεψε στο ΝΑΤΟ να διευρυνθεί σε στρατηγικούς στόχους, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα, η Ρωσία ήταν ανήμπορη να ισορροπήσει τις εσωτερικές με τις εξωτερικές υποθέσεις και, δεδομένης της απουσίας ισχυρής ηγεσίας, το περιθώριο αντιδράσεων στις ενέργειες της Συμμαχίας ήταν μηδαμινό.

Όμως η κατάσταση ανατράπηκε ριζικά όταν η Ρωσία ανέκτησε τη θέση της ως υπερδύναμη στη διεθνή σκακιέρα. Ο Vladimir Putin, έχοντας εκτιμήσει τις επεκτατικές προθέσεις του ΝΑΤΟ, ακολούθησε τη λογική “σε κάθε δράση, υπάρχει και αντίδραση”. Μπορεί οι Ρώσοι να επέτρεψαν την ένταξη των πρώην σοβιετικών κρατών στο ΝΑΤΟ, δεν σημαίνει όμως ότι τους παρείχαν το πλήρες δικαίωμα ελευθερίας κινήσεων, και κυρίως το δικαίωμα μόνιμης παρουσίας (ή όπως οι Ρώσοι το αποκαλούν “περικύκλωση” τους). Αν για το ΝΑΤΟ η προσάρτηση της Κριμαίας αποτέλεσε εφαλτήριο ανακατανομής του συστήματος ασφαλείας, για τη Ρωσία η παρουσία της Συμμαχίας στα σύνορά της εκλαμβάνεται ως μέγιστη απειλή, την οποία οφείλει να απομακρύνει.

Συμπεράσματα

Σε ένα πολυπολικό σύστημα, όπου η ισορροπία ισχύος ταλανίζεται από εθνικά συμφέροντα και απόψεις, η αποκοπή από τα διεθνή δρώμενα είναι περιορισμένη, αν όχι απίθανη. Η μελλοντική εξέλιξη κάθε κράτους τίθεται πρωταρχικός στόχος, επομένως μια πιθανή σύγκρουση επιδιώξεων γεννά διλήμματα ασφαλείας. Η αλληλεπίδραση των διεθνών δρώντων απαιτεί την αντίληψη αποδοχής αντιθέσεων η οποία, ωστόσο, σε ένα σύστημα με κύριο γνώμονα την απόκτηση ισχύος και διεθνούς επιρροής, αδυνατεί να ανθήσει. Επομένως, αντί να δομηθούν συνεργατικές σχέσεις μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας, αποσκοπώντας στην αποφυγή μιας επιζήμιας σύγκρουσης, η αύξηση της νατοϊκής άμυνας, στο πλαίσιο της επεκτατικής πολιτικής της, συμβάλλει περισσότερο στην όξυνση του κινδύνου, ο οποίος έχει τόσο στρατιωτική δυναμική όσο και πυρηνική.

Πηγές

1. Μπόση Μαίρη. (1999). Ζητήματα Ασφαλείας στη Νέα Τάξη Πραγμάτων. Αθήνα: Παπαζήση
2. Αρβανιτόπουλος Κ.  Ήφαιστος Π. (2003). Ευρωατλαντικές Σχέσεις. Αθήνα: Ποιότητα
3. Russian National Security Strategy. (2015). Available at: http://www.ieee.es/Galerias/fichero/OtrasPublicaciones/Internacional/2016/Russian-National-Security-Strategy-31Dec2015.pdf (Accessed: 27 November 2016).
4. NATO (2016). Defense Ministers take forward NATO-EU cooperation. Available at: http://www.nato.int/cps/en/natohq/news_136844.htm (Accessed: 27 November 2016).
5. Terri Moon Cronk. (2016). Carter Announces Deterrence, Defense Buildup in Europe. Available at: http://www.globalsecurity.org/military/library/news/2016/10/mil-161026-afps04.htm?_m=3n.002a.1854.ta0ao04qtp.1pdc (Accessed: 27 November 2016).
6. NATO Review Magazine. (2016). Securing the Nordic-Baltic Region. Available at: http://www.nato.int/docu/Review/2016/Also-in-2016/security-baltic-defense-nato/EN/index.htm (Accessed: 27 November 2016).