Μια από τις μεγαλύτερες πληγές για τη διεθνή κοινότητα σήμερα είναι τα περιστατικά βίας και λεηλασίας που λαμβάνουν χώρα στη Μιανμάρ κατά της μειονότητας Rohingya που κατοικεί στη συγκεκριμένη χώρα. Οι εκτεταμένες φονικές συγκρούσεις των Rohingya με τον στρατό και τις κυβερνητικές δυνάμεις της Μιανμάρ, η συνεχής παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε βάρος ατόμων που ανήκουν στη μειονότητα, αλλά και οι δραματικές και επικίνδυνες για την υγεία τους συνθήκες διαβίωσης είναι μερικοί μόνο από τους λόγους για τους οποίους η εν λόγω μειονότητα θεωρείται από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών ένας από τους περισσότερο διωκόμενους λαούς παγκοσμίως, ενώ παράλληλα συνιστούν τις παραμέτρους που θέτουν το ερώτημα αναφορικά με την τέλεση ή όχι μιας σύγχρονης γενοκτονίας.

Ποιοι είναι οι Rohingya

Οι Rohingya είναι μια μουσουλμανική μειονότητα που ζει εδώ και αιώνες στη Μιανμάρ (Βιρμανία), αυτή την κατά πλειοψηφία βουδιστική χώρα της Νοτιοανατολικής Ασίας. Παρά τη μακραίωνη παρουσία τους στην περιοχή -οι πρόγονοί τους μεταφέρθηκαν εκεί από βρετανούς αποικιοκράτες ως φθηνοί εργάτες-, και παρά το γεγονός ότι σήμερα αριθμούν περίπου 1,3 εκατομμύρια, δεν θεωρούνται μια από τις 135 επισήμως αναγνωρισμένες εθνοτικές ομάδες της Μιανμάρ. Στην πραγματικότητα, ζουν περιθωριοποιημένοι στην επαρχία Rakhine, μέσα σε καταυλισμούς και άθλιες συνθήκες διαβίωσης, στερούμενοι βασικών αγαθών όπως τροφής, νερού και εκπαίδευσης (Διεθνής Αμνηστία, 2017). Αξίζει να σημειωθεί ότι, από το 1982, η δικτατορία της Μιανμάρ τους έχει στερήσει την ιθαγένεια, πράγμα που σημαίνει ότι είναι επισήμως απάτριδες (ανιθαγενείς), ενώ δεν επιτρέπεται να φύγουν από τη χώρα χωρίς άδεια από την κυβέρνηση, και δεν τους αναγνωρίζεται δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης. Βάση για την άρνηση της ιθαγένειας αποτέλεσε, σύμφωνα με την κυβέρνηση της Μιανμάρ, η παράνομη μετανάστευση που πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια της βρετανικής κυριαρχίας (Human Rights Watch, 2017).

Από την δεκαετία του 1970, έχει σημειωθεί ένας τεράστιος αριθμός δολοφονιών, ξυλοδαρμών και βιασμών κατά μελών της συγκεκριμένης μειονότητας. Οι εντάσεις όμως ανάμεσα στους Rohingya και το κράτος της Μιανμάρ φαίνεται να έφτασαν στο απόγειό τους τον Οκτώβριο του 2016, μετά τη δολοφονία 9 ανδρών της συνοριακής αστυνομίας. Έκτοτε, τα στρατεύματα της Μιανμάρ άρχισαν να πραγματοποιούν σχεδόν καθημερινά βίαιες επιδρομές στο Rakhine σε βάρος των Rohingya, αφού η κυβέρνηση κατηγόρησε μια ένοπλη ομάδα Rohingya για τη δολοφονία των αστυνομικών. Σε μια προσπάθεια να αποφύγουν νέες βιαιότητες και φονικές συγκρούσεις, εκατοντάδες χιλιάδες Rohingya αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε γειτονικές χώρες – και ιδίως στο Μπαγκλαντές, όπου εκτιμάται ότι περισσότεροι από 370.000 μετανάστευσαν εκεί τον Αύγουστο του 2017. Σύμφωνα με μαρτυρίες της αποστολής των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στο Μπαγκλαντές, οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες που έφτασαν στην περιοχή έχουν μετακινηθεί σε πρόχειρους καταυλισμούς χωρίς επαρκή πρόσβαση σε καταλύματα, τρόφιμα, καθαρό νερό ή εγκαταστάσεις υγιεινής. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν, λόγω της τεράστιας αύξησης του πληθυσμού και της χαμηλής εμβολιαστικής κάλυψης, υπάρχει πολύ υψηλός κίνδυνος ξεσπάσματος επιδημιών στην περιοχή. Μάλιστα, ο επικεφαλής της αποστολής κ. Κολοβός κάνει λόγο για μια επικείμενη ανθρωπιστική κρίση, και τονίζει την ανάγκη για μια μαζική ανθρωπιστική παρέμβαση που να επικεντρώνεται στην παροχή τροφίμων, καθαρού νερού και εγκαταστάσεων υγιεινής. Παράλληλα, υπογραμμίζει την ανάγκη να ξεκινήσουν άμεσα ολοκληρωμένες εκστρατείες εμβολιασμού κατά της ιλαράς και της χολέρας.

Τι λέει η κυβέρνηση της Μιανμάρ

Η βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης πρόεδρος της Μιανμάρ, Aung San Suu Kyi,  δεν αναγνωρίζει τους Rohingya ως εθνοτική ομάδα, ενώ αυτή και η κυβέρνησή της δεν διστάζουν να τους κατηγορήσουν για χρήση βίας και να τους αποκαλέσουν «τρομοκράτες». Ωστόσο, η de facto πρόεδρος της Μιανμάρ αποφεύγει να αναφερθεί στην προσφυγική κρίση των Rohingya ενώ, συνειδητοποιώντας πιθανότατα ότι η δημόσια εικόνα της κινδυνεύει να πληγεί ανεπανόρθωτα, σπεύδει να καταδικάσει απερίφραστα παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, να δηλώσει ότι δεν φοβάται τη διεξαγωγή διεθνούς έρευνας, καθώς και ότι τάσσεται υπέρ μιας «διεθνούς» λύσης.

Παράλληλα,  η  Aung San Suu Kyi αρνείται οποιαδήποτε κατηγορία για γενοκτονία ή εθνοκάθαρση αφού, όπως χαρακτηριστικά δηλώνει, «η λέξη εθνοκάθαρση είναι πολύ ισχυρή έκφραση για να χρησιμοποιηθεί για αυτό που συμβαίνει», ενώ ταυτόχρονα κάνει λόγο για ένα τεράστιο παγόβουνο παραπληροφόρησης, τονίζοντας ότι τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης μεγιστοποιούν το πρόβλημα. Τα ανωτέρω λαμβάνουν χώρα την ίδια στιγμή που η κυβέρνηση περιορίζει την πρόσβαση στην εν λόγω περιοχή δημοσιογράφων και οργανώσεων που θέλουν να παρέχουν βοήθεια.

Οι δράσεις της Προέδρου της Μιανμάρ έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της διεθνούς κατακραυγής, με τους επικριτές της να την κατηγορούν ότι έκανε τα «στραβά μάτια» στην αντιμετώπιση της κρίσης. Συλλέγονται μάλιστα υπογραφές, με τις οποίες επιθυμούν να καταδείξουν ότι την κατηγορούν ως συνένοχη σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Γενοκτονία κατά τον Ύπατο Αρμοστή για τα Ανθρώπινα δικαιώματα του ΟΗΕ

Ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, Zen Bin Ra’ad al-Hussein, μιλώντας σε ειδική συνεδρίαση του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Human Rights Council), δήλωσε ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο οι δυνάμεις ασφαλείας της Μιανμάρ να έχουν διαπράξει γενοκτονία σε βάρος της μουσουλμανικής μειονότητας των Rohingya. Ο ίδιος μάλιστα έχει χαρακτηρίσει και στο παρελθόν τις πράξεις του βιρμανικού στρατού ως «χαρακτηριστικό δείγμα εθνοκάθαρσης». Ο Hussein έκανε λόγο για συγκλίνουσες καταγγελίες για ενέργειες αποτρόπαιης βαρβαρότητας εναντίον των Rohingya, περιλαμβανομένων ηθελημένων πυρπολήσεων ανθρώπων μέσα στα σπίτια τους, φόνους παιδιών και ενηλίκων, πυροβολισμούς εναντίον αμάχων, εκτεταμένους βιασμούς κοριτσιών και γυναικών, καταστροφών σπιτιών, αγορών και τεμένων. Οι συστηματικές διακρίσεις που γίνονται εις βάρος των Rohingya, τα βασανιστήρια, ο αναγκαστικός εκτοπισμός μέσω της λιμοκτονίας και της στέρησης της πρόσβασης σε προμήθειες τροφίμων συνιστούν ισχυρά στοιχεία για την διάπραξη γενοκτονίας, σύμφωνα με τον ύπατο Αρμοστή.

Η έννοια της γενοκτονίας κατά το διεθνές δίκαιο

Στο καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) εμπεριέχονται αναλυτικοί ορισμοί σχετικά με τα εγκλήματα που υπάγονται στη δικαιοδοσία του δικαστηρίου, και συγκεκριμένα το έγκλημα της γενοκτονίας, το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, το έγκλημα πολέμου, και το έγκλημα της επίθεσης. Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 6 του καταστατικού του ΔΠΔ, ως γενοκτονία ορίζεται οποιαδήποτε από τις παρακάτω πράξεις, εφόσον διαπράττεται με την πρόθεση καταστροφής εν όλω ή εν μέρει μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας:

• ανθρωποκτονία μελών της ομάδας, τελούμενη με πρόθεση,
• πρόκληση σε μέλη της ομάδας βαρείας σωματικής ή διανοητικής βλάβης,
• με πρόθεση επιβολή στην ομάδα συνθηκών ζωής, υπολογισμένων να επιφέρουν τη φυσική καταστροφή της εν όλω ή εν μέρει,
• επιβολή μέτρων που σκοπεύουν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων εντός της ομάδας,
• δια της βίας μεταφορά παιδιών της ομάδας σε άλλη ομάδα.

Κατά την άποψη του Ύπατου Αρμοστή, τα παραπάνω στοιχεία συντρέχουν στην περίπτωση της Μιανμάρ και, όπως χαρακτηριστικά δήλωσε, δεν θα τον εξέπληττε εάν στο μέλλον ένα δικαστήριο κατέληγε στο συμπέρασμα ότι διεπράχθη γενοκτονία. Θεωρητικά, με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα, η τέλεση γενοκτονίας σε βάρος των Rohingya είναι πιθανή, καθώς φαίνεται να πληρούνται οι προϋποθέσεις που τίθενται σύμφωνα με το άρθρο 6 του Καταστατικού του ΔΠΔ. Πιο συγκεκριμένα, φαίνεται να πληρούται: α) η αντικειμενική υπόσταση των εγκλημάτων της ανθρωποκτονίας και της πρόκλησης βαρείας σωματικής βλάβης, όπως προκύπτει από υπαγωγή στο κείμενο του Καταστατικού των πραγματικών περιστατικών, β) η υποκειμενική υπόσταση των ανωτέρω, δηλαδή ο απαιτούμενος δόλος (πρόθεση), αφού οι επιθέσεις εναντίον των Rohingya φαίνεται να γίνονται εκ προμελέτης, γ) ενώ, τέλος, συντρέχει και το προβλεπόμενο υποκειμενικό στοιχείο του αδίκου, δηλαδή η εκ προθέσεως καταστροφή μιας εθνοτικής ομάδας -εκείνης των Rohingya-, αφού οι επιθέσεις και οι δολοφονίες κρίνεται ότι έχουν σχεδιαστεί διεξοδικά. Ο Hussein δεν διευκρινίζει βέβαια ποιο δικαστήριο θα μπορούσε να ασκήσει διώξεις για τα εγκλήματα στη Μιανμάρ. Η εν λόγω χώρα δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι είναι αδύνατη μια ενδεχόμενη παραπομπή αξιωματικών του στρατού της Μιανμάρ ή άλλων πολιτών της στο ΔΠΔ. Η άσκηση δίωξης από την εισαγγελέα του ΔΠΔ θα μπορούσε επομένως να πραγματοποιηθεί αποκλειστικά με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Παρ’όλα αυτά, ακόμη και η εν λόγω εναλλακτική φαντάζει αρκετά δύσκολο να ευδοκιμήσει, καθώς η Κίνα  -μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας και σύμμαχος της Μιανμάρ- μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) που διαθέτει, προκειμένου να αποτρέψει μία ή και περισσότερες φορές τυχόν προτάσεις παραπομπής στη δικαιοσύνη ατόμων που πιθανότατα ευθύνονται για τα ανωτέρω.

Πρόσφατες εξελίξεις

Η Μιανμάρ μέχρι πρόσφατα δεν επέτρεπε σε ερευνητές να προσεγγίσουν την πολιτεία Rakhine από όπου έφευγαν οι Rohingya. Ειδικότερα, το Συμβούλιο Ασφαλείας είχε ζητήσει να επισκεφθεί τη χώρα τον Φεβρουάριο του 2018, όμως η κυβέρνηση της Μιανμάρ είχε απαντήσει ότι «δεν είναι καλή στιγμή». Ωστόσο, πρόσφατα η κυβέρνηση δέχθηκε να επιτρέψει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να επισκεφτεί τη χώρα, προκειμένου να διερευνήσει αν στοιχειοθετείται γενοκτονία κατά της εν λόγω μειονότητας. Ο περουβιανός πρεσβευτής, Gustavo Meza-Couadra, που εκτελεί χρέη προέδρου του Συμβουλίου, υπογράμμισε ότι οι λεπτομέρειες της επίσκεψης δεν έχουν ακόμα οριστικοποιηθεί, και κυρίως αν το Συμβούλιο θα μπορέσει να μεταβεί στην Πολιτεία Rakhine. Το Συμβούλιο Ασφαλείας πρόκειται επίσης να επισκεφθεί τον καταυλισμό των προσφύγων Rohingya στο Μπαγκλαντές, χωρίς ωστόσο να έχει ανακοινωθεί η επίσημη ημερομηνία της επίσκεψης αυτής.

Αντί επιλόγου

Όπως καθίσταται αντιληπτό, έντονη είναι η δραστηριοποίηση εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας για την αντιμετώπιση της κατάστασης που επικρατεί στη Μιανμάρ. Πληθώρα διεθνών οργανισμών και ΜΚΟ (π.χ. Διεθνής Αμνηστία) έχουν συστηματικά καταδικάσει τη μεταχείριση των Rohingya από τη Μιανμάρ και τις γειτονικές χώρες, ενώ ακόμα και αρχηγοί κρατών τοποθετούνται περί της διάπραξης γενοκτονίας κατά της συγκεκριμένης μειονότητας. Συγκεκριμένα, ο Τούρκος Πρόεδρος Erdogan δήλωσε χαρακτηριστικά ότι «η σφαγή εκατοντάδων μουσουλμάνων Rohingya συντελεί γενοκτονία, και όσοι κλείνουν τα μάτια σε αυτή τη γενοκτονία που διαπράττεται υπό το πέπλο της δημοκρατίας, αποτελούν μέρος αυτής της σφαγής». Ωστόσο, παρά τις πιέσεις τόσο από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Antonio Guterres, όσο και από τον επικεφαλής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Hussein, προς την Aung San Suu Kyi να τερματίσει τις βίαιες επιχειρήσεις και να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να αποτρέψει μια επικείμενη ανθρωπιστική καταστροφή, η κατάσταση παραμένει εκκρεμής. Στην πραγματικότητα, κρίνεται αμφίβολη η δυνατότητα της προέδρου να διαχειριστεί την κρίση, δεδομένου ότι δεν δύναται να δώσει εντολές στους στρατηγούς με τους οποίους μοιράζεται την εξουσία στο πλαίσιο της μετάβασης στη δημοκρατία έπειτα από δεκαετίες διακυβέρνησης από μια στρατιωτική χούντα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αδυναμία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου να επέμβει, καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολο το έργο της ανάληψης ευθυνών και της αποτελεσματικής αντιμετώπισης της κατάστασης.

Πηγές :

1. Liberal.gr (2017). Γενοκτονία κατά των Ροχίνγκια φοβάται ο ΟΗΕ στη Μιανμάρ http://www.liberal.gr/arthro/180053/epikairotita/2017/o-oie-den-apokleiei-to-endechomeno-o-stratos-tis-choras-na-diaprattei-genoktonia-eis-baros-ton-rochingkia.html
2. Koltonowski, A. (2018). UN official convinced Myanmar’s actions constitute genocide. http://www.jurist.org/paperchase/2018/03/un-official-convinced-myanmars-actions-constitute-genocide.php
3. Nebehay S. and Lewis S. (2018). ‘Acts of genocide’ suspected against Rohingya in Myanmar: UN. https://www.reuters.com/article/us-myanmar-rohingya-rights/acts-of-genocide-suspected-against-rohingya-in-myanmar-u-n-idUSKCN1GJ163
4. Kristof, N. (2017). Is this Genocide? https://www.nytimes.com/2017/12/15/opinion/sunday/genocide-myanmar-rohingya-bangladesh.html
5. Beech, H. (2018). Myanmar rejects UN findings: ‘No ethnic cleansing or genocide in our country’. https://www.nytimes.com/2018/03/14/world/asia/un-myanmar-rohingya-genocide.html
6. CNN. (2018). Μιανμάρ: «πράσινο» φως για επίσκεψη του ΟΗΕ σχετικά με την εθνοκάθαρση των Ροχίνγκια. http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/124294/mianmar-prasino-fos-gia-episkepsi-toy-ohe-sxetika-me-tin-ethnokatharsi-ton-roxingkia
7. Διεθνής Αμνηστία. (2017).Ποιοί είναι οι Ροχίνγκια και γιατί δραπετεύουν μαζικά από τη Μιανμάρ? https://www.amnesty.gr/news/articles/article/20936/poioi-einai-oi-rohingkia-kai-giati-drapeteyoyn-mazika-apo-ti-mianmar
8. BBC News. (2018). How Aung San Suu Kyi sees the Rohingya crisis. http://www.bbc.com/news/world-asia-42824778
9. BBC News. (2017). Who will help Myanmar’s Rohingya? http://www.bbc.com/news/world-asia-38168917
10. Bard, W. (2018). UN official convinced of Myanmar Rohingya “genocide”. https://edition.cnn.com/2018/03/12/asia/myanmar-rohingya-un-violence-genocide-intl/index.html
11. Lawspot.gr (2015). Ο ορισμός του εγκλήματος της γενοκτονίας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. https://www.lawspot.gr/nomika-nea/o-orismos-toy-egklimatos-tis-genoktonias-symfona-me-diethnes-dikaio