Η Ανατολική Εταιρική Σχέση (Eastern Partnership): Η εδραίωση ενός κλίματος ασφάλειας, σταθερότητας και ευημερίας μέσω της προώθησης δημοκρατικών αξιών, εγκαθίδρυση ενός συστήματος κράτους δικαίου και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και η ανάπτυξη της οικονομίας της αγοράς, της βιώσιμης ανάπτυξης και της χρηστής διακυβέρνησης αποτελούν, σύμφωνα με την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βασικές προτεραιότητες της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Ευρώπης και του Νοτίου Καυκάσου. Προς επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων της ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Ιούνιο του 2008, να εκπονήσει σχέδιο δράσης καθώς και τις βασικές κατευθυντηρίες γραμμές πάνω στις οποίες θα στηριζόταν η δημιουργία μιας Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης με απώτερο σκοπό την στήριξη της περιφερειακής συνεργασίας και τη σταδιακή βελτίωση και ενίσχυση των σχέσεων της ΕΕ με τους ανατολικούς της εταίρους.

Σε σύντομο χρονικό διάστημα, και πιο συγκεκριμένα στις 7 Μαίου του 2009, πραγματοποιήθηκε στην Πράγα η πρώτη σύνοδος κορυφής για την Ανατολική Εταιρική Σχέση, η οποία και ξεκίνησε τη λειτουργία της ως κοινή πρωτοβουλία μεταξύ της ΕΕ, των κρατών-μελών της ΕΕ και των έξι χωρών εταίρων της Ανατολικής Ευρώπης και του Νοτίου Καυκάσου, ήτοι των χωρών της Αρμενίας, του Αζεμπαιτζάν, της Λευκορωσίας, της Γεωργίας, της Δημοκρατίας της Μολδαβίας και της Ουκρανίας. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι στο συγκεκριμένο εγχείρημα δεν συμπεριλαμβάνονται η Ρωσική Ομοσπονδία και η Τουρκία καθώς το υπόβαθρο των σχέσεων τους με την ΕΕ έχει ήδη αποκτήσει διαφορετική μορφή (η Ρωσική Ομοσπονδία και η ΕΕ έχουν συμφωνήσει στην ύπαρξη μιας στρατηγικής εταιρικής σχέσης ενώ η Τουρκία βρίσκεται σε καθεστώς ενταξιακών διαπραγματεύεσεων με την ΕΕ). Την Σύνοδο Κορυφής της Πράγας έχουν ακολουθήσει τρεις ακόμη σύνοδοι αναφορικά με την Ανατολική Εταιρική Σχέση, στην Βαρσοβία της Πολωνίας (29-30 Σεπτεμβρίου 2011), στο Βίλνιους της Λιθουανίας (28-29 Νοεμβρίου 2013) και στη Ρίγα της Λετονίας (21-25 Μαίου 2015).

 Ανάμεσα στις εμβληματικές πρωτοβουλίες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης οι οποίες αποσκοπούν να προσδώσουν την απαραίτητη ώθηση και να εξασφαλίσουν της διαφάνεια του εν λόγω σχεδίου βρίσκονται οι ακόλουθες:

• Υποστήριξη των Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων στις χώρες εταίρους της Ανατολικής Εταρικής Σχέσης. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία, προτάθηκε και υιοθετήθηκε το 2009, έχει ως στόχο την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων που εμποδίζουν την ανάπτυξη των εν λόγω επιχειρήσεων όπως την περιορισμένη πρόσβαση σε χρηματοδότηση, την δυσκολία εισχώρησης σε νέες αγορές, την έλλειψη επιχειρηματικών ικανοτήτων, το περίπλοκο επιχειρηματικό κλίμα καθώς και την περιορισμένη πρόσβαση των γυναικών και των νέων στην εργασία. Παράλληλα, προωθείται η στροφή στην πράσινη οικονομία και στην αγροτική ανάπτυξη. Το 2015 η συγκεκριμένη πρωτοβουλία προώθησε προγράμματα ύψους πάνω από 100 εκατομμυρίων ευρώ, από τα οποία τα 75 εκατομμύρια εξασφαλίστηκαν απο τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
• Δημιουργία ενός εναρμονισμένου ενεργειακού υπόβαθρου με το αντίστοιχο ευρωπαϊκό, επιθυμώντας την καλύτερη δυνατή ενεργειακή διασύνδεση των εταίρων της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης με την ΕΕ (ηλεκτρική διασύνδεση και μεταφορά φυσικού αερίου), την βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας και της χρήσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την ασφάλεια της χρήσης της πυρηνικής ενέργειας καθώς και την διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού και της ενεργειακής εξάρτησης.
• Ενίσχυση της περιβαλλοντικής διακυβέρνησης με έμφαση στη κλιματική αλλαγή, στον εκσυγχρονισμό της υπάρχουσας περιβαλλοντικής νομοθεσίας αλλά και στη ευαισθητοποίση των πολιτών σε περιβαλλοντικά και κλιματικά θέματα (διαχείριση των αποθεμάτων νερού, προστασία της φύσεως και των δασών, ενημέρωση για τη χρήση φυτοφαρμάκων). Στην περίοδο 2007-2013 η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για το περιβάλλον και το κλίμα στις 6 χώρες εταίρους ανήλθε σε 80 εκατομμύρια ευρώ.
• Πρόληψη, προετοιμασία και αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών καθώς και καταστροφών που οφείλονται σε ανθρώπινους χειρισμούς.
• Ολοκληρωμένη συνοριακή διαχείριση για αντιμετώπιση φαινομένων τελωνειακής απάτης, παράνομης διακίνησης ανθρώπων και πραγμάτων καθώς και περιορισμό της λαθρομετανάστευσης με βελτίωση των υποδομών και εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού επιτήρησης.
• Bιώσιμη ανάπτυξη των Δημοτικών Κοινοτήτων με προώθηση των αρχών της χρηστής διοίκησης και διακυβέρνησης, με ενεργό συμμετοχή των πολιτών και την χρησιμοποίηση διαβουλεύσεων ανάμεσα σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς και «κοινωνία των πολιτών») με στόχο την εμπέδωση πολιτικής συνείδησης, την κοινωνική ένταξη περιθωριοποιημένων ομάδων και την οικονομικοκοινωνική αναβάθμιση των Κοινοτήτων. Από τις αρχές του 2015 πάνω από 6200 τοπικές αρχές εδραζόμενες στην ΕΕ και πάνω από 130 τοπικές αρχές των εταίρων της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης αποφάσισαν να συμμετέχουν στην εν λόγω πρωτοβουλία.

Για την επίτευξη της μεγαλύτερης δυνατής αποτελεσματικότητας των προαναφερθέντων πρωτοβουλιών έχουν δημιουργηθεί συγκεκριμένες «πλατφόρμες» με αντικείμενο αλληλένδετες θεματικές ενότητες που θεωρούνται κρίσιμες για την επιτυχία του εγχειρήματος της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης και την αναμόρφωση των 6 εταίρων.

• «Πλατφόρμα 1»: Δημοκρατία, χρηστή διακυβέρνηση, και σταθερότητα.
• «Πλατφόρμα 2»: Οικονομική ενσωμάτωση και σύγκλιση με τις ευρωπαϊκές πρακτικές.
• «Πλατφόρμα 3»: Ενεργειακή Ασφάλεια.
• «Πλατφόρμα 4»: Άμεση επαφή με τους πολίτες.

Οι συγκεκριμένες πολύπλευρες «πλατφόρμες» υποστηρίζονται από διάφορες εκδηλώσεις και προγράμματα όπως επίσης και από «panels» ατόμων που με την εξειδίκευσή τους στην εκάστοτε θεματική ενότητα δύνανται να βοηθήσουν το έργο τους. Πιο συγκεκριμένα, η «Πλατφόρμα 1» επιβοηθείται από τρία panel: τo panel που ασχολείται με διαχείριση των συνόρων, αυτό που ασχολείται με καταπολέμηση της διαφθοράς και αυτό που ασχολείται με την διοικητική μεταρρύθμιση. Αντίστοιχα, η «Πλατφόρμα 2» επιβοηθείται από το panel της ανάπτυξης των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων, το panel του εμπορίου που ασχολείται με τη ρυθμιστική προσέγγιση των εμπορικών κανόνων που συνδέονται με τη δημιουργία μιας σφαιρικής και σε βάθος ζώνης ελεύθερων συναλλαγών (DCFTAs) και το panel που ασχολείται με το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή.

Βασικοί Εταιρικοί Άξονες: Πυρήνας της συνεργασίας ανάμεσα στην ΕΕ και στους ανατολικούς της εταίρους αποτελούν δράσεις πολυμερούς και διμερούς συνεργασίας, οι οποίες εδράζονται στις αξίες της διαφοροποίησης και της πολυσυλλεκτικότητας, υπό την έννοια ότι η ΕΕ επιθυμεί την ανάπτυξη μιας αμοιβαίας επωφελούς συνεργασίας με τους έξι εταίρους της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης ανεξάρτητα από το υπόβαθρο των φιλοδοξιών κάθε μεμονωμένης χώρας στις σχέσεις της με την ΕΕ. Εξάλλου, η συμμετοχή στην Ανατολική Εταιρική Σχέση δεν αποτελεί από μόνη της έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην ΕΕ και τις εν λόγω χώρες. Το πλαίσιο της πολυμερούς συνεργασίας εκτείνεται σε πληθώρα αντικειμένων όπως η ενίσχυση των θεσμών της χρηστής διακυβέρνησης, η προώθηση εμπορικών συμφωνιών με σκοπό την οικονομική ενοποίηση καθώς και ευκαιριών στην αγορά, η εδραίωση ενός κλίματος ενεργειακής ασφάλειας μέσω της δημιουργίας ενός κοινού ενεργειακού μετώπου και η ενίσχυση του συστήματος κινητικότητας των πολιτών των χωρών-εταίρων με αξιοποίηση διαπραγματεύσεων για τις θεωρήσεις (σταδιακή άρση της υποχρέωσης θεώρησης για τους πολίτες ορισμένων εταίρων της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης) αλλά και ευρωπαϊκών προγραμμάτων όπως το Erasmus+. Αναφορικά με το καθεστώς διμερούς συνεργασίας, ξεχωρίζουν οι λεγόμενες «Συμφωνίες Σύνδεσης» («Association Agreements»), οι οποίες συγκροτούν μεταρρυθμιστικά προγράμματα με σκοπό τη σταδιακή ευθυγράμμιση της νομοθεσίας των χωρών-εταίρων με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή. Στο πλαίσιο των εν λόγω συνδέσεων προωθείται και η υπογραφή «Σφαιρικών και σε Βάθος Εμπορικών Συμφωνιών» («Deep and Compehensive Free Trade Agreements») με επωφελή αποτελέσματα όπως τη μείωση των δασμών, των ποσοστώσεων και των εμποδίων στις συναλλαγές και την σταδιακή ανανέωση του εμπορικού νομικού περιβάλλοντος με ευθυγράμμιση πρακτικών και προτύπων.

Σημαντική πρωτοβουλία αποτελεί και η δημιουργία ενός συστήματος διαβουλεύσεων με το όνομα «Civil Society Forum» ( δημιουργία 16-17 Νοεμβρίου 2009, Βρυξέλλες) που προωθεί τον διάλογο ανάμεσα σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς όπως την κοινωνία των πολιτών, τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, τους επικεφαλής επιχειρήσεων και τα εθνικά κοινοβούλια. Οι συγκεκριμένες δράσεις ενισχύθηκαν ύστερα από πρόταση στις 5 Μαρτίου του 2015 της Ύπατης Εκπροσώπου της ΕΕ για Εξωτερικές Υποθέσεις και Πολιτικής Ασφαλείας Φεντερίκα Μογκερίνι και του Επίτροπου για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας και Διαπραγματεύσεων Διεύρυνσης της ΕΕ Γιοχάνες Χαν, για διεύρυνση των της διαδικασίας διαβουλεύσεων.

Το ιστορικό υπόβαθρο: Οι σχέσεις της ΕΕ και των έξι χωρών-εταίρων της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης έχουν εξελιχθεί σε σημαντικό βαθμό από την εποχή που οι χώρες αυτές απέκτησαν την ανεξαρτησία τους το 1991. Κατά τη διάρκεια της πρώιμης περιόδου δημιουργίας και ανάπτυξης της Ανατολικής Εταρικής Σχέσης διαδραματίστηκαν αρκετά γεγονότα που κατέστησαν τη συγκεκριμένη περίοδο μία από τις πιο τεταμένες στην ιστορία των ευρωρωσικών σχέσεων από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. To 2014 θεωρείται ως κρίσιμο έτος για την εν γένει βιωσιμότητα του σχεδίου, που αποτελεί πρόταση της Σουηδίας και της Πολωνίας το 2008, με την υπογραφή των Συμφωνίων Σύνδεσης (Association Agreements) ανάμεσα στην ΕΕ και τρείς από τις έξι χώρες-εταίρους (Μολδαβία, Γεωργία και Ουκρανία), να τονώνει τις προοπτικές επιτυχίας αλλά από την άλλη η στρατιωτική επέμβαση της Ρωσίας στην Ουκρανία και η παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας, να σκιάζουν το όλο θετικό κλίμα. Η αντίστοιχη ρωσική επέμβαση στη Γεωργία και ο μικρής διάρκειας πόλεμος ανάμεσα στη Ρωσική Ομοσπονδία και τη Γεωργία, που είχε ως αποτέλεσμα την προσάρτηση των περιοχών της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία, θεωρείται ως ο καθοριστικός παράγων που επιτάχυνε τη βούληση της ΕΕ για τη δημιουργία της Ανατολικής Εταρικής Σχέσης. Γενικά, οι ιθύνοντες της ΕΕ θεωρούν ότι οι ευρωσικές σχέσεις βρίσκονται σε κρίσιμη ιστορική καμπή, κάτι το οποίο επεκτείνεται και στην πλειοψηφία των ευρωπαϊκών προγραμμάτων που αφορούν της περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης και του Νοτίου Καυκάσου, με τη δημιουργία της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης να αποτελεί δείγμα ότι η Ρωσία εξακολουθεί να θεωρεί ως ζωτικής σημασίας για αυτήν την επιρροή στις συγκεκριμένες περιοχές.

Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας (European Neighbourhood Policy): Λίγο πριν την ευρεία διεύρυνση της ΕΕ το 2004, όταν και δύο από τις έξι-χώρες εταίρους της Ανατολικής Εταρικής Σχέσης, η Ουκρανία και η Λευκορωσία, έγιναν άμεσοι «γείτονες» της ΕΕ, ξεκίνησαν οι πρώτες διεργασίες για την εγκαθίδρυση μίας Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας που θα περιελάμβανε το χώρο της Ανατολικής Ευρώπης αλλά και της Μεσογείου. Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτονίας συνιστά πρωτίστως μία διμερή πολιτική μεταξύ της ΕΕ και κάθε χώρας-εταίρου και η οποία συμπληρώνεται από περαιτέρω περιφερειακές και πολυμερείς πρωτοβουλίες συνεργασίας. Στις πρωτοβουλίες αυτές ανήκουν, πέρα από την Ανατολική Εταιρική Σχέση και η Ευρωμεσογειακή Εταιρική Σχέση, πρότερα γνωστή ως η «Διαδικασία της Βαρκελώνης» αλλά και η αντίστοιχη πρωτοβουλία για τη Μαύρη Θάλασσα με την επωνυμία «Black Sea Synergy». Οι δράσεις της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας χρηματοδοτούνται από το λεγόμενο «European Neighborhood Instrument (ENI)», το οποίο για την περιόδο 2014-2020 θα αποτελέσει το βασικό εργαλείο για την προώθηση των προαναφερθέντων διμερών και πολυμερών πολιτικών, με το ύψος της χρηματοδότησης να ανέρχεται σε 15,4 δισεκατομμύρια ευρώ

Πηγές:

• http://www.consilium.europa.eu/el/policies/eastern-partnership/
• http://eeas.europa.eu/eastern/about/index_en.htm
• http://eeas.europa.eu/enp/about-us/index_en.htm
• http://eap-csf.eu/
• http://eap-csf.eu/assets/files/EaP%20Security%20Dimension_HMaksak_June2015.pdf
• http://europa.eu/rapid/press-release_IP-15-4548_en.htm
• http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EXPO_STUD%282015%29549026
• http://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EXPO_STU%282015%29536438