Η ανθρωπιστική κρίση στη Σομαλία δεν αποτελεί πρόσφατο φαινόμενο. Πρόκειται για μια κρίση που πλήττει ανεπανόρθωτα τη χώρα εδώ και 26 χρόνια, μετά την ανατροπή του στρατιωτικού καθεστώτος του Siad Barre, το 1991. Αξίζει να αναφερθεί πως η Σομαλία βρίσκεται έκτοτε στην κορυφή της λίστας των “αποτυχημένων κρατών” (failed states), καθώς και ότι το μεγάλο χρέος της -που αγγίζει τα πέντε δισεκατομμύρια δολάρια- αποτελεί τροχοπέδη για την αντιμετώπιση της κρίσης (Watkins, 2017). Ωστόσο, τα φαινόμενα που έλαβαν χώρα από το 1991 έως σήμερα κρίνονται αρκετά περίπλοκα. Ο σκοπός του συγκεκριμένου άρθρου συνίσταται στην ανάλυση των γεγονότων που οδήγησαν στην ανθρωπιστική κρίση, καθώς και στην εξήγηση της τωρινής κατάστασης του κράτους.

Αρχικά, θεωρείται σκόπιμο να αναφερθεί πως το στρατιωτικό καθεστώς του Siad Barre ανετράπη το 1991 από αντάρτες και πολίτες. Έκτοτε, στη χώρα επικράτησε αναρχία επί 17 ολόκληρα χρόνια (BBC, 2017). Το 1992, το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. με το Ψήφισμα 751 προσπάθησε να αποστείλει στη χώρα ανθρωπιστική βοήθεια, υπό την ονομασία United Nations Operation in Somalia (UNOSOM). Ωστόσο, η βοήθεια αυτή -είτε επρόκειτο για τροφή/νερό, είτε για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη- κρίθηκε ανεπαρκής. Η διεθνής κοινότητα συνειδητοποίησε πως τα είδη πρώτης ανάγκης που δόθηκαν, δεν επέφεραν ουσιαστική επίδραση, μιας και ελάχιστοι άνθρωποι υποστηρίχθηκαν έμπρακτα (United Nations, 2003).

Αργότερα, το 1993, έγινε δεύτερη προσπάθεια που ονομάστηκε UNITAF (United Nations Task Force), με στρατιωτική υποστήριξη για μεγαλύτερη επιτυχία. Ο στρατός αυτός, ωστόσο, δεν παρέμεινε αλώβητος, και αποσύρθηκε σύντομα. Μέχρι το 2003, το Συμβούλιο Ασφαλείας προσπάθησε να αποστείλει βοήθεια μέσω της UNOSOM II, χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα (United Nations, 2003). Η αποτυχία των προαναφερθέντων αποστολών οδήγησε τη χώρα σε μια χαοτική κατάσταση, επιτρέποντας την εισβολή ξένων δυνάμεων στα εδάφη της. Συγκεκριμένα, το 2007 η African Union Mission in Somalia (AMISOM) κατέλαβε -με τη στήριξη των Η.Π.Α.- ένα μεγάλο τμήμα της Κεντρικής και Νότιας Σομαλίας, προκειμένου να το διατηρήσει ασφαλές. Εν συνεχεία, το 2009, στρατός προερχόμενος από την Αιθιοπία εισέβαλε και κατέλαβε ένα σημαντικό μέρος της Κεντρικής Σομαλίας (BBC, 2017). Αποκορύφωμα των γεγονότων αυτών αποτελεί η παράνομη δράση της ισλαμιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης Al-Shabaab στην πρωτεύουσα της χώρας, Mogadishu, αλλά και σε ένα μεγάλο τμήμα της Νοτίου Σομαλίας, από το 2011. Η εμφάνιση και η δράση της εν λόγω οργάνωσης αποτέλεσαν την αφετηρία εμφύλιας σύρραξης ανάμεσα σε τέσσερα βασικά μέτωπα: την Κυβέρνηση της Σομαλίας, την Αφρικανική Δύναμη AMISOM, τον στρατό από την Αιθιοπία και την εξτρεμιστική οργάνωση Al-Shabaab, από το 2007 έως το 2016. Κάθε μια από αυτές τις “παρατάξεις” μάχεται αφενός για να κατακτήσει όσο το δυνατόν περισσότερα εδάφη και, αφετέρου, για να αποτρέψει τις υπόλοιπες (Amnesty International, 2017). Ακόμη και αν η Κυβέρνηση της Σομαλίας κατόρθωσε να συντάξει Bουλή το 2012, οι συγκρούσεις ανάμεσα σε αυτά τα μέτωπα δεν παύουν να υπάρχουν (BBC, 2017).

Ο στρατός της οργάνωσης Al-Shabaab. Πηγή: Al Jazeera.

Μέσα σ’ έναν φαύλο κύκλο ασταμάτητων επιθέσεων, συγκρούσεων και αστάθειας, γίνεται αυτομάτως κατανοητή η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του άμαχου πληθυσμού. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με στοιχεία του Human Rights Watch, από το 2007 ως σήμερα, περίπου 700.000 άνθρωποι έχουν εκδιωχθεί με τη βία από την πρωτεύουσα, ενώ οι μετανάστες ξεπερνούν τις 400.000. Αναφέρεται πως ο στρατός της Αιθιοπίας επιτίθεται συχνά με βομβαρδισμούς, στοχοποιώντας απλούς πολίτες και νοσοκομεία σε δημοφιλείς περιοχές της χώρας, και έχοντας μέχρι στιγμής καταστρέψει πάνω από 3.000 νοσοκομεία και κέντρα βοηθείας (Human Rights Watch, 2017). Παράλληλα, η AMISOM, αν και διατηρεί το προφίλ ειρηνευτικής αποστολής λόγω των συγκρούσεών της με την Al-Shabaab, δεν έχει αποφύγει τις αιματοχυσίες και τις επιθέσεις σε περιοχές που βρίσκονται υπό τον ζυγό της τρομοκρατικής οργάνωσης (Human Rights Watch, 2016). Παρ’ όλα αυτά, χωρίς επαρκή στρατιωτική στήριξη, η Κυβέρνηση της Σομαλίας αποτυγχάνει καθημερινά όχι μόνο να αντισταθεί, αλλά και να προβλέψει τέτοιου είδους βιαιοπραγίες. Ωστόσο, προσπαθεί σκληρά να κρατάει κλειστά τα σύνορα της χώρας σε δημοσιογράφους και ερευνητές (Human Rights Watch, 2016). Η κατάσταση του κράτους ολοένα και χειροτερεύει λόγω της επιθετικής δράσης της Al-Shabaab. Αναλυτικότερα, η οργάνωση έχει δολοφονήσει χιλιάδες δημοσιογράφους που εργάζονται για την Κυβέρνηση, ενώ χωριά έχουν λεηλατηθεί, τηλεοπτικοί και ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν καταληφθεί, χιλιάδες γυναίκες έχουν βιαστεί, και εκατοντάδες παιδιά έχουν εκτελεσθεί (Human Rights Watch, 2016). Πέραν των εκτελέσεων, η Al-Shabaab ευθύνεται και για την ύπαρξη “παιδιών-στρατιωτών”. Αν και από το 2012 η Σομαλία αποτελεί συμβαλλόμενο μέλος της Συνθήκης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η Al-Shabaab, όσα παιδιά δεν εκτελεί, τα εκπαιδεύει στρατιωτικά, ώστε να συμμετέχουν ως κανονικοί στρατιώτες στους πολέμους, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας (Amnesty International, 2017).

Στατιστικά στοιχεία για τις επιθέσεις που έλαβαν χώρα στη Σομαλία κατά την περίοδο 1996-2013. Πηγή: The Guardian.

Παρόλο που τέτοιου είδους εξτρεμιστικές οργανώσεις συχνά παραδέχονται και αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις απάνθρωπες πράξεις τους, γεννάται το εύλογο ερώτημα κατά πόσο η διεθνής κοινότητα και τα Ηνωμένα Έθνη επιτρέπουν τη συνέχεια της δράσης τους. Λαμβάνοντας ξανά υπόψη το χρέος της Σομαλίας, και τον όρο “αποτυχημένο κράτος” που τη χαρακτηρίζει, γίνεται κατανοητό το πόσο δύσκολο και περίπλοκο είναι να βοηθηθεί μια -κυριολεκτικά- διαλυμένη περιοχή. Ωστόσο, τον Φεβρουάριο του 2017, και με τη βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, εξελέγη νέος Πρόεδρος της χώρας ο Mohamed Abdullahi Mohamed. Ο ίδιος δήλωσε πως μεγαλύτερη απειλή για τη Σομαλία καθίσταται η Al-Shabaab, την οποία στοχεύει να αντιμετωπίσει με την αναδιοργάνωση και αναδιαμόρφωση του εθνικού στρατού (Rosiland, 2017). Χωρίς καμία καθυστέρηση, συναντήθηκε τον Μάρτιο του 2017 με την Πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου, Theresa May, για να οργανώσουν από κοινού ένα σχέδιο διετίας, μέσω του οποίου θα προσπαθήσουν να συντρίψουν την εξτρεμιστική οργάνωση Al-Shabaab (Deutsche Welle, 2017). Σημαντικό ρόλο στη διαχείριση αυτού του σχεδίου, και γενικότερα στη στήριξη της περιοχής, θα διαδραματίσει o καινούργιος Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών,  António Guterres, o οποίος θα συνεργαστεί στενά με τον νέο Σομαλό Πρόεδρο (Jordan, 2017).

Ο Πρόεδρος της Σομαλίας, Mohamed Abdullahi Mohamed. Πηγή: Financial Times.

Συμπερασματικά, συνάγεται πως η εκλογή του Mohamed Abdullahi Mohamed ίσως αποτελεί μια ελπίδα για τον πληθυσμό της Σομαλίας. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπεται πως η εκλογή αυτή είναι εξαιρετικά πρόσφατη και, παράλληλα, αβέβαιη, ενώ η χώρα χρειάζεται άμεσα βοήθεια. Πάνω από 6.000.000 άνθρωποι χρειάζονται τροφή και νερό, αριθμός που ξεπερνάει το μισό του συνολικού πληθυσμού. Ο λιμός και η ξηρασία, σε συνδυασμό με τις εμφύλιες συρράξεις, καθιστούν τον άμαχο πληθυσμό ανίκανο να αντιδράσει και να επιβιώσει. Μέχρι στιγμής, η μόνη λύση φαίνεται να είναι η μετανάστευση σε γειτονικές περιοχές, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν εγγυάται ασφάλεια για τη ζωή τους. Η νέα Κυβέρνηση, με την υποστήριξη των Η.Π.Α. και του Ηνωμένου Βασιλείου, οφείλει να δράσει πιο άμεσα και αποτελεσματικά από ποτέ, ώστε να βελτιωθούν σταδιακά οι συνθήκες ζωής και το επίπεδο διαβίωσης. Πρόκειται για μια ανθρωπιστική κρίση που έχει διαρκέσει 26 ολόκληρα χρόνια, και που έχει φτάσει πλέον σε έναν μονόδρομο αποτυχίας και καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, τα εύλογα ερωτήματα που γεννώνται, είναι τα εξής: αφού η Αμερική και η Αγγλία τόσα χρόνια επηρεάζουν και επιδρούν στην περιοχή, τί τις καθιστά σωστές επιλογές για τον νέο Πρόεδρο; Σε περίπτωση αποτυχίας ποιος θα φταίει, και ποιος θα επαινεθεί σε περίπτωση επιτυχίας; Ο χρόνος και οι πράξεις των νέων αρμοδίων θα υποδείξουν καλύτερα τί μέλλει γενέσθαι.

Πηγές:

1. BBC News. (2017). Somalia country profile  [online] Available at: http://www.bbc.com/news/world-africa-14094503 [Accessed 18 Jun. 2017].
2. Un.org. (2017). United Nations Operation in Somalia (UNOSOM I). [online] Available at: http://www.un.org/en/peacekeeping/missions/past/unosom1backgr2.html [Accessed 18 Jun. 2017].
3. Human Rights Watch. (2008). The Human Rights Crisis in Somalia. [online] Available at: https://www.hrw.org/news/2008/03/30/human-rights-crisis-somalia [Accessed 18 Jun. 2017].
4. Human Rights Watch. (2015). Somalia. [online] Available at: https://www.hrw.org/world-report/2016/country-chapters/somalia [Accessed 18 Jun. 2017].
5. Amnesty International. (2017). Somalia 2016/2017. [online] Available at: https://www.amnesty.org/en/countries/africa/somalia/report-somalia/ [Accessed 18 Jun. 2017].
6. Watkins, K. (2017). Why should Somalia’s children starve to pay for a debt crisis they didn’t create?. [online] the Guardian. Available at: https://www.theguardian.com/global-development/2017/apr/20/somalia-debt-arrears-children-starve-famine [Accessed 18 Jun. 2017].
7. Jordan, R. (2017). UN chief raises alarm on Somalia crisis. [online] Aljazeera.com. Available at: http://www.aljazeera.com/video/news/2017/03/chief-raises-alarm-somalia-crisis-170308050747154.html [Accessed 18 Jun. 2017].
8. DW. (2017). Tackling the security crisis in Somalia. [online] DW.COM. Available at: http://www.dw.com/en/tackling-the-security-crisis-in-somalia/a-38875234 [Accessed 18 Jun. 2017].