Στις 20 Μαρτίου του 2017, το Ευρωπαϊκό Γραφείο Αντίρρησης της Συνείδησης (E.B.C.O.) εξέδωσε δελτίο τύπου, με αφορμή τη Γενική Διάσκεψή του στις Βρυξέλλες, με το οποίο υπενθυμίζει τις δεσμεύσεις της Ελλάδας όσον αφορά στη -μέχρι στιγμής- έλλειψη κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου για τη ρύθμιση εναλλακτικής θητείας για όσους δηλώνουν “αντιρρησίες συνείδησης”.

Τι είναι, όμως, ο “αντιρρησίας συνείδησης”;

Ο πρώτος καταγεγραμμένος στην ιστορία ως αντιρρησίας συνείδησης ήταν ο Μαξιμιλιανός (295 μ.Χ.), γιος ενός παλαίμαχου Ρωμαίου πολεμιστή. Ο Μαξιμιλιανός αρνήθηκε να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία, επικαλούμενος θρησκευτικούς λόγους. Ο όρος “αντιρρησίες συνείδησης” έκανε, έπειτα, την εμφάνισή του κατά τον 19ο αιώνα μ.Χ. ενώ, κατά τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα αυτού, συνδέθηκε με θρησκευτικά κωλύματα και ζητήματα πίστης. Ωστόσο, ο εν λόγω όρος παγιώθηκε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με μια πολιτική -αυτή τη φορά- χροιά. Χαρακτηριστικό ήταν το γεγονός ότι, κατά τη διάρκεια του εν λόγω Πολέμου, περίπου 16.000 άνθρωποι στην Αγγλία και 4.000 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αρνήθηκαν να παράσχουν στρατιωτική υπηρεσία. Με το τέλος του Πολέμου άλλαξε το νομοθετικό καθεστώς, και όσοι είχαν φυλακιστεί, επειδή απείχαν από τη στρατιωτική θητεία, απελευθερώθηκαν. Σταδιακά, τα κράτη άρχισαν να διάκεινται φιλικά προς τους αντιρρησίες συνείδησης, με τη Δανία να αποτελεί την πρώτη χώρα που νομοθέτησε τη στρατολογία σε καιρό ειρήνης.

Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948 αποτέλεσε το πρώτο διεθνές κείμενο επί του θέματος, αλλά και, ταυτόχρονα, μια αναγνώριση από τη διεθνή κοινότητα ότι η αντίρρηση συνείδησης είναι ανθρώπινο δικαίωμα, και χρήζει προστασίας. Συγκεκριμένα, στο Άρθρο 18 της παραπάνω Διακήρυξης ορίζεται ότι: “Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας. Στο δικαίωμα αυτό περιλαμβάνεται η ελευθερία για την αλλαγή θρησκείας ή πεποιθήσεων, όπως και η ελευθερία να εκδηλώνει κανείς τη θρησκεία του ή τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, μόνος ή μαζί με άλλους, δημόσια ή ιδιωτικά, με τη διδασκαλία, την άσκηση, τη λατρεία και με την τέλεση θρησκευτικών τελετών”. Στο ίδιο πνεύμα βρίσκεται και το Άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Σ.Δ.Α.), στο οποίο κατοχυρώνεται το δικαίωμα αντίρρησης συνείδησης ως έκφανση του δικαιώματος ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας: “1. Παν πρόσωπον δικαιούται εις την ελευθερίαν σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας. Το δικαίωμα τούτο επάγεται την ελευθερίαν αλλαγής θρησκείας ή πεποιθήσεως, ως και την ελευθερίαν εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων, μεμονωμένως ή συλλογικώς, δημοσία ή κατ’ ιδίαν, δια της λατρείας, της παιδείας και της ασκήσεως των θρησκευτικών καθηκόντων και τελετουργιών. 2. Η ελευθερία εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων δεν επιτρέπεται να αποτελέση αντικείμενον ετέρων περιορισμών, πέραν των προβλεπομένων υπό του νόμου, και αποτελούντων αναγκαία μέτρα εν δημοκρατική κοινωνία δια την δημοσίαν ασφάλειαν, την προάσπισιν της δημοσίας τάξεως, υγείας και ηθικής, ή την προάσπισιν των δικαιωμάτων και ελευθεριών των άλλων”.

Οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, έχουν προχωρήσει σε νομοθετικές αλλαγές που προβλέπουν την εναλλακτική θητεία. Συγκεκριμένα, στην Αμερική παρέχεται η δυνατότητα στους πολίτες είτε να υπηρετήσουν στο στρατό δηλωμένοι ως αντιρρησίες συνείδησης -ώστε να κατατάσσονται σε ειδικό σώμα, στο οποίο η εκπαίδευσή τους δεν περιλαμβάνει τη χρήση όπλων-, είτε να πραγματοποιήσουν εναλλακτική πολιτική θητεία, παρέχοντας, δηλαδή, κοινωφελή εργασία στο κράτος, η οποία έχει διάρκεια 24 μηνών – ίση με τη στρατιωτική (Selective Service System, 2017).

Τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, εκδόθηκε καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Δ.Δ.Α.) σε βάρος της Ελλάδας, για παραβίαση του προαναφερθέντος Άρθρου 9 της Ε.Σ.Δ.Α. Τη συγκεκριμένη υπόθεση έφερε ενώπιον του Δικαστηρίου ένας Έλληνας πολίτης (Papavasilakis v. Greece). Σύμφωνα με το αιτιολογικό της απόφασης του Δικαστηρίου, οι ελληνικές αρχές δεν κατάφεραν να προσφέρουν επαρκή πρόσβαση, και να εξασφαλίσουν σωστή διενέργεια της εξέτασης του αιτούντος εναλλακτικής θητείας κ. Παπαβασιλάκη, με αποτέλεσμα να μην υπαχθεί στο καθεστώς του αντιρρησία συνειδήσεως και, έτσι, να πρέπει να υπηρετήσει, εν τέλει, στα ένοπλα στρατιωτικά σώματα.

Η πρώτη ελληνική νομοθετική πρόβλεψη για εναλλακτική θητεία έγινε με την ψήφιση του νόμου 2510/1997, ο οποίος εισήγαγε μια μορφή εναλλακτικής πολιτικής θητείας, υπό το πρίσμα της παροχής κοινωφελούς εργασίας. Συγκεκριμένα, στο Άρθρο 18 του εν λόγω νόμου γίνεται αναφορά στους αντιρρησίες συνείδησης, οι οποίοι δύνανται να επικαλεστούν θρησκευτικούς ή πολιτικούς λόγους για να μην εκπληρώσουν τη στρατιωτική τους θητεία.

Τον περασμένο Νοέμβριο, αμέσως μετά την καταδικαστική απόφαση του Ε.Δ.Δ.Α., την Ελλάδα επισκέφθηκε ο Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Γραφείου για την Αντίρρηση της Συνείδησης (E.B.C.O.), Sam Biesemans, μαζί με την αντιπροσωπεία του, στο πλαίσιο της Ετήσιας Έκθεσής του για το 2016. Από την εκτίμηση της κατάστασης φάνηκε ότι, σε διάστημα ενός χρόνου, τρεις θεσμοί ανθρωπίνων δικαιωμάτων -το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε. και η διαδικασία Οικουμενικής Περιοδικής Αξιολόγησης του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε.- εντόπισαν σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκ μέρους της Ελλάδας, σε σχέση με την εναλλακτική θητεία. Παρατηρήθηκε, συγκεκριμένα, ότι υπάρχει περιορισμός του δικαιώματος αυτού, καθώς και ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, ως αντιρρησίες συνείδησης αναγνωρίζονται Μάρτυρες του Ιεχωβά. Παράλληλα, η μεγαλύτερη διάρκεια της εναλλακτικής πολιτικής θητείας, σε σύγκριση με τη στρατιωτική, θεωρήθηκε μη αποδεκτή.

Στη συνάντηση με την αντιπροσωπεία του E.B.C.O., η ελληνική κυβέρνηση αναγνώρισε -από την πλευρά της- τα προβλήματα, και δήλωσε πως, εντός του 2017, θα κατατεθεί σχέδιο νόμου που θα ρυθμίζει το ζήτημα των αντιρρησιών συνείδησης.

Καθίσταται, επομένως, εμφανές ότι σχετικοί νόμοι στην Ελλάδα υπάρχουν. Στην προκειμένη περίπτωση, μάλιστα, το νομικό πλαίσιο υφίστατο ήδη από το 1997. Ωστόσο, το πρόβλημα είναι -όπως φαίνεται εκ του αποτελέσματος- ότι οι ελληνικοί νόμοι δεν εφαρμόζονται πλήρως, και έτσι η χώρα βρίσκεται έκθετη απέναντι στις διεθνείς δεσμεύσεις της.

Πηγές:

1. European Bureau for Conscientious Objection. (2017). Η ελληνικη κυβερνηση θα πρεπει να εκπληρωσει τις υποσχεσεις της σχετικα με τα ανθρωπινα δικαιωματα των αντιρρησιων συνειδησης. [online] Available at: http://www.ebco-beoc.org/node/422 [Accessed 2 Apr. 2017].
2. Conscientious Objection to Military Service. (2012). 1st ed. [ebook] New York: United Nations. Available at: http://www.ohchr.org/Documents/Publications/ConscientiousObjection_en.pdf [Accessed 2 Apr. 2017].
3. Wallis, H. (2014). WW1: The conscientious objectors who refused to fight. [online] BBC News. Available at: http://www.bbc.com/news/uk-27404266 [Accessed 2 Apr. 2017].
4. Ait Kaci, Y. (2015). Universal Declaration of Human Rights. 1st ed. [ebook] United Nations. Available at: http://www.un.org/en/udhrbook/pdf/udhr_booklet_en_web.pdf [Accessed 2 Apr. 2017].
5. European Convention on Human Rights. (1950). 1st ed. [ebook] Strasburg: Council of Europe. Available at: http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf [Accessed 2 Apr. 2017].
6. Sss.gov. (2017). Conscientious Objection and Alternative Service. [online] Available at: https://www.sss.gov/consobj [Accessed 2 Apr. 2017].
7. Anon, (2016). Conscientious objection. [online] Available at: http://www.echr.coe.int/Documents/FS_Conscientious_objection_ENG.pdf [Accessed 2 Apr. 2017].
8. Eyploia.gr. (2009). Αντιρρησίες συνείδησης στην Ελλάδα. [online] Available at: http://www.eyploia.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=233:antirhsies&catid=76:polemos-kai-eirini&Itemid=213 [Accessed 2 Apr. 2017].
9. Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας. (2016). Νόμος 2510/1997 – ΦΕΚ 136/Α/27-6-1997. [online] Available at: https://www.e-nomothesia.gr/kat-enoples-dynameis/stratologia/n-2510-1997.html [Accessed 2 Apr. 2017].
10. Commissaire aux droits de l’homme. (2012). The right to conscientious objection to military service should be guaranteed in all parts of Europe. [online] Available at: https://www.coe.int/bg/web/commissioner/-/the-right-to-conscientious-objection-to-military-service-should-be-guaranteed-in-all-parts-of-euro-1 [Accessed 2 Apr. 2017].