Κατά την περίοδο της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, παρατηρήθηκε μια προσπάθεια μείωσης των συνολικών εξόδων παραγωγής από τις μεγάλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε διεθνές επίπεδο. Σκοπός αυτών των ενεργειών ήταν -και εξακολουθεί να είναι- η εύρεση φθηνών πρώτων υλών, η οποία αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση του κόστους παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος, προκειμένου να διατηρηθεί η ανταγωνιστικότητα, και να εξασφαλιστεί η οικονομική επιβίωση. Ωστόσο, οι περιβαλλοντικές συνέπειες των παραπάνω δραστηριοτήτων εξακολουθούν να είναι ανυπολόγιστες – με το φαινόμενο της -ολοένα και αυξανόμενης- αποψίλωσης των τροπικών και μη δασών να έρχεται σε πρώτο πλάνο.

Ορισμός, αίτια και επιπτώσεις

Με τον όρο “αποψίλωση” (deforestation) αποδίδεται η -σε πολύ μεγάλη κλίμακα- δημιουργία περιοχών απαλλαγμένων από δάση, γεγονός που συχνά οδηγεί στην καταστροφή της ποιότητας του εδάφους. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, τα δάση εξακολουθούν να καλύπτουν περίπου το 30% της παγκόσμιας έκτασης γης, ωστόσο κάθε χρόνο χάνονται δασικές περιοχές που αντιστοιχούν στο μέγεθος της μισής σχεδόν έκτασης της Αγγλίας. Με αυτό τον ρυθμό αποψίλωσης, εκτιμάται ότι τα τροπικά δάση σε παγκόσμιο επίπεδο μπορεί να εξαφανιστούν τελείως μέσα σε διάρκεια ενός αιώνα από σήμερα.

Τιμές σόγιας και βοοειδών ως συνάρτηση της αποψίλωσης

Κύριο αίτιο που οδηγεί στο παραπάνω φαινόμενο είναι η εμπορική γεωργία και, κυρίως, η παραγωγή φοινικέλαιου, σόγιας, ξυλείας και βοοειδών προϊόντων, μιας και αυτά αποτελούν τα τέσσερα εμπορεύματα που παράγονται σε μεγαλύτερη κλίμακα από την αλυσίδα παραγωγής των επιχειρήσεων σε διεθνές επίπεδο. Φυσικά, η δημιουργία κατοικιών και νεόδμητων κτιρίων -ως μέσο προώθησης της αστικής εξάπλωσης- συμβάλει και αυτή με τη σειρά της στην όξυνση του φαινομένου. Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, πως πυρκαγιές που πολλές φορές ξεσπούν σε ανύποπτο χρόνο σε μια δασική έκταση είναι δυνατόν να συμβάλουν -σε μικρότερο, όμως, βαθμό- στην περαιτέρω υπερβόσκηση του εδάφους και, κατά συνέπεια, στην απώλεια νέων φυτών.

Η χλωρίδα και η πανίδα του πλανήτη θα αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα σε περίπτωση εξαφάνισης των δασών, καθώς σχεδόν το 80% των ειδών μπορεί να χάσουν το φυσικό τους καταφύγιο. Επιπλέον, ο ρόλος των δασών στη διαρκή λειτουργία του κύκλου του νερού -μέσω της εξάτμισής του στην ατμόσφαιρα- αποτελεί παράγοντα ζωτικής σημασίας για τον πλανήτη. Καθόλου αμελητέα δεν είναι και η συμβολή των δασικών εκτάσεων στην όσο το δυνατόν καλύτερη αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου από τη σκοπιά του φυσικού περιβάλλοντος. Η ύπαρξη λιγότερων δέντρων έχει σαν συνέπεια την αύξηση του ποσοστού των αερίων του θερμοκηπίου που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα, οδηγώντας έτσι στην εκτόξευση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, αλλά και στη διατήρηση ενός προβλήματος που επί πολλές δεκαετίες στερείται ουσιαστικής αντιμετώπισης από το ανθρώπινο περιβάλλον.

Σημασία για τις επιχειρήσεις

Σύμφωνα με δύο πρόσφατες έρευνες που εκδόθηκαν στο τέλος του 2016, μεγάλες επιχειρήσεις παγκοσμίου βεληνεκούς, όπως η L’ Oreal, η Colgate Palmolive, η McDonald’s και η Marks and Spencer, στηρίζουν ένα σημαντικό μέρος -περίπου το 25%- των εσόδων τους στην εμπορική γεωργία, καθώς και στα συναφή προϊόντα που αναφέρθηκαν παραπάνω. Επομένως, γίνεται εύκολα αντιληπτό πως οι επιχειρηματικές δραστηριότητες των εταιριών στο επίπεδο παραγωγής συνδέονται στενά με το φαινόμενο της αποψίλωσης. Ενθαρρυντικό είναι, βέβαια, το γεγονός πως, αν και αρχικά μόλις 42% των επιχειρήσεων τέτοιου μεγέθους είχαν προβεί σε ενέργειες προκειμένου να αναδιαρθρώσουν την αλυσίδα παραγωγής τους, και να επανεξετάσουν τα οικονομικά τους πλάνα με γνώμονα την αντιμετώπιση της συνεχούς αποψίλωσης, πλέον ολοένα και αυξάνεται ο αριθμός των “παικτών” της παγκόσμιας βιομηχανίας που αρχίζουν να ευαισθητοποιούνται. Μπορεί αρχικά οι επιπτώσεις της δασικής καταστροφής στην εφοδιαστική αλυσίδα να υποτιμήθηκαν και, σε πολλές περιπτώσεις, να αγνοήθηκαν, ωστόσο η πλειοψηφία των επιχειρήσεων σε παγκόσμια κλίμακα έχει πλέον αλλάξει γραμμή πλεύσης. Μάλιστα, παγκόσμιοι κολοσσοί όπως η Nike, η Unilever και η Virgin Atlantic Airways LLC, ανήκουν σε μια ομάδα που αριθμεί περισσότερες από 360 αμερικανικές επιχειρήσεις οι οποίες, απευθυνόμενες στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Donald Trump, τον παρότρυναν να μην αποσυρθεί από τη Συμφωνία των Παρισίων για το κλίμα, εκτιμώντας πως οι μελλοντικές συνέπειες για τον οικονομικό τους σχεδιασμό θα ήταν ανυπολόγιστες.

Εταιρίες που έχουν υποστηρίξει αλλαγές στην αλυσίδα εφοδιασμού μέχρι το τέλος του 2016

Πρωτοβουλίες αντιμετώπισης του φαινομένου

Ήδη μέχρι και τα μέσα του τρέχοντος έτους, εκτός των επιχειρήσεων, πολλοί είναι οι θεσμικοί φορείς και οι ανεξάρτητοι οργανισμοί οι οποίοι προωθούν πλάνα αντιμετώπισης και ελαχιστοποίησης του αρνητικού αντίκτυπου που μπορεί να έχει η συνεχής αποψίλωση δασικών εκτάσεων για την παραγωγική διαδικασία των επιχειρήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η παραγωγή κόκκων κακάο στην περιοχή της δυτικής Αφρικής, λόγω των αρνητικών συνεπειών που εμφανίζονται στη βιοποικιλότητα της υποσαχάριας ζώνης εξαιτίας της εμπορικής αυτής δραστηριότητας. Προκειμένου να βρεθεί λύση, κάποιες από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες σοκολάτας στον κόσμο, όπως η Mars και η Barry Callebaut, ένωσαν τις δυνάμεις τους, και συγκρότησαν μια συνεργατική πρωτοβουλία, με σκοπό να εξαλείψουν σταδιακά το φαινόμενο της αποψίλωσης δασικών περιοχών από την εφοδιαστική αλυσίδα του κακάο. Από εκείνη τη στιγμή “πολύ νερό έχει κυλήσει στ’ αυλάκι”, και αυτή η προσπάθεια έχει συγκεντρώσει αισίως περισσότερες από 30 επιχειρήσεις σχετικές με το αντικείμενο.

Από την άλλη πλευρά, σημαντική είναι και η συμβολή της Παγκόσμιας Τράπεζας στο χώρο της παραγωγής κόκκων κακάο, η οποία μάλιστα έχει καταστεί αρωγός σε χώρες όπου τα επίπεδα αποψίλωσης έχουν “χτυπήσει κόκκινο”, όπως είναι η Ghana και η Ακτή Ελεφαντοστού. Σκοπός του μεγάλου αυτού οικονομικού θεσμού είναι η ανάλυση τεχνικών και οικονομικών εμποδίων, ώστε να οδηγηθεί η παραγωγή του ευρέως διαδεδομένου αυτού καρπού σε μια κατεύθυνση πιο φιλική προς το περιβάλλον, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Επιπλέον, από το 2015 έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί μια παγκόσμια online πλατφόρμα, η οποία παρέχει πληροφορίες σχετικά με δεσμεύσεις που έχουν λάβει σχεδόν 450 εταιρίες παγκοσμίως, με σκοπό να μειώσουν τις επιβλαβείς για τα δάση ενέργειες στο πλαίσιο της εμπορικής τους γεωργίας. Η supply change –“αλλαγή εφοδιασμού”, όπως ονομάζεται- έχει επίσης αναγνωρίσει περίπου 100 επιχειρήσεις που έχουν σαν στόχο να βοηθήσουν μικρής δυναμικότητας αγρότες να βελτιώσουν τις πρακτικές τους, με απώτερο σκοπό την ελαχιστοποίηση της αποψίλωσης. H παραπάνω εφαρμογή υποστηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Forest Trends, καθώς και από τον τομέα του Ο.Η.Ε. για το περιβάλλον. Ήδη, η Nestle, η Cargill, η Royal Dutch Shell, η Starbucks και η Unilever κατατάσσονται ανάμεσα στις κύριες πολυεθνικές εταιρίες των οποίων τις δεσμεύσεις παρακολουθεί και εντοπίζει η πρωτοποριακή αυτή τεχνολογία.

Επίλογος

Έχοντας σαν παρακαταθήκη τις ήδη υπάρχουσες πρωτοβουλίες και πρακτικές, παρατηρείται πως οι επιχειρήσεις κάνουν κάποια -αργά, αλλά σταθερά- βήματα, προκειμένου οι διαδικασίες της αλυσίδας παραγωγής να πάψουν πλέον να αποτελούν κίνδυνο για την παγκόσμια χλωρίδα. Σαφώς και η προσπάθεια για την εξάλειψη του φαινομένου της αποψίλωσης των δασών είναι ένα απαιτητικό εγχείρημα, ιδιαίτερα όταν έρχεται σε αντιδιαστολή με τον τομέα παραγωγής των επιχειρήσεων, όπου οι αλλαγές σε πρακτικές και επίπεδα αναδιάρθρωσης διαδέχονται η μία την άλλη. Ωστόσο, το θετικό πρόσημο που προκύπτει από τη συνολική προσπάθεια όλων των ενδιαφερόμενων φορέων αφήνει μια νότα αισιοδοξίας για το μέλλον των δασικών εκτάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.

Πηγές:

1. Nationalgeographic.com. (2017). Deforestation and Its Effect on the Planet. [online] Available at: http://www.nationalgeographic.com/environment/global-warming/deforestation/ [Accessed 11 Jul. 2017].
2. World Bank. (2017). Cutting Deforestation Out of the Cocoa Supply Chain. [online] Available at: http://www.worldbank.org/en/news/feature/2017/05/22/cutting-deforestation-out-of-the-cocoa-supply-chain [Accessed 11 Jul. 2017].
3. Gaworecki, M. (2017). Companies are underestimating the risks of deforestation in their commodities supply chains. [online] Conservation news. Available at: https://news.mongabay.com/2016/12/companies-are-underestimating-the-risks-of-deforestation-in-their-commodities-supply-chains/ [Accessed 11 Jul. 2017].
4. Unep. (2017). Supply change: Businesses get serious about stopping deforestation. [online] Available at: http://www.unep.org/stories/story/supply-change-businesses-get-serious-about-stopping-deforestation [Accessed 11 Jul. 2017].