Η Moon Express είναι μία νεοφυής αμερικανική εταιρία με έδρα τη Florida, η οποία έλαβε την έγκριση της Ομοσπονδιακής Διοίκησης Αεροπορίας (Federal Aviation Administration/FAA) το 2017 για την εκτόξευση ενός μη επανδρωμένου σκάφους στη Σελήνη, κάτι που έγινε, για πρώτη φορά, από ιδιωτική και όχι κρατική επιχείρηση. «Είμαστε πλέον ελεύθεροι να εξερευνήσουμε την όγδοη ήπειρο της Γης, τη Σελήνη, για να μάθουμε περισσότερα και να αναζητήσουμε πόρους για το καλό όλης της ανθρωπότητας», δήλωσε ο Bob Richards, διευθύνων σύμβουλος της Moon Express. «Ο ουρανός δεν είναι το όριο για τη Moon Express, είναι απλώς η βάση εκτόξευσης», πρόσθεσε ο Naveen Jain, συνιδρυτής και πρόεδρος της εταιρείας, ο οποίος θεωρεί ότι η έγκριση της αμερικανικής κυβέρνησης μέσω της FAA συνιστά άλλο ένα «μεγάλο άλμα για την ανθρωπότητα», μετά το πρώτο βήμα του αστροναύτη Neil Armstrong στη Σελήνη. Όπως αναφέρει και στο προοίμιο του Καταστατικού της, στόχος της Moon Express είναι «ο επαναπροσδιορισμός του αδύνατου, ώστε πηγαίνοντας στο φεγγάρι να ξεκλειδώσουμε μυστήρια και να αξιοποιήσουμε τους πόρους του προς όφελος ολόκληρης της ανθρωπότητας».

Το νομικό καθεστώς του Διαστήματος

Η τελευταία αυτή φράση, στην οποία και αξίζει να σταθούμε παραπάνω, παραπέμπει άμεσα στη θεμελιώδη αρχή που διέπει την εξερεύνηση του Διαστήματος, η οποία επιτάσσει κάθε δραστηριότητα να γίνεται με γνώμονα το όφελος ολόκληρης της ανθρωπότητας. Αυτή η αρχή πηγάζει από την παραδοχή ότι το διάστημα ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα (province of all mankind), η οποία μετουσιώθηκε σε κανόνα στη Συνθήκη του Διαστήματος (Outer Space Treaty, OST) του 1967, όπως και ότι κανένα κράτος δεν μπορεί να θεμελιώσει κυριαρχικά δικαιώματα στo διάστημα, τη Σελήνη και τα άλλα ουράνια σώματα (άρθρο 2 OST). Η λογική πίσω από αυτήν την απαγόρευση στο εξωατμοσφαιρικό διάστημα είναι η υιοθέτηση της αρχής «res communis omnium» .

Ένας τελευταίος κανόνας που θα μας απασχολήσει σε σχέση με τη δράση της Moon Express εμπεριέχεται στο άρθρο 3 της Συνθήκης του Διαστήματος (1967) και προβλέπει ότι η εξερεύνηση και η εκμετάλλευση του διαστήματος, της Σελήνης και των άλλων ουράνιων σωμάτων θα πρέπει να διενεργείται σύμφωνα με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Με τη διάταξη αυτή καθιερώνεται η ισχύς του διεθνούς δικαίου στο σύνολό του επί των διαστημικών δραστηριοτήτων των κρατών.

Τέλος, από το 1979 υπεγράφη και η Συμφωνία για τη Σελήνη (Moon Agreement, UNOOSA), η οποία ετέθη σε ισχύ το 1984, όμως, βρήκε μέχρι σήμερα ελάχιστους υποστηρικτές, και άρα είναι δεσμευτική μόνο ανάμεσα στα κράτη που την έχουν υπογράψει, ενώ το κύρος της ως συμβατικό ή εθιμικό διεθνές δίκαιο είναι ακόμη μικρό.

Η Συμφωνία για τη Σελήνη ουσιαστικά επιβεβαιώνει ή και επεκτείνει τις ήδη υπάρχουσες αρχές του δικαίου του διαστήματος, ειδικά τις αρχές της Συνθήκης του 1967. Στο άρθρο 3 διακηρύσσει ότι η Σελήνη και τα άλλα ουράνια σώματα θα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς και απαγορεύει την εγκατάσταση στρατιωτικών βάσεων, οχυρώσεων και άλλων στρατιωτικών εγκαταστάσεων, τη δοκιμή παντός τύπου όπλου και τα στρατιωτικά γυμνάσια, συμπληρώνοντας έτσι την ανάλογη ρύθμιση του άρθρου 4 παρ.2 της Συνθήκης του 1967 περί πλήρους αποστρατικοποίησης της Σελήνης. Το άρθρο 4 παρ. 1 της Συμφωνίας του 1979 συμπληρώνει την αρχή της εξερεύνησης και εκμετάλλευσης του διαστήματος προς όφελος και για το συμφέρον όλων των κρατών της διεθνούς κοινότητας (άρθρο 11 της Συνθήκης του 1967), με την προσθήκη του κριτηρίου άσκησης των δραστηριοτήτων προς το «συμφέρον της παρούσας γενιάς, αλλά και των μελλοντικών γενεών». Επίσης, το άρθρο 6 επαναλαμβάνει την αρχή της «ελευθερίας της επιστημονικής έρευνας» και το άρθρο 7 την υποχρέωση των κρατών να απέχουν από ενέργειες που μπορεί να βλάψουν το περιβάλλον της Γης ή της Σελήνης.

Τα ρυθμιστικά κενά στις άνωθεν διεθνείς Συνθήκες έσπευσαν, πρόσφατα, να καλύψουν με τη νομοθεσία τους οι ΗΠΑ, το Λουξεμβούργο και η Σκωτία προς την επικερδή εκμετάλλευση του διαστήματος, μέσω της επιχειρηματικής ιδέας της εξόρυξης αστεροειδών. Το 2015 επί κυβέρνησης Obama, ψηφίστηκε η Πράξη για την Εμπορική Ανταγωνιστικότητα στο Διάστημα (U.S. Commercial Space Launch Competitiveness Act 2015), νομιμοποιώντας την εξόρυξη των αστεροειδών. Πλέον και το Λουξεμβούργο ψηφίζει έναν Νόμο (Law on the Exploration and Use of Space Resources) για την Εξερεύνηση και τη Χρήση των Διαστημικών Πόρων που νομιμοποιεί την εξόρυξη των αστεροειδών. Το Λουξεμβούργο είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που νομοθετικά καθιερώνει εγγυήσεις για τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, όσον αφορά την ιδιοκτησία τους επί των πόρων που εξορύσσουν στο διάστημα (The Official Portal of the Grand Duchy of Luxembourg, 2017).

Η Moon Express, η δράση της και το επικοινωνιακό χάρισμα

Ακριβώς αυτό το πνεύμα προαγωγής της επιστημονικής έρευνας με καθολικό ανθρώπινο όφελος προσπαθεί να αξιοποιήσει και να προβάλει η Moon Express κατά την προώθηση της δράσης της, ώστε να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή αποδοχή τόσο της αμερικανικής κυβέρνησης, όσο και των άλλων υποκειμένων διεθνούς δικαίου. Δίχως να κρύβει τις επεκτατικές βλέψεις της, αποκαλεί το φεγγάρι ως την όγδοη ήπειρο της Γης, θεωρώντας το ως νέο σύνορο με τεράστιες ευκαιρίες, σχετικά με την αξιοποίηση πόρων και την εξάπλωση της γήινης επιρροής, ίσως ακόμη και ως χώρο εναλλακτικής διαμονής. Πέρα από τις αμιγώς κυβερνητικές πρωτοβουλίες, πλέον, η ανάπτυξη της τεχνολογίας παρέχει ένα τεράστιο βήμα στην ανακάλυψη και κατάκτηση νέων πλανητών από τις ιδιωτικές εταιρίες, οι οποίες συναγωνίζονται για μία θέση πιο κοντά στον ήλιο. Όπως και η Γη, η Σελήνη έχει εμπλουτιστεί με τεράστιους πόρους μέσω δισεκατομμυρίων ετών βομβαρδισμού από αστεροειδείς. Σε αντίθεση με τη Γη, οι πόροι αυτοί βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό πάνω ή κοντά στη σεληνιακή επιφάνεια, άρα είναι σχετικά προσβάσιμοι. Βασική επιδίωξη της Moon Express είναι η εξόρυξη αστεροειδών και η επιστροφή τους στη Γη προς μελέτη, αλλά και κατασκευή υλικών, εργαλείων ή ακόμη και κοσμημάτων. Η τρίτη προγραμματισμένη αποστολή της Moon Express με το διαστημόπλοιο MX-3 θα φέρει δείγματα σεληνιακής σκόνης και πετρωμάτων, παρέχοντας στους επιστήμονες μία νέα πηγή σεληνιακών υλικών για έρευνα, καθιστώντας, παράλληλα, αυτούς τους θησαυρούς από τη Σελήνη διαθέσιμους και σε συλλέκτες.

Η Moon Express θεωρεί ότι μία από τις μεγαλύτερες πρακτικές ανακαλύψεις στο διαστημικό χώρο είναι η παρουσία τεράστιων ποσοτήτων νερού στη Σελήνη, επιβεβαιωμένη από τη NASA το 2009. Το νερό (H₂O) όχι μόνο υποστηρίζει τη ζωή, αλλά τα συστατικά του υδρογόνου και οξυγόνου μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα πυραύλων. Η ανακάλυψη του νερού στη Σελήνη είναι ένας συντελεστής που αλλάζει το παιχνίδι, όχι μόνο για την οικονομική βιωσιμότητα των σεληνιακών πόρων, αλλά και για τα σχέδια της να φθάσει στον Άρη και άλλους προορισμούς στο βαθύ διάστημα.

Τέλος, όσον αφορά στις ρομποτικές αποστολές της στη Σελήνη, αυτές θα επαναπροσδιορίσουν τα πράγματα, καθώς θα μειώσουν το κόστος πρόσβασης στη Σελήνη, θα εισαγάγουν ένα νέο εμπορικό πρότυπο για τις κυβερνητικές αποστολές και θα εκδημοκρατίσουν τη σεληνιακή έρευνα. Πρωταρχικός στόχος τους είναι να δημιουργήσουν μία μόνιμη σεληνιακή παρουσία, αναζητώντας ταυτόχρονα στοιχεία για το σεληνιακό νερό και άλλους πόρους που θα επιτρέψουν τη μελλοντική σεληνιακή ανάπτυξη. Οι δορυφόροι της ΜΧ-1Ε, ΜΧ-2, ΜΧ-3 με τις αντίστοιχες τρεις αποστολές τους στη Σελήνη διαθέτουν την πιο εξελιγμένη τεχνολογία και στοχεύουν στην εγκαθίδρυση ενός νέου καθεστώτος παρατήρησης, έρευνας και μεταφοράς προϊόντων αλλά και ανθρώπων έξω από την τροχιά της Γης.

Η Moon Express επιβεβαιώνει επίσημα ότι συνεργάζεται στενά με την αμερικανική κυβέρνηση για να διασφαλίσει την ελευθερία, αλλά και τη χρηματοδότηση που χρειάζεται προς πραγματοποίηση των αποστολών της. Τον Οκτώβριο του 2015, ήταν η πρώτη εταιρία η οποία εξασφάλισε συμβόλαιο με το Εργαστήριο Πυραύλων των ΗΠΑ (Rocket Lab US) για πολλαπλές διαδοχικές επιχειρήσεις εκτόξευσης στο διάστημα. Πέρα όμως από τις επιτυχημένες επαφές με τις ΗΠΑ, η Moon Express προωθεί και ενθαρρύνει και άλλες εταιρίες προς οικονομικές επενδύσεις στα προγράμματα που παρέχει. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Moon Express ήταν το φαβορί ανάμεσα στις πέντε υποψήφιες εταιρίες που έλαβαν μέρος στο διαγωνισμό που προκήρυξε η Google μαζί με την X Prize Foundation για το Google Lunar X Prize 2007-2018, με έπαθλο 30 εκατομμύρια ευρώ για την πρώτη ιδιωτική (μη κυβερνητική) αποστολή, η οποία θα προσγειώσει επιτυχώς ένα ρομποτικό αεροσκάφος στη Σελήνη και θα κάνει μετάδοση πίσω στη Γη εικόνες και βίντεο. Η αρχική προθεσμία ήταν μέχρι το 2014, αλλά, εν τέλει, επεκτάθηκε έως 31 Μαρτίου 2018, ωστόσο καμία εταιρία δεν κατάφερε να ολοκληρώσει το έργο. Δεν υπήρξε νικήτρια ομάδα, όμως ο διαγωνισμός συμβολικά συνεχίζεται επ’ αόριστον υπό την αιγίδα της Google άνευ πλέον χρηματικού επάθλου.

Όλα αυτά ακούγονται αρκετά αισιόδοξα από πλευράς επιστημονικών ανακαλύψεων, ωστόσο αξίζει να κρατήσουμε στο νου την ανάγκη σεβασμού των αρχών που διέπουν το δίκαιο του διαστήματος και τις εξω-ατμοσφαιρικές δραστηριότητες, αλλά και να θυμηθούμε ότι ο Eisenhower έχτισε την αμερικανική διαστημική πολιτική, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, γύρω από τη βασική και σαφή θεωρία της ελευθερίας του διαστήματος και της χρήσης του αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς. Παρ’όλο που αυτή η προσπάθεια είχε γίνει, σε μεγάλο βαθμό, για λόγους προπαγάνδας, η βασική του επιδίωξη ήταν να αποτραπεί η έγερση κυριαρχικών απαιτήσεων στο διάστημα που θα περιόριζαν τις αμερικανικές δραστηριότητες. Το 2000, όμως, ο Joseph W. Αshy, Αρχιστράτηγος- Διοικητής της SPACECOM(US Space Command), υποστήριξε ότι: «Είναι πολιτικά ευαίσθητο, αλλά πρόκειται να συμβεί. Κάποιοι άνθρωποι δεν θέλουν να το ακούσουν, αλλά πέρα από κάθε αμφιβολία θα πολεμήσουμε για το διάστημα. Θα πολεμήσουμε από το διάστημα και θα πολεμήσουμε στο διάστημα». Ήδη από το 1996, η Αμερικανική Διαστημική Διοίκηση (US Space Command, γνωστή ως SPACECOM, εκπόνησε μια έκθεση με τον τίτλο «Όραμα για το 2020», όπου τασσόταν υπέρ της εθνικής κυριαρχίας των ΗΠΑ στο διάστημα.Η SPACECOM υποστηρίζει, επίσης, ότι οι ΗΠΑ οφείλουν να καθιερώσουν τη στρατιωτική παρουσία τους στο διάστημα, προκειμένου να αποτρέψουν (“preempt”) άλλα κράτη από το κάνουν το ίδιο.

Εν κατακλείδι, τα χνάρια αυτής της θεωρίας ακολουθεί και η δράση της Moon Express, κάνοντας πράξη την πολλά υποσχόμενη φράση του Lance Ford, Στρατηγού της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας: «Η κυριαρχία στο διάστημα δεν είναι αναφαίρετο δικαίωμά μας, είναι όμως το πεπρωμένο μας. Είναι η καθημερινή αποστολή μας. Είναι το όραμά μας για το μέλλον».

Πηγές:

1. United Nations. (2002). United Nations Treaties and Principles on Outer Space. http://www.unoosa.org/pdf/publications/STSPACE11E.pdf
2. Jamasmie, C. (2018). Canadian space mining developer inks deal with US-based Moon Express. http://www.mining.com/canadian-space-mining-developer-inks-deal-us-based-moon-express/
3. De Man, P. (2017). Luxembourg Law on Space Resources Rests on Contentious Relationship with International Framework, Working Paper No. 189. https://ghum.kuleuven.be/ggs/publications/working_papers/2017/189deman
4. congress.gov. (2015). H.R. 2262 – U.S. Commercial Space Launch Competitiveness Act. https://www.congress.gov/114/plaws/publ90/PLAW-114publ90.pdf
5. spaceresources.public.lu. (2017). Translation of the Draft Law on the Exploration and Use of Space Resources. https://spaceresources.public.lu/content/dam/spaceresources/news/Translation%20Of%20The%20Draft%20Law.pdf
6. Μαγκλίνης, H. (2018). Απόψεις: Έχει χρήμα το Διάστημα; http://www.kathimerini.gr/948054/opinion/epikairothta/politikh/exei-xrhma-to-diasthma
7. Moon Express. (2018). Redefining Possible. http://www.moonexpress.com/
8. Diamandis, P. (2018). An Important Update From Google Lunar XPRIZE. https://lunar.xprize.org/prizes/google-lunar/articles/an-important-update-from-google-lunar-xprize
9. Clark, S. (2018). Moon Express in race against time. https://www.theguardian.com/science/2017/jul/13/moon-express-race-against-time-spacewatch