Ιστορικό

Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean Claude Junker, στην ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης, «State of the Union» (Σεπτέμβριος 2017), δηλώνει την ανάγκη έως το 2025 να επιτευχθεί μια ολοκληρωμένη Αμυντική Ένωση. Σε πλήρη ακολουθία με την Παγκόσμια Στρατηγική για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το πακέτο άμυνας της Ένωσης του 2016, η Ύπατη Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας μαζί με την Commission προχώρησαν σε κοινή ανακοίνωση, την 10^η Νοεμβρίου του 2017, σχετικά με την προώθηση της στρατιωτικής κινητικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Λίγους μήνες αργότερα, η στρατιωτική κινητικότητα αναφέρεται ως ξεχωριστό έργο και ως ένα από τα δεκαεπτά σχέδια για υλοποίηση της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO). Τελευταία εξέλιξη αποτελεί η δημοσίευση του αναλυτικού σχεδίου δράσης, στις 28 Μαρτίου του 2018, από την Ύπατη Εκπρόσωπο και την Επιτροπή αναφορικά με τη στρατιωτική κινητικότητα ενώ, στην άτυπη Σύνοδο των Υπουργών Άμυνας στη Σόφια τον Μάιο 2018, το ζήτημα αυτό αποτελεί τμήμα των συζητήσεων μεταξύ των Υπουργών.

Περιεχόμενο στρατιωτικής κινητικότητας

Η στρατιωτική κινητικότητα περιλαμβάνει τη δυνατότητα ταχύτατης μετακίνησης στρατιωτικών δυνάμεων εντός της Ένωσης και πέρα από αυτή, με στόχο την άμεση ανταπόκριση σε σχέδια ή την αντιμετώπιση μιας εξωτερικής απειλής. Στόχος του σχεδίου δράσης είναι να εξασφαλιστεί  ότι τα επιμέρους οδικά και σιδηροδρομικά δίκτυα των ευρωπαϊκών κρατών είναι κατάλληλα για στρατιωτικές μεταφορές. Παράλληλα, προωθείται η απλούστευση και ο εκσυγχρονισμός των εθνικών κανόνων, υπό το σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας, για την ομαλή μετακίνηση στρατιωτικού υλικού μεταξύ των κρατών σε περίπτωση κρίσης. Μια εύκολη στρατιωτική κινητικότητα θα είναι αποτρεπτική για όποιες απειλές μπορούν να δεχθούν ευρωπαϊκά και νατοϊκά κράτη-μέλη.

Αξίζει να σημειωθεί η πρόβλεψη ποσού ύψους 6,5 δισεκατομμυρίων ευρώ από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό 2021-2027 για το εγχείρημα αυτό, σύμφωνα με το σχέδιο που κατατέθηκε από την Commission.

Το σχέδιο δράσης της 28^ης Μαρτίου

Το σχέδιο δράσης της 28^ης Μαρτίου 2018, στηριγμένο στον αναπτυγμένο χάρτη πορείας για την στρατιωτική κινητικότητα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας, προσδιορίζει μια σειρά επιχειρησιακών μέτρων για την αντιμετώπιση υλιστικών, διαδικαστικών και κανονιστικών φραγμών εφαρμογής της στρατιωτικής κινητικότητας. Παράλληλα, τονίζεται η στενή συνεργασία κρατών-μελών και φορέων για την επίτευξη του παρόντος σχεδίου. Πιο αναλυτικά, γίνονται προτάσεις για την κάλυψη αναγκών στο στρατιωτικό κομμάτι, στις υποδομές και σε επιμέρους διαδικαστικά ζητήματα.

Αρχικά, όσον αφορά στην κάλυψη στρατιωτικών αναγκών, προβλέπεται η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης μαζί με το Στρατιωτικό Επιτελείο της ΕΕ, σε στενή συνεργασία με την Επιτροπή, τα κράτη-μέλη και το ΝΑΤΟ να αποτυπώσουν τις ανάγκες των στρατιωτικών τους υποδομών που απαιτούνται για την κινητικότητα. Στο κομμάτι των υποδομών ζητείται η αναγνώριση κατάλληλων ευρωπαϊκών δικτύων για μεταφορές, αλλά και η αναβάθμισή τους. Στόχος είναι η δημιουργία «Βίβλου», η οποία για όλη την Ευρώπη θα προσδιορίσει τα τμήματα του διευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών που είναι κατάλληλα για στρατιωτικές μεταφορές. Έως το 2019 θα καταρτιστεί κατάλογος έργων προτεραιότητας. Μέχρι το 2020 η Επιτροπή θα αξιολογήσει την ανάγκη προσαρμογής των ευρύτερων διευρωπαϊκών μεταφορών, ώστε να καλυφθούν ενδεχόμενες στρατιωτικές απαιτήσεις. Τέλος, σχετικά με επιμέρους κανονιστικά και διαδικαστικά ζητήματα, η Επιτροπή καλείται να εξετάσει επιλογές για τον εξορθολογισμό και την απλούστευση των τελωνειακών διατυπώσεων για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, και να σταθμίσει την ανάγκη εναρμόνισης των κανόνων για τις μεταφορές επικίνδυνων εμπορευμάτων στον στρατιωτικό τομέα. Παράλληλα, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας θα βοηθήσει τα κράτη-μέλη να αναπτύξουν ένα σύστημα αδειοδοτήσεων για τις διασυνοριακές μετακινήσεις. (europa.eu)

Στρατιωτική Κινητικότητα και Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO)

Τα 25 κράτη-μέλη που συμμετέχουν στην Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) αποφάσισαν να συμπεριλάβουν τη στρατιωτική κινητικότητα μέσα στα δεκαεπτά σχέδια για υλοποίηση της PESCO, όπως διατυπώθηκαν τον Δεκέμβριο του 2017 και εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο στις 6 Μαρτίου 2018. Η στρατιωτική κινητικότητα περιλαμβάνεται στο κομμάτι κοινών δυνατοτήτων εξάπλωσης και της γεφύρωσης επιχειρησιακών κενών του προγράμματος της PESCO, και αφορά την ελεύθερη κινητικότητα στρατιωτικών μονάδων μέσω της αποφυγής γραφειοκρατικών και φυσικών εμποδίων. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι αποτελεί το μοναδικό σχέδιο στο οποίο συμμετέχουν όλα τα μέλη-κράτη της PESCO (εκτός από τη Γαλλία που μένει απλός παρατηρητής του σχεδίου), με επικεφαλής την Γερμανία και την Ολλανδία. Το γεγονός αυτό πιθανότατα αιτιολογείται από το χαμηλό οικονομικό κόστος για τα κράτη. Η συσχέτιση του σχεδίου δράσης της 28^ης Μαρτίου 2018, με το σχέδιο της PESCO για τη στρατιωτική κινητικότητα, βασίζεται στο ότι θα υπάρξει κοινή μέριμνα για το συντονισμό τους.

Όπως αναφέρει η  Federica Mogherini, το σχέδιο δράσης «θα αποτελέσει ένα ακόμη βήμα για την εμβάθυνση της συνεργασίας μας σε επίπεδο ΕΕ, επίσης, στο πλαίσιο της Μόνιμης Δομημένης Συνεργασίας που ξεκινήσαμε επίσημα πρόσφατα, και με τους εταίρους μας, ξεκινώντας από το ΝΑΤΟ. Για εμάς ως Ευρωπαϊκή Ένωση, η συνεργασία αποτελεί το μόνο τρόπο να είμαστε αποτελεσματικοί στο σημερινό κόσμο».

Ο ρόλος των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ για τη στρατιωτική κινητικότητα στην Ένωση

Δεδομένης και της προσάρτησης της Κριμαίας από την Ρωσία το 2014, το Πεντάγωνο ξεκίνησε την επανεστίαση στις στρατηγικές και επιχειρησιακές πτυχές της συμβατικής άμυνας και της αποτροπής στους κόλπους της Ευρώπης. Ο πρώην Διοικητής των αμερικανικών χερσαίων δυνάμεων στην Ευρώπη, Lt Gen. Ben Hodges, το 2015, τόνισε τη σημασία της ταχύτητας συγκέντρωσης δυνάμεων για την ικανότητα της Ατλαντικής Συμμαχίας να ενεργεί αποφασιστικά σε περίπτωση επικείμενης κρίσης, κάνοντας λόγο για μια στρατιωτική ζώνη ελεύθερης κυκλοφορίας στην Ένωση, παρόμοια με τη ζώνη Schengen.

Tusk, Stoltenberg και Juncker στην υπογραφή της κοινής δήλωσης ΕΕ-NATO (Ιούλιος 2016)

Η στρατιωτική κινητικότητα συμπεριλαμβάνεται από τον Δεκέμβριο του 2017 στους στόχους που τέθηκαν κατά την σύνοδο ΕΕ-ΝΑΤΟ τον Ιούλιο του 2016, με την υπογραφή της κοινής δήλωσης από τον Γενικό Γραμματέα της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας και των Προέδρων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αντίστοιχα. Το Συμβούλιο του Βορείου Ατλαντικού, που συνήλθε στις 8 Νοεμβρίου 2017 σε επίπεδο υπουργών Άμυνας, ζήτησε επισήμως από την Ε. Ε. «να εφαρμόσει τις εθνικές νομοθεσίες που διευκολύνουν την δίοδο στρατιωτικών δυνάμεων από τα σύνορα» και, παράλληλα, να «βελτιώσει τις δημόσιες υποδομές κατά τρόπο προσαρμογής τους στις στρατιωτικές ανάγκες», ενώ στις 15 Φεβρουαρίου 2018  ανακοίνωσε τη συγκρότηση μιας  Επιμελητειακής Διοίκησης ΝΑΤΟ «για τη βελτίωση  των μετακινήσεων στην Ευρώπη στρατευμάτων και εξοπλισμών απαραίτητων για την άμυνα». Ως γνωστόν, μόλις ένα μήνα αργότερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσιάζει το Σχέδιο δράσης της 28^ης Μαρτίου.

Συμπεράσματα

Αναντίρρητα, επιβεβαιώνονται τα προαναφερθέντα λόγια της Federica Mogherini, πως για την επίτευξη αυτού του εγχειρήματος χρειάζεται στενή συνεργασία με τα κράτη-μέλη, καθώς και με όλους τους άλλους σχετικούς παράγοντες – όπως το ΝΑΤΟ, το οποίο φαίνεται να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο, και να παροτρύνει εμμέσως την ενέργεια αυτή της Ένωσης. Η φιλοδοξία του ΝΑΤΟ για το εγχείρημα αυτό βασίζεται στο γεγονός πως η εμφάνιση ευρύτατης στρατιωτικής ετοιμότητας και ευελιξίας μπορεί να λειτουργήσει ως αποτρεπτική απέναντι στην εχθρότητα μη ευρωπαϊκών και νατοϊκών συμμάχων, όπως αυτής της Ρωσίας. Τονίζεται πως στόχος του σχεδίου δράσης, όμως, παραμένει αποκλειστικά μια ευρωπαϊκή αμυντική ευκινησία στο κομμάτι των υποδομών και των αρμάτων μάχης, χωρίς να υπάρχει κάποιος υπαινιγμός για μετακίνηση φυσικών προσώπων τύπου μορφής στρατιωτικής Schengen, και χωρίς να θίγονται ζητήματα εθνικής κυριαρχίας. Επιπλέον, στα θετικά, η Επίτροπος Μεταφορών, Violetta Bulc, αναφέρει πως η στρατιωτική κινητικότητα «σημαίνει μια πιο αποτελεσματική χρήση του δημόσιου χρήματος, και ένα καλύτερα εξοπλισμένο δίκτυο μεταφορών, εξασφαλίζοντας μια γρήγορη και απρόσκοπτη κινητικότητα σε ολόκληρη την ήπειρο».

Από την άλλη πλευρά, τα ζητήματα που προκύπτουν είναι κατά πόσο η Ένωση θα μπορέσει να είναι αποτελεσματική στο να προωθήσει το σχέδιο δράσης της 28^ης Μαρτίου, και να υποβάλει έως το καλοκαίρι του 2019 έκθεση προόδου στα κράτη-μέλη, ξεπερνώντας εμπόδια γραφειοκρατίας και εναρμόνισης με εθνικές νομοθεσίες. Εν κατακλείδι, κρίσιμη καθίσταται η διαρκής εναρμόνιση των ευρωπαϊκών αμυντικών πρωτοβουλιών με τις διαθέσεις της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Πηγές:

1. europa.eu (2018). European Commission- Press release Action Plan on military mobility: EU takes steps towards a Defence Union http://europa.eu/rapid/press-release_IP-18-2521_en.htm
2. europa.eu (2018). Joint Communication to the European Parliament and the Council on the Action Plan on the Military Mobility https://ec.europa.eu/transport/sites/transport/files/2018-military_mobility_action_plan.pdf
3. europa.eu (2018). Defence: EU moves on Military Mobility https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-Homepage/42226/defence-eu-moves-military-mobility_en
4. Euractiv.com (2018) EU defence gets €20 billion budget boost https://www.euractiv.com/section/defence-and-security/news/eu-defence-gets-e20-billion-budget-boost/
5. Voltairenet.org (2018) The Militarization of the European Union: Schengen Area Handed Over to US-NATO Forces http://www.voltairenet.org/article200559.html
6. DW.com (2018). EU outlines plans for military Schengen zone http://www.dw.com/en/eu-outlines-plans-for-military-schengen-zone/a-43171043