Η γηραιά ήπειρος περιβάλλεται από θάλασσες και ωκεανούς που την συνδέουν με άλλες ηπείρους ενώ, παράλληλα, φυσικά πρόσωπα μετακινούνται ακτοπλοϊκώς από και προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το εξωτερικό και εσωτερικό εμπόριο της Ένωσης μεταφέρεται δια θαλάσσης σε ποσοστό 90% και 40% αντίστοιχα. Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως ο έλεγχος των θαλάσσιων συνόρων της, η επιβολή του νόμου και η ευρύτερη αντιμετώπιση θαλάσσιων απειλών έχουν καθοριστική σημασία για την ασφάλεια  των Ευρωπαίων πολιτών και για την ευρύτερη οικονομική ανάπτυξη της Ένωσης.

Ιστορικό

Η σημασία της τόνωσης της θαλάσσιας διακυβέρνησης και της ενισχυμένης συνεργασίας για την ασφάλεια στη θάλασσα είχε ήδη τονιστεί από την Διακήρυξη της Λεμεσού το 2012. Τον Ιούνιο του 2014 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε μια Στρατηγική για την Ασφάλεια στην Θάλασσα (European Union Maritime Security Strategy – EUMSS), με στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προκλήσεων ασφαλείας στη θάλασσα μέσω της συνεργασίας στρατιωτικών και πολιτικών αρχών σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, η στρατηγική αυτή συνδέει την εσωτερική με την εξωτερική ασφάλεια, και συνδυάζει την συνολική ευρωπαϊκή ασφάλεια των θαλασσών με την ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική. 

Απότοκος αυτής της στρατηγικής θεωρείται το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια στην Θάλασσα, το οποίο εγκρίθηκε από το Συμβούλιο τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους.

Το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια στην Θάλασσα

Το Σχέδιο Δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια στην Θάλασσα καταρτίζεται από έναν κατάλογο συγκεκριμένων 130 δράσεων και θέτει χρονικό πλαίσιο για την υλοποίηση της Στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ασφάλεια της Θάλασσας (EUMSS). Πιο αναλυτικά, το σχέδιο δράσης οργανώνεται από πέντε τομείς συνεργασίας για την αντιμετώπιση των θαλάσσιων προκλήσεων (εξωτερική δράση, θαλάσσια επιτήρηση και ανταλλαγή πληροφοριών, ανάπτυξη ικανοτήτων, διαχείριση κινδύνων, προστασία υποδομών ζωτικής σημασίας και αντιμετώπιση κρίσεων, έρευνα και καινοτομία στον τομέα της ναυτιλίας, εκπαίδευση και κατάρτιση). Ενδεικτικά, στον τομέα της εξωτερικής δράσης, αναφέρεται η συνεργασία με τρίτα κράτη και περιφερειακούς οργανισμούς, και η εφαρμογή και προώθηση του διεθνούς κεκτημένου (United Nations Convention of the Law of the Sea – UNCLOS). Παράλληλα, στη σημαντική θαλάσσια επιτήρηση, θεμέλιο αποτελεί η ανταλλαγή πληροφοριών, με σημαντικούς δρώντες την EUROPOL και την χρήση του Κοινού Περιβάλλοντος για την Ανταλλαγή Πληροφοριών (CISE) και του ενωσιακού συστήματος παρακολούθησης της θαλάσσιας κυκλοφορίας και πληροφόρησης για τα ύδατα της ΕΕ, το οποίο διαχειρίζεται η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια στην Θάλασσα EMSA.

26/6/2018: Η αναθεώρηση του σχεδίου Δράσης για την Θαλάσσια ασφάλεια

Στις 26 Ιουνίου του 2018, οι Ευρωπαίοι Υπουργοί υιοθετούν ένα αναθεωρημένο σχέδιο δράσης για την ασφάλεια στην θάλασσα και τα συνοδευτικά συμπεράσματα του Συμβουλίου, για να διασφαλιστεί ότι η στρατηγική για την θάλασσα ανταποκρίνεται στις τρέχουσες και μελλοντικές προκλήσεις, και για να ληφθούν υπόψη οι συνεχιζόμενες εργασίες στον τομέα της ασφάλειας. Οι δράσεις που προβλέπονται στο σχέδιο συμβάλλουν, λοιπόν, στην εφαρμογή της παγκόσμιας στρατηγικής της ΕΕ, της ανανεωμένης στρατηγικής εσωτερικής ασφάλειας της ΕΕ 2015-2020, των συμπερασμάτων του Συμβουλίου για την παγκόσμια ασφάλεια στη θάλασσα και της κοινής ανακοίνωσης για τη διεθνή διακυβέρνηση των ωκεανών. Ταυτόχρονα, εξερευνάται το πλήρες δυναμικό που προσφέρουν οι τρεις ξεχωριστές αλλά αλληλοσυνδεόμενες πρωτοβουλίες της ΕΕ στον τομέα της άμυνας (Ετήσια Επισκόπηση για την Άμυνα (CARD), η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) και το μελλοντικό Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (προϋπάρχον σχέδιο OCEAN2020). Εδώ, αξίζει να σημειωθεί πως στα πλαίσια της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (PESCO) το σχέδιο για υλοποίηση που αφορά την Αναβάθμιση της Θαλάσσιας Επιτήρησης (Upgrade Maritime Surveillance) έχει ως επικεφαλής τις ελληνικές δυνάμεις.

Επιπλέον, το αναθεωρημένο σχέδιο δράσης τονίζει για ακόμη μια φορά τη σημασία της συνεργασίας σε διεθνές επίπεδο, με διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς και τρίτες χώρες (ΟΗΕ-UNCLOS, NATO), για την εφαρμογή του διεθνούς κεκτημένου και για την παρακολούθηση των θαλασσών και την ανταλλαγή πληροφοριών (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ελέγχου των Αλιευμάτων EFCA, Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για την Ασφάλεια στην Θάλασσα EMSA, Οργανισμός Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής FRONTEX, υλοποίηση της διαδικασίας του Κοινού Περιβάλλοντος για την θαλάσσια επιτήρηση στην Ευρώπη για την Ανταλλαγή Πληροφοριών CISE με το πρόγραμμα EUCISE2020). Η ευαισθητοποίηση μέσω δράσεων και σεμιναρίων, και η εκπαίδευση και κατάρτιση (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας EDA, EFCA, EMSA) περιλαμβάνονται επίσης, και χαρακτηρίζονται καθοριστικής σημασίας.

Σε αντίθεση με το σχέδιο δράσης του 2014, το νέο σχέδιο επικεντρώνεται περισσότερο στη θαλάσσια ασφάλεια στο κομμάτι των τρομοκρατικών, υβριδικών, βιολογικών, χημικών, πυρηνικών απειλών και απειλών του κυβερνοχώρου. Εισάγει νέα μέτρα και συνεργασία, τα οποία επιτρέπουν προσαρμοσμένες απαντήσεις στις προκλήσεις ασφάλειας στις ευρωπαϊκές θαλάσσιες λεκάνες, και σε βασικά σημεία όπως τον Κόλπο της Γουινέας και το Κέρας της Αφρικής. Τέλος, διασφαλίζεται η προστασία των κρίσιμων ναυτιλιακών υποδομών, όπως λιμένες, πλοία και ενεργειακές εγκαταστάσεις στη θάλασσα.

Αποτίμηση

Federica Mogherini – Ύπατη Εκπρόσωπος ΚΕΠΠΑ της ΕΕ

H Ύπατη Εκπρόσωπος για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, κα Federica Mogherini, δηλώνει: «Με αυτό το σχέδιο δράσης, η ΕΕ επαναβεβαιώνει τον ρόλο της ως παγκόσμιος παράγοντας ασφάλειας στη θάλασσα. Προωθεί τη διεθνή συνεργασία, την πολυμέρεια και το κράτος δικαίου στον τομέα της θάλασσας, σύμφωνα με τις στρατηγικές προτεραιότητες που ορίζονται στη συνολική στρατηγική της ΕΕ».

Πράγματι, μετά την επιτυχία που στέφθηκαν οι αποστολές της Ένωσης στη θάλασσα, ιδιαίτερα στην Σομαλία και στην Μεσόγειο (π.χ. EU NAVFOR SOMALIA, ή αλλιώς επιχείρηση Ατλάντα), η δημιουργία μιας στρατηγικής για την θαλάσσια ασφάλεια αποτελούσε καθοριστικής σημασίας. Το σχέδιο δράσης του 2014 δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ανεπιτυχές, ούτε αναιρείται η ιδιαίτερη συνεισφορά της Ελλάδας υπό την προεδρεία της στο Συμβούλιο των Υπουργών το 2014. Όμως, δεδομένου ότι ανέκαθεν το προαναφερθέν σχέδιο χαρακτηριζόταν ως προσαρμοζόμενο, η αναθεώρησή του ήταν σημαντική στις δεδομένες συνθήκες. Οι συναινετικές τάσεις που εμφανίζονται στο πλέγμα της θαλάσσιας ασφάλειας, σε αντίθεση με ζητήματα μετέπειτα διαχείρισης των προσφυγικών ροών, αναμένουν όλες αυτές οι φιλοδοξίες να υλοποιηθούν με αποτελεσματικότητα.

Πηγές:

1. europa.eu. (2018). Maritime security: EU adopts new action plan for more secure seas and oceans. https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage_en/47365/Maritime%20security:%20EU%20adopts%20new%20action%20plan%20for%20more%20secure%20seas%20and%20oceans
2. europa.eu. (2018). Maritime security strategy. https://ec.europa.eu/maritimeaffairs/policy/maritime-security_en
3. europa.eu. (2018). Maritime security: EU revises its action plan. http://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2018/06/26/maritime-security-eu-revises-its-action-plan/
4. mfa.gr. (2010). EU Maritime Security Strategy. https://www.mfa.gr/en/foreign-policy/greece-in-the-eu/internal-market.html?page=1
5. transportsecurity.com. (2018). EU announces revision its action plan for maritime security. http://www.transportsecurityworld.com/eu-announces-revision-its-action-plan-for-maritime-security