Εισαγωγή

Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οι πρώην, πια, χώρες-δορυφόροι της τελευταίας, μεταξύ των οποίων και η Λαϊκή Δημοκρατία της Λευκορωσίας, ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της στις 21 Αυγούστου 1991. Το 1994 εγκρίνεται το εθνικό σύνταγμα, το οποίο παραχωρεί τις αρμοδιότητες του Πρωθυπουργού στον Πρόεδρο της χώρας, ενώ διεξάγονται και οι πρώτες εκλογές σε εθνικό επίπεδο, τις οποίες κερδίζει με 80% των ψήφων ο Alexander Lukashenko, ο οποίος παραμένει ο Πρόεδρος της χώρας μέχρι και σήμερα. Κατά τη διάρκεια παραμονής του στην εξουσία, ο Alexander Lukashenko, στρέφοντας την προσοχή του στη Ρωσία και απομακρυνόμενος από τη Δύση, επανέφερε σοβιετικά σύμβολα και λειτουργίες της Σοβιετικής Λευκορωσίας. Ο τρόπος ηγεσίας του συχνά περιγράφεται ως αυταρχικός, ενώ ακόμη συχνότερα η Λαϊκή Δημοκρατία της Λευκορωσίας (στο εξής Λ.Δ.Λ.)  χαρακτηρίζεται ως “η τελευταία δικτατορία της Ευρώπης”. Ο δε Πρόεδρός της τείνει να χαρακτηρίζεται ως “ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης”, με διάφορες φιλοναζιστικές και ρατσιστικές τοποθετήσεις του να ενισχύουν τους χαρακτηρισμούς αυτούς (Pomerantsev, 2017).Επίσης, η Λ.Δ.Λ. απέκτησε το καθεστώς του επιτηρητή στη Γενική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης το 1992, ιδιότητα την οποία ανέστειλε το Συμβούλιο το 1997, εξαιτίας του ότι ο Lukashenko είχε διαλύσει το Κοινοβούλιο προκειμένου να δημιουργήσει νέο, πιο πιστό σε αυτόν, γεγονός το οποίο θεωρήθηκε μη δημοκρατικό, επηρεασμένο και από το δημοψήφισμα του 1996 σχετικά με την κατάργηση ή μη της θανατικής ποινής (Smok, 2015). Έτσι, ίσως δεν προκαλεί εντύπωση η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινής κοινωνικής και πολιτικής ζωής -όπως στο δικαίωμα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι- στην ελευθερία του λόγου και του τύπου, καθώς και στην ελευθερία επιλογής θρησκείας. Ακόμη, δεν είναι λίγες οι φορές που σημειώθηκαν επιθέσεις εις βάρος δημοσιογράφων, ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μη κυβερνητικών οργανώσεων και εργαζομένων τους, καθώς και ενάντια σε μέλη μειονοτήτων. Το αποκορύφωμα της κατάστασης αυτής είναι η διατήρηση σε ισχύ, μέχρι και σήμερα, της θανατικής ποινής, παρά τις εκκλήσεις της διεθνούς κοινότητας για κατάργησή της (Human Rights Watch, 2017).

Θανατική Ποινή

Όπως προαναφέρθηκε, η Λ.Δ.Λ. παραμένει η μόνη χώρα στην Ευρώπη, και στην ευρύτερη περιοχή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, στην οποία ισχύει ακόμη η θανατική ποινή. Ο τρόπος με τον οποίο πραγματώνεται αυτή έχει ως εξής: ο κατάδικος, αφού του έχουν κλείσει τα μάτια με ένα μαύρο μαντήλι, οδηγείται σε ένα δωμάτιο, γονατίζει, και ο εκτελεστής τον πυροβολεί στο πίσω μέρος του κεφαλιού – μια διαδικασία της οποίας η συνολική διάρκεια δεν ξεπερνά τα δύο λεπτά. Ακόμη, αυτή η διαδικασία πραγματοποιείται κάτω από άκρα μυστικότητα, σε τέτοιο βαθμό που οι αρχές αρνούνται να επιστρέψουν τις σορούς στις οικογένειές των εκτελεσθέντων, ή να τους ενημερώσουν σχετικά με τον τόπο ταφής τους. Ως απόρροια αυτής της πρακτικής, πολλοί καταδικασθέντες οδηγούνται σε ακραίες πράξεις, όπως στην αυτοχειρία, προκειμένου να εξασφαλίσουν τον ενταφιασμό τους από τους δικούς τους ανθρώπους (Astapenia, 2013). Βέβαια, οι περισσότεροι από αυτούς έχουν κατηγορηθεί για εγκλήματα που θεωρούνται ειδεχθή – όπως η δολοφονία ενός παιδιού, ενός ηλικιωμένου ή μιας εγκύου γυναικός, ή η δολοφονία μετά βιασμού. Συνήθως υπάρχει χρονικό περιθώριο ενός έτους μεταξύ της ετυμηγορίας και της εκτέλεσης της θανατικής ποινής, οι κατάδικοι έχουν τη δυνατότητα να ζητήσουν ανάκληση της ποινής, ενώ η επιβολή της κατά τη διάρκεια εκδίκασης μιας υπόθεσης βρίσκεται στη διακριτική ευχέρεια του δικαστή. Αυτό δείχνει και η υπόθεση του Andrei Zhuk το 2009, ο οποίος καταδικάστηκε σε θάνατο για αποτρόπαιο φόνο, αλλά την ημέρα εκδίκασης της υπόθεσής του το δικαστήριο καταδίκασε σε 25 χρόνια φυλάκισης και ισόβια κάθειρξη δυο κατηγορούμενους για παρόμοια εγκλήματα με αυτά του Zhuk (Say no to Death Penalty in Belarus, 2013).

Αξίζει να αναφερθεί ότι η αντίληψη της θανατικής ποινής ως μιας ποινής δίκαιου χαρακτήρα έχει κυριαρχήσει στην κοινή γνώμη της χώρας, και αυτό φαίνεται από έρευνες που αποκάλυψαν ότι το 63,8% υποστηρίζει τη διατήρηση της θανατικής ποινής, εκ των οποίων το 36,5% επιθυμεί την άνευ όρων διατήρηση, ενώ το 27,3% σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Απεναντίας, αυτοί που αντιτίθενται στην ύπαρξή της αντανακλούν το 31% (Penal Reform International, 2014). Παρά τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των οργάνων της, του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και της Επιτροπής αυτού για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα για την κατάργηση της θανατικής ποινής, αυτή θεωρείται μάλλον “άπιαστο όνειρο”, ειδικά από τη στιγμή που η κοινωνία της Λ.Δ.Λ. αντιλαμβάνεται αυτές τις προσπάθειες όχι σαν μια πράξη ανθρωπιάς, αλλά ως μια πράξη “αλληλεγγύης” απέναντι στους εγκληματίες. Ενδεικτικά να αναφερθεί ότι, καθώς περνούν τα χρόνια, υπάρχουν όλο και λιγότεροι καταδικασθέντες σε θάνατο, ώστε το 2016 οι εκτελέσεις να φτάνουν μόλις τις 4 (Cornell Center on Death Penalty Worldwide, 2016).

Δικαίωμα Συνέρχεσθαι

Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2017, με αφορμή μια νέα νομοθεσία για τους ανέργους, αλλά και την Ημέρα Ελευθερίας στις 25 Μαρτίου, δηλαδή την ημέρα επετείου της δημιουργίας της Λ.Δ.Λ. το 1918, πραγματοποιήθηκαν τεράστιες διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες. Τουλάχιστον 700 διαδηλωτές κρατήθηκαν και ανακρίθηκαν παράνομα από τις αστυνομικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων 100 δημοσιογράφων και 60 ακτιβιστών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ μάλιστα σε κάποιους από τους κρατούμενους ασκήθηκε υπερβολική βία κατά τη διάρκεια της κράτησής τους. Τουλάχιστον 177 διαδηλωτές κατηγορήθηκαν για ψευδή αδικήματα, όπως χουλιγκανισμός ή συμμετοχή σε μη εγκεκριμένες διαμαρτυρίες, με αποτέλεσμα να καταδικαστούν σε κράτηση έως και 25 ημέρες, ή να τους επιβληθούν χρηματικά πρόστιμα (Amnesty International 2017/2018). Από αυτούς που συνελήφθησαν, όλοι εκτός από έναν κρίθηκαν ένοχοι σε συνοπτικές δίκες, όπου τα δικαστήρια δέχτηκαν ομόφωνα τις αστυνομικές αναφορές ως αποδεικτικά στοιχεία εναντίον τους, χωρίς καμία αμφισβήτηση. Επιπλέον, πολλοί δεν είχαν πρόσβαση σε δικηγόρους ώστε να τους εκπροσωπήσουν κατά την εκδίκαση της υπόθεσής τους, ενώ δεν μπορούσαν να ζητήσουν ούτε μάρτυρες υπεράσπισης. Παράλληλα, τον Μάρτιο οι αρχές συνέλαβαν 35 άτομα με την κατηγορία της οργάνωσης μαζικών διαδηλώσεων την Ημέρα της Ελευθερίας, και εμπόδισαν την πρόσβασή τους σε νομικούς συμβούλους. Στη συνέχεια, τον Απρίλη κατηγόρησαν 20 από τους κρατούμενους για σύσταση παράνομης και εξοπλισμένης ομάδας. Ωστόσο, τον Ιούνιο οι αρχές έκλεισαν την υπόθεση λόγω έλλειψης αποδεικτικών στοιχείων (Amnesty International 2017/2018).

Δικαίωμα Συνεταιρίζεσθαι

Η νομοθεσία και οι κανονισμοί που διέπουν τη λειτουργία των δημόσιων ενώσεων, είτε με τη μορφή πολιτικού κόμματος είτε με τη μορφή μη κυβερνητικού οργανισμού, παραμένουν περιοριστικοί, με αποτέλεσμα αυτές να μην δύνανται να εγγραφούν και να λειτουργούν ελεύθερα. Σύμφωνα με το άρθρο 193.1 του Ποινικού Κώδικα, η ίδρυση ή η συμμετοχή σε δραστηριότητες μη εγγεγραμμένης δημόσιας ένωσης θεωρείται πράξη κολάσιμη, και τιμωρείται με έως και 2 χρόνια φυλάκιση. Οι περισσότερες απορρίψεις αιτημάτων εγγραφής βασίζονται σε αυθαίρετα γραφειοκρατικά προσχήματα. Πολλές δημόσιες ενώσεις ποικίλου περιεχομένου -όπως είναι ενώσεις νέων, γυναικών, εκπαιδευτικές, θρησκευτικές, περιβαλλοντικές ενώσεις κλπ- προσπαθούν για χρόνια να εγγραφούν και παρά πάνω από μια φορά, φυσικά χωρίς να γίνεται αποδεκτό το αίτημά τους από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Από την άλλη πλευρά, βλέπουμε την αύξηση των εγγεγραμμένων δημοσίων ενώσεων, όπου το 2016 επιτεύχθηκαν 2731 εγγραφές, ενώ το 2017 επιτεύχθηκαν 2824 εγγραφές, δηλαδή 93 περισσότερες σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά (Legal Transformation Center, 2017). Μια ακόμη ευχάριστη έκπληξη αποτέλεσε το γεγονός ότι για πρώτη φορά κατά τα 10 τελευταία χρόνια, τον Μάιο του 2018, οι αρχές δέχτηκαν την εγγραφή ενός κινήματος πολιτικής αντιπολίτευσης, το λεγόμενο κίνημα Tell the truth, μετά από 8 χρόνια συνεχούς προσπάθειας, χωρίς όμως να καταφέρει να εγγραφεί επιτυχώς κανένα επίσημο πολιτικό κόμμα, με την έννοια της συλλογικότητας η οποία στοχεύει στη συμμετοχή του στο Κοινοβούλιο και την εκλογή αντιπροσώπων του, από το 2000. Παρ’όλα αυτά το περιστατικό που έχει το περισσότερο ενδιαφέρον είναι αυτό της 25 Μαρτίου, όπου μασκοφόροι αστυνομικοί επιτέθηκαν στα γραφεία της ομάδας ανθρωπίνων δικαιωμάτων Viasna, όπου και συνελήφθησαν και οι 57 παρόντες. Το Viasna είναι από τις πιο δημοφιλείς οργανώσεις της Λ.Δ.Λ., και στοχεύει στην παροχή οικονομικής και νομικής βοήθειας στους πολιτικούς κρατούμενους και τις οικογένειές τους (FIDH, 2017). Μεταξύ αυτών ήταν τοπικοί και διεθνείς υπερασπιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοσιογράφοι οι οποίοι συνελήφθησαν και κρατήθηκαν -χωρίς καμία εξήγηση- για 3 ώρες στο τοπικό αστυνομικό τμήμα, από όπου και αφέθηκαν ελεύθεροι χωρίς την επιβολή προστίμου, αλλά και χωρίς καμία αιτιολόγηση της σύλληψής τους. Κατά τη σύλληψή του, ένας κρατούμενος υπέστη σοβαρό τραυματισμό στο κεφάλι και χρειάστηκε νοσηλεία.

Πηγή: Lib Dem Voice

Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι η Λ.Δ.Λ. έχει να διανύσει ακόμη πολύ μεγάλη απόσταση στο πεδίο της εφαρμογής και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μεταξύ άλλων, στο επίκεντρο των καταπατήσεων βρίσκονται το δικαίωμα στην ελευθερία λόγου και Τύπου, η ελευθερία επιλογής θρησκείας και ζητήματα που αφορούν μειονότητες και πολιτικής ασύλου, τα οποία θα εξεταστούν και θα διερευνηθούν στο Β’ Μέρος.

Πηγές:

1.  Human Rights Watch. (2017)  World Report for Belarus https://www.hrw.org/world-report/2018/country-chapters/belarus
2. Astapenia R. (2013). Why Belarus Keeps Capital Punishment https://belarusdigest.com/story/why-belarus-keeps-capital-punishment/
3. Penal Reform International. (2014). Crime and Punishment: Public Perception, Judgement and Opinion https://www.penalreform.org/wp-content/uploads/2014/02/Belarus-public-opinion-survey-English-for-publication1.pdf
4.  Say No to the Death Penalty in Belarus. (2013). Andrei Zhuk’s Case http://dp.spring96.org/en/list/82181
5. Amnesty International. (2017). Belarus https://www.amnesty.org/en/countries/europe-and-central-asia/belarus/report-belarus/
6. Legal Transformation Center. (2017). Freedom of Association and Legal Conditions for Non-Commercial Organizations in Belarus http://www.lawtrend.org/wp-content/uploads/2017/12/SA-2017-ENG.pdf
7. Amnesty International (2018).  International Report 2017/2018 Belarus http://www.refworld.org/topic,50ffbce582,50ffbce5b8,5a9939484,0,,,BLR.html
8.  FIDH. (2017). Belarus: HRC Viasna Office Unlawfully Raided, Dozens Arrested https://www.fidh.org/en/issues/human-rights-defenders/belarus-hrc-viasna-office-unlawfully-raided-dozens-arrested
9.  Cornell Center on Death Penalty Worldwide. (2016). Death Penalty Database. https://www.deathpenaltyworldwide.org/country-search-post.cfm?country=Belarus
10.  Pomerantsev P. (2017). Why Europe’s Last Dictatorship Keeps Surprising Everyone https://www.washingtonpost.com/news/democracy-post/wp/2017/03/25/why-europes-last-dictatorship-keeps-surprising-everyone/?noredirect=on&utm_term=.d345bbfb5898
11.  Smok V. (2015). Should Belarus Join the Council of Europe?https://belarusdigest.com/story/should-belarus-join-the-council-of-europe/