Από τη Γαλλική Κατάκτηση της Αλγερίας έως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Το 1830 η Γαλλία επιτίθεται στην Αλγερία. Η αμφισβήτηση που δέχθηκε ο Βασιλιάς Κάρολος ο 10^ος, τον ώθησε στη διεκπεραίωση μιας στρατιωτικής εκστρατείας στο Αλγέρι, με στόχο να αναβαθμίσει το κύρος του, και να αμβλύνει τις εντάσεις στο εσωτερικό. Παρά τα εξελιγμένα όπλα των Γάλλων, η κατάκτηση ήταν αργή και όχι άμεση, κυρίως λόγω της σκληρής Αλγερινής αντίστασης. Η ανατροπή του Καρόλου, την ίδια χρονιά, έφερε στο προσκήνιο το δίλημμα της παραμονής ή της φυγής-αποχώρησης των γαλλικών στρατευμάτων. Εν τέλει, το 1847, και υπό την πίεση της γαλλικής στρατιωτικής ηγεσίας, η Αλγερία διαιρείται σε τρία διαμερίσματα/νομούς, οι οποίοι αποτελούσαν μέρη της γαλλικής επικράτειας.

Το ίδιο έτος πραγματοποιείται η πρώτη μαζική μετανάστευση Γάλλων στην Αλγερία, με τον αριθμό των μεταναστών να ανέρχεται στις 50.000, η πλειοψηφία των οποίων αποτελούνταν από διωγμένους, αποτυχημένους μεγαλοαστούς. Πηγαίνοντας εκεί, οι Γάλλοι έποικοι σφαγίασαν μεγάλο μέρος του γηγενούς πληθυσμού, βίαια εκπάτρισαν τους ντόπιους, εκμεταλλεύτηκαν την -πλούσια σε ορυκτά- γη τους, καταπάτησαν το δικαίωμα των Αλγερινών στην ιδιοκτησία, και αρνήθηκαν την αλγερινή πολιτιστική ταυτότητα, εγκαθιστώντας ένα καθεστώς ημιφεουδαρχίας. Οι μαζικές μεταναστεύσεις συνεχίστηκαν, ώστε στις αρχές του 20^ού αιώνα να βρίσκονται στην Αλγερία περίπου 3.000.000 Γάλλοι.

Η συμμετοχή της Αλγερίας στο πλευρό της Γαλλίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και η στρατολόγηση των Αλγερινών στο γαλλικό στράτευμα, ώθησε τη γαλλική κυβέρνηση του Georges Clemenceau να προτείνει την παραχώρηση γαλλικής ιθαγένειας στους Αλγερινούς στρατιώτες. Οι αντιδράσεις των Γάλλων εποίκων στην Αλγερία ήταν σφοδρές, προβαίνοντας σε διωγμούς, σφαγές και δολοφονίες έναντι των ντόπιων. Η άνθηση των ιδεολογιών κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου δεν άφησε ανεπηρέαστες τη Γαλλία και την Αλγερία. Για πρώτη φορά κάνει την εμφάνισή του το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, ενώ στην Αλγερία ιδρύεται το κίνημα “Βορειοαφρικανικό Αστέρι”, συζητώντας την ιδέα της ανεξαρτησίας.

Η ιδέα “παγώνει” εν όψει του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου όταν, μεγάλο μέρος των Αλγερινών στελέχωσε μαζικά στρατόπεδα υποχρεωτικής εργασίας που είχαν ιδρύσει οι έποικοι, υπό συνθήκες εξαθλίωσης. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι έποικοι συμπαρατάχθηκαν συντριπτικά με τη γαλλική κυβέρνηση του Henri-Philippe Pétain, ο οποίος συνθηκολόγησε με τη Ναζιστική Γερμανία, ενώ οι Αλγερινοί συντάχθηκαν κρυφά με το γαλλικό στρατό εναντίον των Δυνάμεων του Άξονα.

H όξυνση της αντιπαράθεσης στη νέα μεταπολεμική τάξη πραγμάτων

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι σχέσεις μεταξύ μητροπόλεων και αποικιών είχαν μεταβληθεί ριζικά. Οι τεράστιες υλικές καταστροφές, οι ανυπολόγιστες ανθρώπινες απώλειες, και η εξάντληση των στρατευμάτων επέφεραν την ανάγκη για συρρίκνωση των αποικιών. Ακόμα, η ίδρυση του ΟΗΕ και η έναρξη της ψυχροπολεμικής περιόδου μετέβαλαν τα δεδομένα στη διεθνή αρένα. Ταυτόχρονα, ρεύματα εξεγέρσεων κλόνισαν σημαντικά τον αποικιακό κόσμο, αμέσως μετά το τέλος του πολέμου, με τις προσδοκίες για ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση να αυξάνονται συνεχώς.

Σημαντική παράμετρος που επηρέασε ιδεολογικά την Αλγερινή επανάσταση υπήρξε ο νασερισμός, ένα μείγμα αντι-καπιταλισμού, παναραβισμού και σοσιαλισμού, με κύριο εκφραστή τον Gamal Abdel Nasser. Οι ιδέες του Nasser για αυτοδιαχείριση, πολιτισμική αραβική ταυτότητα και ανεξαρτησία επηρέασαν το σύνολο του αραβικού κόσμου, και προκάλεσαν τη σύσταση απελευθερωτικών κινημάτων – όπως το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (F.L.N. – Front de Libération Nationale) στην Αλγερία, το 1954. Σε αντιπαράθεση, οι Γάλλοι έποικοι ίδρυσαν το 1961 την Οργάνωση Μυστικός Στρατός (O.A.S. – Organisation armée secrète), μια παραστρατιωτική ομάδα που στελεχώθηκε με ακροδεξιούς φασίστες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και είχε στόχο την παρεμπόδιση της Αλγερινής απελευθέρωσης.

Τέλος, μία ακόμη παράμετρος ήταν η έντονη αμερικανική παρουσία στην περιοχή, μετά το τέλος του πολέμου. Ο αμερικανικός παρεμβατισμός, ντυμένος με τον ιδεαλιστικό μανδύα των εννοιών της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, άσκησε σημαντική πίεση προς την ανεξαρτητοποίηση της Αλγερίας.

To ξέσπασμα του πολέμου και η παρέμβαση De Gaulle

Ο πόλεμος ξεσπά την 1^η Νοεμβρίου του 1954, όταν το F.L.N. ανακοίνωσε ραδιοφωνικά στον αλγερινό λαό την έναρξη του ένοπλου αγώνα έναντι της αποικιοκρατίας, με στόχο την αποτίναξη του γαλλικού ζυγού. Οι Αλγερινοί, ανεπαρκώς εξοπλισμένοι, επέλεξαν την τακτική του ανταρτοπολέμου, διεκπεραιώνοντας τρομοκρατικά χτυπήματα και βομβιστικές επιθέσεις έναντι γαλλικών στόχων. Το 1955, οι Γάλλοι προχώρησαν σε χρήση βασανιστηρίων και συλλογικών αντιποίνων, με στόχο την καταστολή της εξέγερσης, ενώ οι φρικαλεότητες έναντι αμάχων εξέλαβαν μεγάλη διάσταση και στις δυο πλευρές. Το 1956, περισσότεροι από 400.000 Γάλλοι στρατιώτες αποβιβάσθηκαν στην Αλγερία, με στόχο την κατάπνιξη της επανάστασης -τόσο με συμβατικά μέσα (από θάλασσα και αέρα), όσο και με τη χρήση βομβών τύπου Napalm-, την εισχώρηση και την ανάπτυξη δεσμών με τον μουσουλμανικό πληθυσμό, και τη χρήση προπαγάνδας, κατασκοπείας και παραπληροφόρησης.

Η αδυναμία επιβολής ειρηνικής λύσης από τη Μητροπολιτική Κυβέρνηση προκάλεσε μείζονα πολιτική κρίση στη Δ’ Γαλλική Δημοκρατία, φέρνοντας στο προσκήνιο τον Πρόεδρο Charles De Gaulle, το Μάη του 1958. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, ο Γάλλος πρόεδρος επισκέφθηκε την Αλγερία όπου, απευθυνόμενος στους δυσαρεστημένους από τις πρακτικές των προηγούμενων κυβερνήσεων Αλγερινούς, χαρακτηριστικά είπε: “Σας καταλαβαίνω”. Ο De Gaulle, με το οξύτατο πολιτικό του αισθητήριο, και συνυπολογίζοντας τις υφιστάμενες παραμέτρους -όπως αυτές προαναφέρθηκαν- αντελήφθη ότι μια ακόμη στρατιωτική νίκη δεν θα οδηγούσε στη λύση του προβλήματος. Έτσι, σταδιακά υιοθέτησε μια πολιτική υπέρ της Αλγερινής αυτοδιάθεσης. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την εξέγερση των Γάλλων εθνικιστών -τόσο στο εσωτερικό της χώρας, όσο και την Αλγερία- οι οποίοι, όντας οργανωμένοι στην Ο.Α.S., προέβησαν σε πρωτοφανείς βαρβαρότητες έναντι των Αλγερινών επαναστατών, αλλά και του ίδιου του Προέδρου. Κορωνίδα της γαλλικής εθνικιστικής εξέγερσης αποτέλεσαν οι οδομαχίες στο Αλγέρι, τον Ιανουάριο του 1961, καθώς και οι πολυάριθμες απόπειρες δολοφονίας έναντι του De Gaulle.

Ο διχασμός της γαλλικής κοινωνίας και η εκτόνωση του πολέμου

Ο πόλεμος άφησε ανεξίτηλα χαραγμένα τραύματα στη γαλλική κοινωνία, την οποία και δίχασε βαθιά. Η σφαγή του Οκτωβρίου του 1961 στο Παρίσι ανάμεσα στη γαλλική αστυνομία και μουσουλμάνους διαδηλωτές, που οδήγησε στο θάνατο τουλάχιστον 200 ανθρώπων, καθώς και η τρομοκρατική δράση του O.A.S. το Φεβρουάριο του 1962 στη γαλλική πρωτεύουσα, οδήγησαν στο διαχωρισμό της κοινωνίας σε δυο στρατόπεδα. Από τη μια, βρίσκονταν οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας της Αλγερίας και, από την άλλη, όσοι πίστευαν ότι η Αλγερία έπρεπε να παραμείνει αναπόσπαστο κομμάτι της γαλλικής επικράτειας. Οι σημαντικές επιπτώσεις της Αλγερινής επανάστασης στη γαλλική κοινωνία αποκρυσταλλώθηκαν ακόμα και στη μεταστροφή της πολιτικής του De Gaulle. Ο Γάλλος πρόεδρος αρχικά πίστευε ότι η απόσχιση της Αλγερίας από τη Γαλλία θα είχε δυσμενείς επιπτώσεις για τη δεύτερη, συρρικνώνοντας σημαντικά την ισχύ της, αλλά και το διεθνές κύρος της ως “Μεγάλη Δύναμη”. Επηρεάστηκε, όμως, από τις πιέσεις της γαλλικής κοινωνίας, και την έκφραση της θέλησής της να παραχωρηθεί στον Αλγερινό λαό, που τόσο πολύ επιθυμούσε.

Το τέλος του πολέμου επήλθε με τις “Συμφωνίες του Evian” που υπέγραψαν η Γαλλία και η Προσωρινή Κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Αλγερίας, το Μάρτιο του 1962, για διεξαγωγή διπλού δημοψηφίσματος, και άμεση ανακωχή τόσο στη Γαλλία, όσο και στην Αλγερία. Στο δημοψήφισμα που πραγματοποίησε ο De Gaulle, το 1962, η γαλλική κοινωνία τάσσεται συντριπτικά υπέρ της ανεξαρτητοποίησης της Αλγερίας, με ποσοστό 90,7%. Στις 3 Ιουλίου 1962, η Αλγερία ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της, με τον ΟΗΕ και τον Πρόεδρο De Gaulle να αναγνωρίζουν επίσημα τη νέα χώρα.

Πηγές:

1. Baylis John, Smith Steve, Owens Patricia (2011). Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής. σελ. 254-274, Αθήνα, Επίκεντρο
2. Καρακατσούλη, Ά. (2013). Ο Πόλεμος της Αλγερίας. [online] Kathimerini.gr. Available at: http://www.kathimerini.gr/503954/article/epikairothta/kosmos/o-polemos-ths-algerias [accessed 21 Jun. 2017]
3. Παπαστάμκου, Σ. (2016). Η ανεξαρτησία της Αλγερίας. [online] Kathimerini.gr. Available at: http://www.kathimerini.gr/845176/article/epikairothta/kosmos/h-ane3arthsia-ths-algerias [Accessed 2 Jul. 2017].
4. Δράκος, Π. (n.d.). Αλγερινή επανάσταση. [online] Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία, Availble at: http://www.militaryhistory.gr/articles/view/146/ [accessed 22 Jun 2017]