Αλλαγή του κλίματος, υπερπληθυσμός, πτώση αστεροειδών… Είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα που έχουν ήδη αρχίσει να απειλούν τη ζωή στη Γη. Ορισμένοι, όπως ο Stephen Hawking, πιστεύουν ότι είναι καιρός να αρχίσουμε να αναζητούμε ένα νέο σπίτι για την ανθρώπινη φυλή – ή μάλλον ένα νέο πλανήτη. Είναι, λοιπόν, η αποικιοποίηση του διαστήματος άλλο ένα σενάριο επιστημονικής φαντασίας, ή μία υλοποιήσιμη επιλογή; Σίγουρα δεν είναι τόσο τρελό όσο ακούγεται. Τουναντίον, βρίσκεται ήδη στην ατζέντα της NASA και του Ευρωπαικού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), εφόσον αποτελεί το επόμενο στάδιο της ανθρώπινης ανάπτυξης.

Παραλλήλως, ο Elon Musk -Διευθύνων Σύμβουλος και Επικεφαλής Σχεδιαστής της ιδιωτικής εταιρείας SpaceX- έχει ήδη ανακοινώσει το φιλόδοξο σχέδιό του για τη δημιουργία μιας μόνιμης, αυτοδύναμης αποικίας ανθρώπων στον Άρη. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμά του, οι πρώτοι 100 άνθρωποι μπορούν να ξεκινήσουν μέχρι το 2026 ένα πολυήμερο ταξίδι στον Κόκκινο Πλανήτη, με κόστος περίπου 500.000 δολάρια ανά άτομο. Ο τελικός στόχος του είναι η αποστολή και εγκατάσταση τουλάχιστον ενός εκατομμυρίου ανθρώπων μέσα στα επόμενα εκατό χρόνια, μειώνοντας τελικά τον χρόνο ταξιδιού από 6 μήνες σε τριάντα ημέρες, και το κόστος ανά άτομο στα 100.000-200.000 δολάρια.

Οικονομία και Τεχνολογία: Οι Μεγαλύτεροι Φραγμοί στην Αποικιοποίηση Άλλων Πλανητών.

Μέχρι στιγμής, ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην υλοποίηση του προγράμματος της SpaceX είναι η έλλειψη κεφαλαίων και κατάλληλων τεχνολογιών. Πιο συγκεκριμένα, το συνολικό κόστος αποστολής και εγκατάστασης ενός ατόμου ανέρχεται στα 10 δισεκατομμύρια δολάρια, το δε κόστος δημιουργίας μίας ολόκληρης αποικίας δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί με ακρίβεια. Παράλληλα, είναι δύσκολο να καθοριστεί εάν το διαπλανητικό, μεταφορικό όχημα του Musk θα λειτουργήσει, δεδομένου ότι βρίσκεται σε πρώιμο πειραματικό στάδιο και χρειάζεται περαιτέρω χρηματοδότηση.
Επιπλέον, η απόσταση μεταξύ της Γης και του Άρη είναι 200 φορές μεγαλύτερη από την απόσταση μεταξύ της Γης και της Σελήνης, αυξάνοντας έτσι τις ανάγκες σε καύσιμα. Η υψηλή ακτινοβολία συνιστά επίσης απειλή για την υγεία, χωρίς να έχει ακόμα αναπτυχθεί η κατάλληλη τεχνολογία για την προστασία από αυτήν. Προς το παρόν, στόχος της SpaceX είναι η μείωση του συνολικού χρόνου ταξιδιού σε περίπου 80 ημέρες, ελαχιστοποιώντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τον χρόνο έκθεσης. Παρ’όλα αυτά, λαμβάνοντας υπόψιν την εντυπωσιακή επιχειρηματική και τεχνολογική τεχνογνωσία του Musk, είναι δύσκολο να απορρίψουμε την ιδέα του ως άλλο ένα εξωπραγματικό σενάριο.

Ταξίδι προς τον Άρη; Οι Κορυφαίες Απειλές για την Υγεία.

Προκειμένου να εκτιμηθεί η δυνατότητα επιβίωσης του ανθρώπου στον Άρη, αξίζει να επισημανθούν οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει τόσο κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, όσο και κατά την εγκατάστασή του εκεί. Ειδικότερα, τα πεδία βαρύτητας θα διαφοροποιούνται συνεχώς κατά τη διάρκεια της αποστολής. Πρώτον, κατά τη διάρκεια του εξάμηνου ταξιδιού προς τον Κόκκινο Πλανήτη η βαρύτητα θα είναι μηδενική. Δεύτερον, στην επιφάνεια του Άρη οι δραστηριότητες θα πραγματοποιούνται στο 1/3 της βαρύτητας της Γης. Τρίτον, κατά την επιστροφή στον πλανήτη μας θα πρέπει να γίνει αναπροσαρμογή του σώματος προς τη βαρύτητα της Γης. Η μετάβαση, όμως, από ένα πεδίο βαρύτητας σε άλλο είναι πιο δύσκολη από ό,τι ακούγεται. Επηρεάζει τον χωρικό προσανατολισμό, τον συντονισμό των ματιών και την ισορροπία, ενώ ενδέχεται να προκαλέσει και προβλήματα ναυτίας. Επιπλέον, η απώλεια βαρύτητας επιφέρει απώλεια της οστικής μάζας, που σε βάθος χρόνου μπορεί να οδηγήσει σε οστεοπόρωση, απώλεια μυϊκής δύναμης και αντοχής, καθώς και σε καρδιαγγειακά προβλήματα.

Πέραν όμως από τα προβλήματα βαρύτητας, πρόκειται για έναν ιδιαίτερα άγονο πλανήτη, με ποικίλες προκλήσεις για την ανθρώπινη ζωή. Αν και είναι μόλις 11% μικρότερος από τη Γη και παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τον πλανήτη μας (π.χ. εποχιακές αλλαγές, καιρικές συνθήκες κ.λ.π), η παρουσία υπεροξειδίων που διασπώνται με την παρουσία υπεριώδους ακτινοβολίας στο έδαφός του, και τα χαμηλά επίπεδα θερμικής αδράνειας καθιστούν δύσκολη την πρόβλεψη περί προσαρμογής του ανθρώπινου σώματος σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Ακόμα, τα φυτά δεν μπορούν να αναπτυχθούν, η δε απουσία στρώματος όζοντος και υγρού νερού μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των μελλοντικών αποίκων.

Μέχρις στιγμής, πάντως, πραγματοποιούνται προσομοιώσεις της ζωής στον Άρη στα πλαίσια ειδικών προγραμμάτων, όπως το Mars Analog Research Station (MARS). Πρόκειται για ένα παγκόσμιο πρόγραμμα εξερεύνησης τεσσάρων οικοτόπων -Καναδική Αρκτική, Έρημος της Γιούτα, Αυστραλιανή Έρημος και Ισλανδία- των οποίων το περιβάλλον παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με το αντίστοιχο του Άρη.

Η Ανθρώπινη πλευρά των διαστημικών αποστολών: πώς ένα ταξίδι προς τον Άρη θα επηρέαζε την ψυχική υγεία;

Η αποστολή ανθρώπων στον Άρη γεννά αμφιβολίες ως προς την ψυχολογική τους ακεραιότητα, δεδομένου ότι το ταξίδι πρόκειται να διαρκέσει περίπου 6 μήνες. Η παρατεταμένη παραμονή σε ένα μικρό διαστημόπλοιο μπορεί να οδηγήσει σε εντάσεις κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Όσο πιο περιορισμένοι και απομονωμένοι είναι οι άνθρωποι, τόσο πιο πιθανό είναι να αναπτύξουν ψυχικές διαταραχές, οι οποίες ενισχύονται από προβλήματα όπως διαταραχές του ύπνου, άγχος λόγω παρατεταμένης απομόνωσης, κόπωση λόγω συχνού και μεγάλου φόρτου εργασίας, πλήξη, έλλειψη νωπών τροφίμων και ανεπάρκεια της διατροφής κ.λ.π. Για τους λόγους αυτούς, η NASA μελετά εδώ και χρόνια ανθρώπους σε απομονωμένα περιβάλλοντα, έχοντας αναπτύξει μεθόδους και τεχνολογίες για την αντιμετώπιση πιθανών προβλημάτων, και για τη δημιουργία εντός των διαστημοπλοίων συνθηκών παρόμοιων με τις συνθήκες της Γης.

Πέραν των αστροναυτών, όμως, οι άποικοι του Κόκκινου Πλανήτη θα είναι οι πιο απομονωμένοι άνθρωποι που θα έχουν ζήσει ποτέ. Λόγω της απόστασής τους από τη Γη, η αλληλεπίδραση σε πραγματικό χρόνο με τους ανθρώπους πίσω στον πλανήτη μας θα είναι αδύνατη. Για το υπόλοιπο δε της ζωής τους θα μπορούν να αλληλοεπιδρούν άμεσα μόνο με τους συντρόφους τους. Η ζωή στον Άρη θα είναι κυρίως περιορισμένη σε εσωτερικούς χώρους, εφόσον από τη στιγμή της προσγείωσης θα ξοδεύουν τουλάχιστον το 80% του χρόνου τους μέσα σε χώρους 50 τετραγωνικών μέτρων ανά άτομο. Συν τοις άλλοις, οι μονάδες αυτές πιθανότατα θα παρακολουθούνται συνεχώς από τη Γη. Έτσι, ο μακροχρόνιος περιορισμός σε μικρούς χώρους, σε συνδυασμό με την απώλεια της ιδιωτικής ζωής, θα οδηγήσει σε προβλήματα όπως κατάθλιψη και άγχος.

«Ναι» από τον Musk στην Αποικιοποίηση του Άρη, «Όχι» από το Διεθνές Διαστημικό Δίκαιο.

Το Διεθνές Διαστημικό Δίκαιο υποστήριζε ανέκαθεν τη θέση ότι τα αντικείμενα και οι σταθμοί που τοποθετούνται στα ουράνια σώματα πρέπει να παραμείνουν υπό εθνική ιδιοκτησία, δικαιοδοσία και έλεγχο. Ειδικότερα, η δημιουργία ενός διαστημικού σταθμού και η περιοχή που απαιτείται για τη λειτουργία του θα πρέπει να κοινοποιούνται στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο διαστημικός σταθμός υπάγεται στη δικαιοδοσία του κράτους όπου το διαστημικό σκάφος είναι νηολογημένο. Επιπλέον, η Συνθήκη του Διαστήματος του 1967 επιβάλλει την εξερεύνηση του διαστήματος μόνο για ειρηνικούς σκοπούς, απαγορεύει δε στα έθνη την προβολή κυριαρχικών δικαιωμάτων επί οποιουδήποτε ουράνιου σώματος στο διάστημα. Ως εκ τούτου, ιδιωτικές εταιρείες -όπως η SpaceX- δεν μπορούν να προβάλλουν δικαιώματα ιδιοκτησίας επί άλλων πλανητών.

Επιπροσθέτως, ερωτήματα ανακύπτουν ως προς το ζήτημα της νομιμότητας των εξορυκτικών δραστηριοτήτων που ενδεχομένως θα λάβουν χώρα στον Κόκκινο Πλανήτη. Αν και η χρήση πόρων για τη διεξαγωγή επιστημονικής εξερεύνησης επιτρέπεται, δεν ισχύει το ίδιο και για την προβολή δικαιωμάτων ιδιοκτησίας εφ’ αυτών. Αυτό σημαίνει ότι η εξόρυξη πόρων με σκοπό την επαναφορά τους στη Γη και την προώθηση τους στην παγκόσμια αγορά απαγορεύεται. Ωστόσο, μέχρι να λάβει χώρα η αναθεώρηση των σχετικών διεθνών συμβάσεων, είναι πιθανόν οι ισχύοντες κανόνες να αγνοηθούν – όπως άλλωστε δείχνουν οι πρόσφατες προσπάθειες των Η.Π.Α. και του Λουξεμβούργου, που επιτρέπουν βάσει της εθνικής τους νομοθεσίας την εξόρυξη και εκμετάλλευση διαστημικών πόρων από ιδιωτικές εταιρείες.

Επιπλέον, όσον αφορά την εξασφάλιση της ασφάλειας των επιβατών κατά τη διάρκεια του ταξιδιού προς τον Άρη, η Σύμβαση της Βαρσοβίας του 1929 προβλέπει διεθνή ευθύνη του αερομεταφορέα για σωματικές βλάβες ή θάνατο των επιβατών, ανεξαρτήτως δόλου ή αμέλειας. Τέτοιου είδους βλάβες ενδέχεται να προκληθούν από τα υψηλά επίπεδα ακτινοβολίας που υπάρχουν στο διάστημα, και με τα οποία οι επιβάτες θα έρθουν σε επαφή κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Μάλιστα, ο ίδιος ο Musk παραδέχτηκε σε ομιλία του ότι δεν θα είναι ένας από τους πρώτους ταξιδιώτες στον Άρη, λόγω της μεγάλης πιθανότητας θανάτου στο πρώτο ταξίδι που κανένας άνθρωπος δεν έχει πραγματοποιήσει μέχρι τώρα. Συνεπώς, η SpaceX πιθανότατα θα προσπαθήσει να παρακάμψει τις εν λόγω διατάξεις, απαιτώντας από κάθε ταξιδιώτη να αναγνωρίσει εγγράφως την απαλλαγή της από οποιαδήποτε ευθύνη για τυχόν βλάβες κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Μέχρι στιγμής, πάντως, δεν είναι σαφές το κατά πόσον η Σύμβαση της Βαρσοβίας καλύπτει και την ευθύνη των διαστημικών μεταφορέων, εφόσον αναφέρεται αποκλειστικά στους αερομεταφορείς.

Η Αντίστροφη Μέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει, τα Ερωτήματα όμως παραμένουν.

Με την αποικιοποίηση άλλων πλανητών, η Γη, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, θα δημιουργήσει μία «μητροπολιτική σχέση» με μία εξωγήινη αποικία. Επομένως, πέραν των όσων προαναφέρθηκαν, ποικίλα ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. Για παράδειγμα, ενδέχεται στο μέλλον οι αποικιοκράτες να επιδιώξουν -με τη χρήση βίας- την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας τους. Όπως και οι αποικιοκράτες των Ηνωμένων Πολιτειών απέρριψαν τελικά τη βρετανική κυριαρχία, ο μελλοντικός οικισμός του Άρη μπορεί να απομακρυνθεί τελικά από τη διακυβέρνηση της Γης. Τι θα έκανε η «μητρόπολη» σε αυτή την περίπτωση; Θα ήταν δυνατή η αποκοπή των προμηθειών ή ακόμα και η καταστροφή της αποικίας; Θα ήταν εφικτή η ανάπτυξη μιας κοινωνικής ιεραρχίας στον Άρη; Πώς μπορεί να οργανωθεί το οικονομικό σύστημα, και από ποιον θα ασκείται η πολιτική εξουσία;

Στην εποχή που διανύουμε, τα ερωτήματα αυτά ενδεχομένως φαντάζουν εξωπραγματικά και γελοία. Ωστόσο, η προοπτική δημιουργίας τέτοιων αποικιών στο διάστημα προσθέτει μια νέα πινελιά στο χώρο της τεχνολογίας και του διαστημικού δικαίου, που ήταν αδιανόητη πριν από μερικά χρόνια. Αν το σχέδιο του Elon Musk όντως υλοποιηθεί, ίσως χρειαστούμε νομικές λύσεις πολύ νωρίτερα απ’ ότι φανταζόμασταν.

Πηγές:

1. Cockell, C. (2015). Human Governance Beyond Earth: Implications for Freedom. Springer.
2. Doeden, M. (2012). Human Travel to the Moon and Mars: Waste of Money Or Next Frontier?. Twenty-First Century Books.
3. Kraft, N. and R Kass, J. and Kass, R. (2016). Mars One: Humanity’s Next Great Adventure: Inside the First Human Settlement on Mars. BenBella Books, 238.
4. National Aeronautics and Space Administration. The Human Body in Space. https://www.nasa.gov/hrp/bodyinspace
5. Oduntan, G. (2017). What NASA’s Simulated Missions Tell Us About the Need for Martian Law. https://theconversation.com/what-nasas-simulated-missions-tell-us-about-the-need-for-martian-law-84790
6. Robinson, M. (2018). Elon Musk Wants to Colonize Mars with SpaceX. http://www.businessinsider.com/elon-musk-colonization-of-mars-sxsw-2018-3
7. Sifwat, A. (2011). The Ethics of the Colonization of Mars: Principle of Continuous Improvement-Volume 3. AuthorHouse.
8. Space Exploration Technologies Corp. (2017). Making Life Multiplanetary. http://www.spacex.com/mars
9. Statt, N. (2018). Elon Musk Still Thinks a Mars Colony Will Save Us From a Future Dark Age. https://www.theverge.com/2018/3/11/17106910/elon-musk-ai-threat-mars-moon-colonization-nukes-sxsw-2018