Η μονομερής αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής από τη Συμφωνία με το Ιράν για τα Πυρηνικά ανήκει πλέον στην ιστορία. Ο ιδιαίτερος ζήλος που επιδεικνύει ο Πρόεδρος Donald Trump για την τήρηση των υποσχέσεών του, συγκεκριμένα αυτών που δεν προκαλούν τριβές με το “βαθύ κράτος”, υπό την έννοια του “political establishment” της χώρας του είναι δεδομένος. Επιχειρώντας μία δημοφιλώς κατακριτέα αλλά, μολαταύτα, εκσυγχρονιστική σύγκλιση των υπερατλαντικών σχέσεων της χώρας με τον παραδοσιακό δαίμονα της τούνδρας, τη Ρωσία, το ακροατήριό του μένει ξεκρέμαστο, χάνοντας τη σιγουριά στο μίσος και τον φόβο που έντεχνα καλλιεργούνταν κατά τις τελευταίες οχτώ δεκαετίες. Στο βωμό, λοιπόν, της κάλυψης αυτού του επικίνδυνου κενού επιλέχθηκε -ή, απλά, έλαχε- να θυσιαστεί μια εποικοδομητική Συμφωνία με το Ιράν.

Αυτό, όμως, το προσδιοριστικό επίθετο που τη χαρακτηρίζει υποκίνησε πολλά μέρη της συμμαχίας του NATO να αντιδράσουν αρνητικά απέναντι στην απόφαση αυτή, αποκλίνοντας από τη μητέρα υπέρμαχο της ελευθερίας των εθνών. Με μια φωνή, ηγέτες όπως ο Emmanuel Macron, η Theresa May, η Angela Merkel και η Federica Mogherini κράτησαν της αποστάσεις τους από την ασταθή και ανορθολογική πολιτική των ΗΠΑ, δεσμευόμενοι μάλιστα να συνεργαστούν για τη διάσωσή της.

Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, ωστόσο, ο Δανός Υπουργός Εξωτερικών Anders Samuelsen κατηγόρησε ανοιχτά το Ιράν πως εργαζόταν να ενορχηστρώσει επίθεση δολοφονίας εντός των εδαφών του εναντίον μελών της αποσχιστικής οργάνωσης “Αραβικό Αγωνιστικό Κίνημα για την Απελευθέρωση της Ahvāz”. Παράλληλα, ούτε ένας μήνας δεν είχε κλείσει από την εξαγγελία των γαλλικών αρχών πως είχαν στοιχεία εναντίον της ιρανική Υπηρεσίας Πληροφοριών σχετικά με το ότι η τελευταία βρισκόταν κρυμμένη πίσω από μια αποτυχημένη απόπειρα βομβιστικής επίθεσης αυτόν τον Ιούνιο κατά τη διάρκεια πορείας διαμαρτυρίας στο Παρίσι, οργανωμένη από το Εθνικό Συμβούλιο Αντίστασης του Ιράν, μιας οργάνωσης με έδρα την ίδια την πόλη. Παραβλέποντας σε αυτό το σημείο τα σενάρια κατασκοπείας κατά τα οποία το Ιράν υποστηρίζει πως το Ισραήλ και η δικιά του Υπηρεσία Μυστικών Πληροφοριών, Mossad, βρίσκεται πίσω απ’ όλα, δημιουργείται το εύλογο ερώτημα γιατί η Ευρώπη συνεχίζει να διατηρεί την εντατική προσήλωσή της στη διάσωση της Συμφωνίας. Γιατί, ενώπιον αδιάσειστων στοιχείων που φέρεται να έχει στην κατοχή της, καταδικαστικών εναντίον της ισλαμικής ηγεσίας, αρνείται να κάνει την πολιτική σύνδεση που τόσοι δημοσιογράφοι ανά την υφήλιο πασχίζουν να επικοινωνήσουν;

Φυσικά, το ενδεχόμενο να βρίσκεται όντως κατά κάποιο τρόπο αναμεμειγμένο το Ισραήλ θα μπορούσε να ισχύει όσο και να είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, που μάλλον είναι και το πιο πιθανό. Εφόσον, λοιπόν, δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα σχετικά με το πολιτικό-περιφερειακό υπόβαθρο των τεκταινόμενων, η εφαρμογή της θεωρίας των διεθνών σχέσεων είναι η μόνη που μπορεί να προσφέρει στον αναλυτή χρήσιμα συμπεράσματα τόσο από ρεαλιστική και φιλελεύθερη όσο και από μαρξιστική σκοπιά. Κι αυτό γιατί σαφή παρατηρήσιμα στοιχεία υποδεικνύουν μια άμεση σύνδεση μεταξύ των ευκαιριών σε επίπεδο οικονομίας και αύξησης της συγκριτικής ισχύος της περιφέρειας.

Στις 5 Οκτωβρίου, άλλωστε, ο Γάλλος Υπουργός Εξωτερικών δήλωνε στο Strbske Pleso της Σλοβακίας πως είναι “πεπεισμένος πως το αποτέλεσμα της κρίσης (σ.σ αμερικανικής) με το Ιράν θα είναι η ευκαιρία για την Ευρώπη να αποκτήσει τους δικούς της ανεξάρτητους χρηματοπιστωτικούς (financial) θεσμούς, ώστε να μπορούμε να εμπορευόμαστε με οποιονδήποτε θέλουμε”, και πως δεν είναι στο χέρι της “… Washington να αποφασίσει αν μας επιτρέπεται να εμπορευόμαστε με το Ιράν”. Η δήλωση αυτή καταδεικνύει περίτρανα δύο προεξέχουσες μεταβλητές που διαμορφώνουν σήμερα την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική.

Πρώτο και ελπιδοφόρο είναι το ότι η ασταθής και ανορθολογική πολιτική που ακολουθούν οι ΗΠΑ υπό την ηγεσία Trump επέφερε ωρίμανση στην -μέχρι πρότινος περιθωριοποιημένη- ιδέα πως η Ευρώπη είναι αναγκαίο να απογαλακτιστεί. Μια αυτόνομη εξωτερική πολιτική, εφαπτόμενη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της, είναι η μόνη που μπορεί να διασφαλίσει τη σταθερότητα, τη διαχειρισιμότητα, αλλά και τα συμφέροντα της Γηραιάς Ηπείρου. Άλλωστε, εναλλακτική για νέους δαίμονες δεν υπάρχει εδώ. Οι Τούρκοι ελέγχουν τις ροές μεταναστών που μπορούν να καταστρέψουν και άλλα συστημικά κόμματα σε πλήθος χωρών, ενώ τα ανατολικά μέλη της Ένωσης, με πρωτοστάτες τους Πολωνούς, βασίζουν τα εξωφρενικώς δαπανηρά εξοπλιστικά τους προγράμματα στον πρωτόγονο φόβο της ρωσικής εισβολής – προγράμματα, εξάλλου, που επιβραβεύονται ως επί το πλείστον από αγγλικές, ιταλικές, γαλλικές, ισπανικές και ολλανδικές εταιρείες, οι οποίες δεν μπορούν τόσο εύκολα να ανταγωνιστούν τους αμερικανικούς κολοσσούς των Lockheed Martin, General Dynamics, Boeing, Northrop Grumman και Raytheon σε άλλες περιφέρειες.

Και αυτό οδηγεί στη δεύτερη και θλιβερή μεταβλητή πως η εξωτερική πολιτική της ΕΕ δεν στηρίζεται πλέον στη βελτίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην προαγωγή της δημοκρατίας. Βαθιά πληγωμένη από μια πολυετή οικονομική κρίση, η οποία της μεταδόθηκε από την Αμερική, η Ευρώπη προχωρά ένα βήμα παραπέρα από το να γιατρέψει απλά της πληγές της. Η φιλελεύθερη τριαρχία του Βορρά θέλει να προασπίσει την Ένωση, σε περίπτωση που βρεθεί σε παρόμοια περίπτωση στο μέλλον. Παραγκωνίζοντας τον αγώνα εξάπλωσης των προαναφερθέντων αξιών στον μουσουλμανικό κόσμο, κοιτά να εκμεταλλευθεί την εμπορική “ανισορροπία” που εκφράζει τις ΗΠΑ κατά τη δεδομένη περίοδο, αποκτώντας νέους συμμάχους, και διαφοροποιώντας τα πάγιά της.

Προς επαλήθευση αυτού, πρέπει να αναφερθεί, τέλος, η αποκλίνουσα αντιμετώπιση της Σαουδικής Αραβίας σχετικά με την Υπόθεση Khashoggi, μιας χώρας-ηγέτη για τον αραβικό κόσμο, αλλά και -στοιχείο ακόμα πιο σημαντικό για την ανάλυση αυτή- αδιάβλητου συμμάχου των ΗΠΑ στο πλαίσιο της υπεράσπισης των οικονομικών τους συμφερόντων.

Πηγές:

1. Barnes-Dacey, J. & Geranmayeh, E. (1970). Europe’s Iran dilemma. https://www.ecfr.eu/article/commentary_europe_iran_dilemma_assassination_nuclear_deal
2. Khan, M. (2018). EU scrambles to defy US Iran sanctions. https://www.ft.com/content/0cb5534c-daac-11e8-9f04-38d397e6661c
3. Rafati, N. (2017). Europe and Iran: The Nuclear Deal and Beyond and Nuclear Multilateralism and Iran: Inside EU Negotiations. Middle East Policy, 24(3), 179–182. http://doi.org/10.1111/mepo.12301
4. Rouhani, H. (2018). Europe should work with Iran to counter US unilateralism. https://www.ft.com/content/3ecaed5e-dcfc-11e8-b173-ebef6ab1374a
5. Sheahan, M. & Escritt, T. (2018). UAE blames Iran’s ‘aggressive policies’ for U.S. sanctions. https://www.reuters.com/article/us-emirates-iran-us-sanctions/uae-blames-irans-aggressive-policies-for-u-s-sanctions-idUSKCN1N80DF