Η πτήση ΜΗ17 των Malaysia Airlines κατερρίφθη έξω από το Hrabove, κοντά στο Torez στην Ανατολική Ουκρανία, με συντρίμμια του Boeing 777 να διασκορπίζονται σε ακτίνα πενήντα (50) τετραγωνικών χιλιομέτρων. Αυτή η συντριβή συνιστούσε τη δεύτερη απώλεια Boeing 777 της αεροπορικής εταιρίας Malaysia Airlines, ακολουθώντας την εξαφάνιση του αεροσκάφους της πτήσης MH370, τέσσερις μήνες νωρίτερα. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι η απεικόνιση των περιστατικών που έλαβαν χώρα, καθώς και των αιτιών πίσω από αυτά, μιας και το εν λόγω ατύχημα συνιστά ένα από τα γεγονότα που σημάδεψαν την πολιτική αεροπορία.

Τα πραγματικά περιστατικά

Νωρίς το απόγευμα της 17^ης Ιουλίου 2014, το Boeing 777 της εταιρίας Malaysia Airlines απογειώνεται από το Amsterdam με προορισμό την Kuala Lumpur. Η πτήση ΜΗ17 εισήλθε σε ουκρανικό εναέριο χώρο, πετώντας στα 33.000 πόδια. Κατά τη διάρκεια της πτήσης, το αεροσκάφος απέκλινε της διαδρομής του ελάχιστα προς τα βόρεια ώστε να αποφύγει μια καταιγίδα κι έπειτα επανήλθε σε κανονική τροχιά κοντά στα ανατολικά σύνορα του ουκρανικού εναέριου χώρου, κάτωθεν του οποίου λάμβανε χώρα ένοπλη σύρραξη μεταξύ της ουκρανικής κυβέρνησης και αποσχιστών. Γι’ αυτό το λόγο, τμήματα του εναέριου χώρου κατώτερα των 33.000 ποδιών ήταν απαγορευμένα για υπέρπτηση πολιτικών αεροσκαφών. Έως εκείνη τη στιγμή η πτήση διεξαγόταν φυσιολογικά.

Είκοσι λεπτά και τρία δευτερόλεπτα πέρασαν μέχρι τη στιγμή που μια εκρηκτική κεφαλή εξερράγη τέσσερα μέτρα από την αριστερή πλευρά του πιλοτηρίου της πτήσης ΜΗ17, καλύπτοντας το αεροσκάφος με θραύσματα του πυραύλου. Ακαριαία σκοτώθηκαν τα τρία μέλη του πληρώματος που βρίσκονταν στο πιλοτήριο, ενώ το αεροπλάνο διασπάστηκε ως εξής: (i) το πιλοτήριο αποκόπηκε από το υπόλοιπο αεροσκάφος αλλά το αεροπλάνο συνέχισε την πορεία του, (ii) λίγο αργότερα τα ακροπτερύγια κόπηκαν και το πίσω μέρος του αεροσκάφους έσπασε και (iii) το κεντρικό μέρος του έπεσε αναποδογυρισμένο στο έδαφος.

Ευθύνη κατάρριψης

Σύμφωνα με τα πορίσματα των ερευνών, το αεροσκάφος κατερρίφθη από Αντιαεροπορικό Σύστημα BUK (BUK Missile System), το οποίο είναι εξοπλισμένο με πυραύλους εδάφους – αέρος μεσαίου βεληνεκούς. Ένας πύραυλος εδάφους αέρος μπορεί να φτάσει τα 80.000 πόδια, ξεπερνώντας κατά πολύ το υψόμετρο στο οποίο βρισκόταν η πτήση ΜΗ17.

Αμέσως μετά τη συντριβή του Boeing 777, ο ηγέτης των Donbass, όπως αποκαλούνται οι αποσχιστές στην περιοχή της Ουκρανίας, ανέλαβε μέσω ανακοίνωσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την ευθύνη για την κατάρριψη ενός «ουκρανικού αεροσκάφους». Η ανακοίνωση αυτή, μάλιστα, επικυρώθηκε κι από ένα ρώσικο πρακτορείο ειδήσεων, το οποίο μετέδιδε ότι σημειώθηκε «άλλη μία νίκη για την άμυνα του Donetsk (βάση των Donbass), το οποίο κατέρριψε άλλο ένα ουκρανικό αεροσκάφος».

Ωστόσο, λίγο αργότερα οι Donbass διέγραψαν τη δημοσίευση κι αρνήθηκαν οποιαδήποτε συμμετοχή στη συντριβή, ισχυριζόμενοι ότι δεν κατέχουν τον εξοπλισμό ούτε την εκπαίδευση για να χτυπήσουν ένα αεροσκάφος σε εκείνο το υψόμετρο. Εν τέλει, κατέληξαν να κατηγορούν την Ουκρανική Κυβέρνηση για την κατάρριψη της πτήσης MH17. Παρ’όλα αυτά, ο Κυβερνήτης της αυτοαποκαλούμενης Λαϊκής Δημοκρατίας του Donetsk κάλεσε έναν διευθυντή μέσων ενημέρωσης στη Μόσχα, 40 λεπτά μετά τη συντριβή, αναφέροντας ότι «μάλλον ρίξαμε πολιτικό αεροσκάφος».

Πορίσματα Μυστικών Υπηρεσιών

Οι μυστικές υπηρεσίες των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής ανακάλυψαν ότι τον πύραυλο είχαν προμηθευτεί οι αποσχιστές από τη Ρωσία, και μάλιστα τον παρέλαβαν την ίδια ακριβώς ημέρα της κατάρριψης. Επιπροσθέτως, μετά την πτώση της πτήσης ΜΗ17, οι αποσχιστές έστειλαν πίσω στη Ρωσία το BUK Missile System. Ωστόσο, τα ευρήματα των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών ανέφεραν ότι το υπό κρίση σύστημα πυραύλων είχε κλαπεί από τον στρατό της Ουκρανίας. Από την άλλη, η ρωσική κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι το αεροσκάφος της MH17 ακολουθείτο από ένα ουκρανικό στρατιωτικό αεροσκάφος κατά τη διάρκεια της κατάρριψης. Ταυτόχρονα, η Ρωσία κατηγόρησε ευθέως την Ουκρανία για την κατάρριψη του Boeing 777, καθώς συνέβη πάνω από ουκρανικό εναέριο χώρο.

Η απαγόρευση χρήσης βίας κατά πολιτικών αεροσκαφών

Κατά το άρθρο 3 bis της Σύμβασης του Σικάγο για τη Διεθνή Πολιτική Αεροπορία του 1944 «τα συμβαλλόμενα κράτη αναγνωρίζουν ότι κάθε Κράτος πρέπει να αποφεύγει να καταφεύγει στη χρήση όπλων εναντίον πολιτικών αεροσκαφών σε πτήση […]».

Το άρθρο 3 bis δεν εισάγει νέα διεθνή υποχρέωση, αλλά διευκρινίζει υποχρέωση προϋφιστάμενη υπό το Κράτος του γενικού δημοσίου διεθνούς δικαίου. Στοιχεία του κανόνα για την αποφυγή στην προσφυγή χρήσης βίας ανευρίσκονται κατεξοχήν στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (άρθρ. 2§4). Γενικότερα, όμως, η απαγόρευση χρήσης βίας έχει τις ρίζες της στο διεθνές εθιμικό δίκαιο, με την ειδικότερη μορφή των «γενικών ανθρωπιστικών αρχών» για την ασφάλεια, το σεβασμό και την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Αυτές οι αρχές έχουν αποτελέσει αντικείμενο επεξεργασίας από διεθνή δικαιοδοτικά όργανα, τα οποία μέσω αποφάσεων τους όχι μόνο αναγνώρισαν την ύπαρξή τους, αλλά επικύρωσαν την ύψιστη σημασία τους. Συγκεκριμένα, μνεία έγινε στην υπόθεση «Garcia», στην υπόθεση του πλοίου «I’m alone», στην υπόθεση του «Στενού της Κέρκυρας», αλλά και στην υπόθεση του αεροπορικού επεισοδίου καταρρίψεως ισραηλινού αεροσκάφους το 1955 από τη βουλγαρική αεράμυνα.

Η αρχή της μη προσφυγής στη χρήση βίας για ανθρωπιστικούς λόγους αποτελεί αντικείμενο γενικής συναίνεσης (consensus) μεταξύ κρατών.

Αντί Επιλόγου

Το περιστατικό εντατικοποίησε τους φόβους για περαιτέρω καταρρίψεις αεροσκαφών, οδηγώντας ορισμένες αεροπορικές εταιρίες σε πλήρη μεταβολή των δρομολογίων τους ώστε να αποφύγουν την υπέρπτηση σε εμπόλεμες ζώνες. Τον Ιούλιο του 2015, η Μαλαισία πρότεινε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να συστήσει ένα διεθνές διαιτητικό δικαστήριο ώστε να προσαχθούν οι υπεύθυνοι για την κατάρριψη της πτήσης MH17. Πράγματι το Ψήφισμα της Μαλαισίας κέρδισε την πλειοψηφία στο Συμβούλιο Ασφαλείας, αλλά η Ρωσία «μπλόκαρε» την εφαρμογή του, ασκώντας το δικαίωμά της για veto. Αμέσως μετά το συμβάν ανακοινώθηκε ότι η Malaysia Airlines θα αποσύρει την πτήση ΜΗ17, και ότι θα την αντικαταστήσει με την ΜΗ19 για το δρομολόγιο Amsterdam-Kuala Lumpur ξεκινώντας από τις 25 Ιουλίου 2014. Δύο χρόνια αργότερα, ωστόσο, σε συνδυασμό με την απόσυρση των Boeing 777 από το δυναμικό της Malaysia Airlines, η εταιρία τερμάτισε τις υπηρεσίες της στο Amsterdam.

Πηγές:

1. BBC. (2016). MH17 Ukraine plane crash: What we know. https://www.bbc.com/news/world-europe-28357880.
2. Case concerning the Aerial Incident of July 27th, (1955). (Israel v. Bulgaria), Preliminary Objections, Judgement of May 26th, I959: I.C. J. Reports I959, p. 127.
3. Chicago Convention on International Civil Aviation. (adopted on 7th December 1944, entered into force on 4th April 1947), Ninth Edition, 2006, ICAO Doc. 7300/9.
4. Corfu Channel case. Judgment of April 9th, 1949: I.C.J. Reports 1949, p. 4.
5. Dearrden. (2015). MH17 crash report: Passengers and crew may have been conscious as plane broke up and crashed. https://www.independent.co.uk/news/world/europe/mh17-report-buk-warhead-exploded-a-metre-away-from-planes-cockpit-and-started-fatal-break-up-a6692346.html.
6. Lewis. (2014). Malaysia Airlines Flight 17. https://www.britannica.com/event/Malaysia-Airlines-flight-17.
7. Mexico-US Claims Commission: Mexico (Garcia and Garza) v. United States, UNRIAA 1928, 4, 119.
8. The “I’m alone” case, Canada v. United States, 1935, UNRIAA, 3, 1609.
9. United Nations (1945) Charter of the United Nations. 24 October 1945, 1 UNTS XVI.
10. Α. Γιόκαρης & Γ. Κυριακόπουλος (2013). Διεθνές Δίκαιο Εναέριου Χώρου. Νομική Βιβλιοθήκη, 216-218.