Η ευρέως αναγνωρισμένη έννοια του persona non grata στην Ελλάδα του 2018 επανήλθε μετά από μια σειρά διεθνών εξελίξεων αρκετά σημαντικών για τη χώρα. Φυσικά, ενώ η πρακτική του persona non grata στρέφεται εξ ορισμού κατά συγκεκριμένων προσώπων, δεν είναι λίγες οι φορές που αποτυπώνει τις προβληματικές διμερείς σχέσεις μεταξύ ορισμένων κρατών. Οι τελευταίες εξελίξεις αναφορικά με την ονομασία της ΠΓΔΜ, αλλά και τις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Ρωσίας, έχουν φέρει στο προσκήνιο την έννοια του Ανεπιθύμητου Φυσικού Προσώπου κατά το Διεθνές Δίκαιο, ανάγοντάς το σε έννοια διαχρονική.

Σύμφωνα με την επίσημη μετάφραση της παραγράφου 1 του Άρθρου 9 της Σύμβασης της Βιέννης του 1961 περί των Διπλωματικών Σχέσεων, “τό παρ’ ώ ή διαπίστευσις Κράτος δύναται κατά πάντα χρόνον, καί άνευ υποχρεώσεως όπως αιτιολόγηση την απόφασίν του, νά καθιστά γνωστόν προς τό διαπιστεύον Κράτος ότι ο αρχηγός της αποστολής ή παν μέλος του διπλωματικού προσωπικού της αποστολής είναι πρόσωπον μη αρεστό, ή ότι πάν άλλο μέλος του προσωπικού της αποστολής δέν είναι παραδεκτόν. Τό διαπιστέυον Κράτος έν τοιαύτη περιπτώσει είτε ανακαλεί τό έν λόγω πρόσωπον είτε, αναλόγως τής περιπτώσεως, θέτει τέρμα εις τάς παρά την αποστολή αρμοδιότητάς του. Πρόσωπον τι δύναται νά κηρυχθή μή άρεστόν ή μή παραδεκτόν πρό της αφίξεώς του είς τό έδαφος του παρ’ ώ ή διαπίστευσις Κράτους”.

Κατά την ανωτέρω διατύπωση προβλέπεται η δικαιολόγηση της κήρυξης ενός μέλους διπλωματικής αποστολής ως ανεπιθύμητου στη χωρική επικράτεια ενός κράτους. Η αιτιολόγηση αυτή -όπως σαφώς ορίζεται από τη Σύμβαση της Βιέννης- μπορεί ευκόλως να παραλειφθεί, αφού ρητώς εκφράζεται η συμβατική επιθυμία των κρατών-μερών να μην υπάρχει πάντοτε σαφής αιτιολόγηση. Φυσικά, το αναιτιολόγητο της κήρυξης ενός εκπροσώπου της διπλωματικής αποστολής ως persona non grata φαλκιδεύει τη νομιμότητα της συγκεκριμένης ενέργειας, μετατρέποντας τους προξένους και διπλωματικούς απεσταλμένους κάθε χώρας σε πιόνια στο παιχνίδι των διεθνών σχέσεων του κράτους υποδοχής τους.

Μάλιστα, όσον αφορά στην ευθύνη για την τύχη του διπλωμάτη, εκείνη συχνά μετατοπίζεται από το κράτος υποδοχής στο κράτος αποστολής το οποίο, αν δεν προβεί σε συγκεκριμένες ενέργειες, ή αν δεν τηρεί τις υποχρεώσεις του, στερεί από το συγκεκριμένο πρόσωπο την ιδιότητα μέλους διπλωματικής αποστολής, όπως προβλέπεται στη δεύτερη παράγραφο του Άρθρου 9 κατά το οποίο, “εάν τό διαπιστεύον Κράτος άρνήται ή παραλείπη νά εκτέλεση εντός ευλόγου προθεσμίας τάς υποχρεώσεις δι’ ών επιβαρύνεται συμφώνως προς τήν παράγραφον 1 του παρόντος Άρθρου, τό παρ’ ώ ή διαπίστευσις Κράτος δύναται νά άρνηθή όπως αναγνώριση εις τό έν λόγω πρόσωπον τήν ιδιότητα του μέλους της αποστολής”. Τούτο επίσης αποδεικνύει πως, ελλείψει σαφούς αιτιολόγησης του λόγου που πρόσωπο διπλωματικής αποστολής κατέστη ανεπιθύμητο, το πρόσωπο αυτό μπορεί να αποτελέσει τον αποδιοπομπαίο τράγο των σχέσεων μεταξύ της χώρας που εκπροσωπεί και της χώρας στο έδαφος της οποίας βρίσκεται.

Ωστόσο, παρά το πρόσφορο έδαφος που παρέχει η πρακτική προς ικανοποίηση πολιτικών συμφερόντων, πρέπει να τονισθεί ότι η προσπάθεια κωδικοποίησής της έχει αποφέρει καρπούς. Όπως προκύπτει από μελέτη της διεθνούς πρακτικής, παρά την έλλειψη σαφούς αιτιολόγησης, οι λόγοι για τους οποίους ένα φυσικό πρόσωπο μπορεί να κηρυχτεί persona non grata (Elieen Denza, 2016) είναι: η υποψία κατασκοπείας, οι συμμετοχικές ενέργειες σε τρομοκρατία και οι παραβιάσεις των κανόνων του κοινού ποινικού δικαίου, όπως ο βιασμός, η απάτη, η ληστεία, τα κυκλοφοριακά αδικήματα και τα εγκλήματα τα σχετικά με την κατοχή και χρήση πυροβόλων όπλων. Από αυτή την κωδικοποίηση προκύπτει πως η παρουσία του συγκεκριμένου απεσταλμένου ξένου κράτους θεωρείται εξαιρετικά επικίνδυνη για την ασφάλεια και την ομαλή λειτουργία του κράτους υποδοχής, εξ’ ου και η στέρηση των προνομίων που απολαμβάνει ως μέλος ξένης διπλωματικής αποστολής.

Η πρόσφατη πρακτική της ελληνικής πλευράς ρίχνει άπλετο φως αναφορικά με τις περιπτώσεις τέλεσης των προαναφερθέντων αδικημάτων. Με απόφασή του, το Ελληνικό ΥΠΕΞ απέλασε δύο Ρώσους διπλωμάτες από την Ελλάδα, και απαγόρευσε την είσοδο στη χώρα σε άλλους δύο, με την αιτιολόγηση ότι έγιναν από πλευράς τους έντονες προσπάθειες επέμβασης σε ευαίσθητα εθνικά ζητήματα, και χειρισμοί που αφορούσαν στις διαπραγματεύσεις για την ονομασία της ΠΓΔΜ. Η συγκεκριμένη αιτιολόγηση φέρνει στο νου την πιθανότητα να πληρούται η ειδική υπόσταση του εγκλήματος της κατασκοπείας – όχι με την έννοια της παροχής πληροφοριών στο κράτος αποστολής (Ρωσία), αλλά με την έννοια της χρήσης της ιδιότητάς τους ως μελών διπλωματικής αποστολής για την επίτευξη ιδιοτελών στόχων. Φυσικά, δεν λείπει από το προσκήνιο και η αναμενόμενη κριτική από πλευράς της αντιπολίτευσης, αλλά και η αντίδραση της ρωσικής πλευράς. Μάλιστα, η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ, Maria Zakharova, προέβη στην εξής δήλωση: “Ανυπόστατοι ισχυρισμοί σύμφωνα με τους οποίους η απόφαση αυτή ελήφθη κατόπιν πιέσεων τρίτων είναι ανάξιοι σχολιασμού, και δείχνουν νοοτροπία ανθρώπων που δεν αντιλαμβάνονται τις αρχές και τις αξίες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής”.

Όπως ήταν επίσης αναμενόμενο, μία τόσο πολύκροτη Συμφωνία όπως αυτή για την ονομασία της ΠΓΔΜ φαίνεται να αποτέλεσε έναυσμα για ακόμη ένα περιστατικό σχετικό με την πρακτική του persona non grata, το οποίο εμπλέκει την ελληνική πλευρά. Συγκεκριμένα, η Pan-Macedonian Association of Melbourne and Victoria έστειλε την παρακάτω επιστολή στον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας μετά τις εξελίξεις με τη Συμφωνία των Πρεσπών: “Κύριε Παυλόπουλε, είστε ανεπιθύμητος. Εάν επισκεφθείτε τη Μελβούρνη, εμείς οι αξιωματούχοι της ελληνικής διασποράς δεν θα σας καλωσορίσουμε”. H ρητή διατύπωση της λέξης “ανεπιθύμητος” στη συγκεκριμένη επιστολή δηλώνει ακριβώς το διακύβευμα του παραπάνω Άρθρου, δηλαδή την έννοια του persona non grata.

Πώς μπορεί, όμως, το υπό εξέταση περιστατικό να εμπίπτει στην έννοια του persona non grata όσον αφορά στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, από τη στιγμή που αυτός δεν αποτελεί μέλος διπλωματικής αποστολής; Φαίνεται στη συγκεκριμένη περίπτωση να χωρεί διασταλτική ερμηνεία του Άρθρου 9 της Σύμβασης της Βιέννης, τα λεκτικά όρια του οποίου δεν θα πρέπει να περιορίζονται μονάχα στους διπλωματικούς αξιωματούχους, αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνουν και τους επίσημους απεσταλμένους ενός κράτους που φέρουν πάνω τους όλα τα διακριτά σύμβολα και τις ευθύνες της διαπραγματευτικής ισχύος της συγκεκριμένης χώρας, όπως είναι οι Υπουργοί της Κυβέρνησης, ο Πρωθυπουργός, αλλά και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Με την ανακήρυξή του ως ανεπιθύμητου, οι Έλληνες της ομογένειας της Αυστραλίας δηλώνουν βεβαίως εξειδικευμένα στο συγκεκριμένο πρόσωπο τη δυσαρέσκειά τους, στάση αμφίβολης ορθότητας, από τη στιγμή που ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν έχει υποστηρίξει -ενεργά τουλάχιστον- με οιονδήποτε τρόπο την κατακριτέα από τη συγκεκριμένη οργάνωση Συμφωνία που υπεγράφη στις Πρέσπες. Τέλος, θα πρέπει να τονιστεί ότι, σε αντίθεση με την υπόθεση των δύο Ρώσων διπλωματών, εδώ δεν υπάρχει γενικευμένη απαγόρευση εισόδου του Προέδρου της Δημοκρατίας στην Αυστραλία, αλλά απλώς η απειλή της μη υποδοχής του με όλες τις απαραίτητες τιμές που συνηθίζονται στον ανώτατο αξιωματούχο της Ελληνικής Δημοκρατίας.

Σε κάθε περίπτωση, διαφαίνεται από τη μελέτη των παραπάνω περιπτώσεων ότι στην πρόσφατη ελληνική πρακτική ο όρος persona non grata αποδίδεται -άλλοτε ορθώς και άλλοτε όχι- σε πράξεις ατόμων που θεωρούνται ανεπιθύμητα, και ευτυχώς με αρκούντως σαφή αιτιολόγηση – ασχέτως αν αυτή είναι πειστική ή όχι. Με αυτόν τον τρόπο, φυσικά, επιτυγχάνεται να απαλειφθεί το πιο σοβαρό ζήτημα που προκύπτει από την πρακτική των ανεπιθύμητων κατά το Διεθνές Δίκαιο ατόμων: Επιτυγχάνεται να μην γίνονται τα φυσικά πρόσωπα δέσμια της ατζέντας δύο χωρών, και θύματα οποιονδήποτε διαφορών προκύπτουν μεταξύ τους. Ευρύτερα, δε, επιτυγχάνεται η διάλυση της σύγχυσης του Διεθνούς Δικαίου με την εκάστοτε πολιτική σκοπιμότητα, που μπορεί μόνο να υποσκάψει την επίτευξη της ευρύτερης δικαιοσύνης στον παγκόσμιο χάρτη.

Πηγές:

1. Αντωνόπουλος, Κ. (2011). Το δίκαιο της Διεθνούς Κοινωνίας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
2. unric.org. (2017). Καταστατικός Χάρτης ΟΗΕ. http://www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=14
3. Oxford Public International Law. (2016). Persona Non Grata. http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law/9780198703969.001.0001/law-9780198703969-chapter-10
4. Vienna Convention on Diplomatic Relations. (1961). Vienna Convention on Diplomatic Relations, Done at Vienna on 18 April 1961. http://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/9_1_1961.pdf
5. House of Commons FAC Report. (1985). The Abuse of Diplomatic Immunities and Privileges paras 64–7.
6. CNN Greece. (2018). Ρήγμα στις σχέσεις Αθήνας-Μόσχας προκαλούν οι απελάσεις διπλωματών. https://www.cnn.gr/news/politiki/story/138250/rigma-stis-sxeseis-athinas-mosxas-prokaloyn-oi-apelaseis-diplomaton
7. CNN Greece. (2018). Σκληρή απάντηση του ΥΠΕΞ στη Μόσχα: Η συνεχής ασέβεια πρέπει να σταματήσει. https://www.cnn.gr/news/politiki/story/139245/skliri-apantisi-toy-ypex-sti-mosxa-h-synexis-aseveia-prepei-na-stamatisei