Την τελευταία δεκαετία, η Boko Haram αποτελεί ένα σοβαρό ζήτημα ασφαλείας για τη Νιγηρία. Η πρώτη της εμφάνιση καταγράφεται το 2002 – έτος που ιδρύθηκε από τον Muhammed Yusuf με το όνομα Sunni Group for Preaching and Jihad (Olaniyan, 2017). Από τότε έχει αυξήσει τη μαχητικότητά της, καταφεύγοντας σε πιο εξελιγμένες επιθέσεις, αλλά και υιοθετώντας μία τζιχαντιστική ιδεολογία, βασισμένη στην al-Qaeda. Σήμερα έχει μεταμορφωθεί σε μία αναγνωρισμένη διεθνώς τρομοκρατική οργάνωση, με σοβαρό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των πολιτών της Νιγηρίας.

Μία από τις σημαντικές αλλαγές που επέφερε η Boko Haram στην κοινωνία της Νιγηρίας είναι η μύησή της στις βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας. Πριν την Boko Haram, οι επιθέσεις αυτοκτονίας αποτελούσαν κάτι τελείως αδιανόητο για τη Νιγηριανή κοινωνία, η οποία θεωρείται φιλήσυχη. Η πρώτη βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας κάνει την εμφάνισή της το 2011, με στόχο το Νιγηριανό Αρχηγείο της Αστυνομίας στην Abuja (Maiduguri, 2011). Τρία χρόνια μετά, το 2014, η Boko Haram έφερε ακόμα μία ανατροπή, χρησιμοποιώντας μία γυναίκα ως βομβιστή αυτοκτονίας. Συγκεκριμένα, μία μεσήλικη γυναίκα, ζωσμένη με εκρηκτικά, έπεσε με μοτοσυκλέτα πάνω σε στρατιωτικό σημείο ελέγχου, σκοτώνοντας τον εαυτό της και έναν στρατιώτη (Olaniyan, 2017).

Οι γυναίκες στις επιθέσεις αυτοκτονίας

Ερευνητές στο Combating Terrorism Center του West Point και Yale University ανέλυσαν από το 2011 τις 434 επιθέσεις αυτοκτονίας που διεξήχθησαν από τη Boko Haram, και κατέληξαν ότι τουλάχιστον 244 από τις 338 επιθέσεις (στις οποίες μπορούσε να αναγνωριστεί το φύλο του βομβιστή) πραγματοποιήθηκαν από γυναίκες (Combating Terrorism Center, 2017). Μάλιστα, από το 2011 -έτος που η Boko Haram πραγματοποίησε την πρώτη της επίθεση αυτοκτονίας- περισσότερες γυναίκες έχουν σταλεί σε επιθέσεις αυτοκτονίας από ό,τι άντρες.

Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα του King’s College, από το 2014 μέχρι το τέλος του 2017 454 γυναίκες και κορίτσια έχουν συνδεθεί με 232 επιθέσεις, οι οποίες σκότωσαν στο σύνολό τους 1.225 ανθρώπους (Hernandez and Hegarty, 2018).

Μάλιστα, η έρευνα καταδεικνύει ότι μία στις τρεις γυναίκες βομβίστριες βρίσκεται στην εφηβεία, ή είναι ακόμα νεότερη (Hernandez and Hegarty, 2018).

Το βασικότερο τρόπο στρατολόγησης γυναικών και κοριτσιών για επιθέσεις αυτοκτονίας αποτελούν οι απαγωγές. Σε γενικές γραμμές είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός των κοριτσιών που έχουν απηχθεί από την Boko Haram, δεδομένου ότι πολλά περιστατικά είτε δεν καταγγέλλονται, είτε αποκτούν λίγη δημοσιότητα. Επιπλέον, η επιτόπια έρευνα από ειδικούς είναι περιορισμένη έως ακατόρθωτη, καθώς η βορειοανατολική Νιγηρία είναι εξαιρετικά επικίνδυνη για ντόπιους και ξένους. Η πλειονότητα των κοριτσιών που απάγονται έχουν δύο μόνο επιλογές: Είτε να παντρευτούν έναν από τους μαχητές της Boko Haram, είτε να συμμετάσχουν σε αποστολή αυτοκτονίας (Worley, 2016). Τα κορίτσια που αρνούνται το γάμο κατηχούνται, απειλούνται, ή και κακοποιούνται, ώστε να συμμετέχουν σε αποστολές αυτοκτονίας. Στις τακτικές κατήχησης περιλαμβάνεται και η υπόσχεση ότι θα πάνε στον παράδεισο, όπως επίσης ότι με αυτόν τον τρόπο υπηρετούν τον Allah. Σε άλλα κορίτσια, πάλι, που δεν πείθονται, χρησιμοποιούν βία και απειλούν να σκοτώσουν αυτές ή ακόμα και την οικογένειά τους, εάν δεν φέρουν εις πέρας την αποστολή.

Στην ουσία, οι απαγωγές εξασφαλίζουν μία σταθερή παροχή βομβιστών αυτοκτονίας. Δεν λείπουν, βέβαια, και περιστατικά όπου κορίτσια έχουν δωριστεί στην Boko Haram από τις οικογένειές τους ως βομβιστές αυτοκτονίας (Ahmad, 2014), αλλά και γυναίκες που έχουν προσηλυτιστεί στην οργάνωση. Τις περισσότερες φορές, αυτό συμβαίνει είτε επειδή έχουν παντρευτεί μαχητές, είτε εξαιτίας υπόσχεσης ότι έτσι θα μάθουν περισσότερα για το Ισλάμ.

Η Boko Haram εδραιώθηκε στη Νιγηρία, εκμεταλλευόμενη τη φτώχεια και την ανέχεια του πληθυσμού, αλλά και τη δυσαρέσκειά του για τη διαφθορά που έχει προκληθεί -όπως υποστηρίζει η Boko Haram- από άτομα που είχαν πρόσβαση στη δυτική εκπαίδευση. Έτσι, χρησιμοποιώντας φιλανθρωπικές ενέργειες, αλλά και την επιστροφή στην αυστηρή εκμάθηση του Ισλάμ, κατάφερε να προσεγγίσει ένα μέρος του πληθυσμού. Βέβαια, τις περισσότερες φορές, οι γυναίκες δεν έχουν πολλές επιλογές. Πρέπει να αποφασίσουν ανάμεσα στη συμμετοχή σε τέτοιες αποστολές, και σε μία ζωή γεμάτη κακοποίηση και κακουχία (Combating Terrorism Center, 2017).

Γιατί επιλέγονται γυναίκες;

Η πρώτη βομβιστική ενέργεια αυτοκτονίας από γυναίκα έλαβε χώρα λίγο μετά την περίφημη απαγωγή 276 μαθητριών, οι οποίες έγιναν γνώστες ως κορίτσια Chibok (BBC, 2017). Αυτή η μαζική απαγωγή κοριτσιών ηλικίας 16-18 από κοιτώνα στο Borno πήρε διεθνείς διαστάσεις, προκαλώντας την παγκόσμια κατακραυγή, αλλά και τη δημιουργία ειδικής καμπάνιας με όνομα «Bring back our Girls», για την επιστροφή των κοριτσιών. Η απαγωγή αυτή προσέφερε περισσότερη δημοσιότητα και αναγνωσιμότητα στην Boko Haram από οποιαδήποτε προηγούμενη ενέργειά της (Combating Terrorism Center, 2017), οδηγώντας την στη συνειδητοποίηση της αποτελεσματικότητας της εκμετάλλευσης γυναικών και παιδιών για τους σκοπούς της οργάνωσης.

(Hernandez and Hegarty, 2018. Illustrations: Charlie Newland)

Αρχικά, οι γυναίκες επιλέχθηκαν για βομβιστικές επιθέσεις, δεδομένου ότι είναι λιγότερο πιθανό να τις υποψιαστούν, αλλά και να τις ελέγχουν οι -κατά βάση- άντρες των δυνάμεων ασφαλείας ― ειδικά σε μία περιοχή τόσο συντηρητική όσο η Βόρεια Νιγηρία. Επίσης, είναι ευκολότερο να κρύψουν εκρηκτικές ύλες κάτω από τα ρούχα τους ή σε τσάντες, ακόμα και κάτω από βρέφη που κουβαλούν στην πλάτη τους (Kriel, 2017). Επομένως, η χρήση γυναικών είναι μία τακτική που όχι μόνο εκμεταλλεύεται κοινωνικά στερεότυπα που δημιουργούν κενά στο σύστημα ασφαλείας, αλλά και που επιτρέπει στην οργάνωση να εξοικονομεί τους μαχητές της. Το τελευταίο σημείο είναι πολύ σημαντικό, καθώς η Boko Haram αντιμετωπίζει δυσκολίες στη στρατολόγηση μαχητών, φθάνοντας στο σημείο να τους στρατολογεί με τη βία (Pearson, 2014).

(Hernandez and Hegarty, 2018. Illustrations: Charlie Newland)

Οι ερευνητές πιστεύουν, επίσης, ότι οι γυναίκες και τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στις προσπάθειες στρατολόγησης της Boko Haram μέσω της βίας, της πλύσης εγκεφάλου ή των ψευδών υποσχέσεων (Combating Terrorism Center, 2017). Επιπλέον, η χρήση γυναικών και παιδιών αυξάνει τα επίπεδα ανασφάλειας μέσα στην κοινωνία, εφόσον κανένας πια δεν μπορεί να βρίσκεται υπεράνω υποψίας.

Τα παραπάνω στοιχεία καταδεικνύουν μία κατά βάση εξαναγκαστική συμμετοχή των γυναικών σε επιθέσεις αυτοκτονίας. Επιπλέον, τα περιστατικά φανερώνουν ότι πρόκειται κατά πλειοψηφία για ανήλικα κορίτσια, τα οποία δεν μπορούν να πάρουν ορθολογιστικές αποφάσεις, και η συμμετοχή τους είναι προϊόν βίας και εκφοβισμού. Οι γυναίκες χρησιμοποιούνται χωρίς την πλήρη συγκατάθεσή τους, ως ένα αποτελεσματικό και «φθηνό» μέσο πολέμου.

Επίλογος

Μπορεί η Boko Haram να μην αποτελεί τη μοναδική περίπτωση όπου γυναίκες έχουν ζωστεί με εκρηκτικά -υπάρχουν αντίστοιχα περιστατικά από την Τσετσενία μέχρι το Ιράκ, από το Πακιστάν έως την Παλαιστίνη, και από τη Συρία έως τη Σρι Λάνκα-, αλλά σίγουρα αποτελεί τη χειρότερη όλων. Οι ενέργειες της Boko Haram έχουν οδηγήσει χιλιάδες ανθρώπους στο θάνατο, και έχουν εκτοπίσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού, οδηγώντας στην κλιμάκωση της φτώχειας και της δυστυχίας στη Νιγηρία.

Οι επιθέσεις είχαν ως αποτέλεσμα την ευρεία καχυποψία εναντίον των γυναικών και των παιδιών, τοποθετώντας αυτές τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες σε ακόμα πιο μειονεκτική θέση μέσα στην κοινότητα. Η διάδοση της καχυποψίας που προκαλείται από τη χρήση γυναικών και παιδιών σε τέτοιους «θανάσιμους» ρόλους υπονομεύει την κοινωνική συνοχή, και καθιστά τη συμφιλίωση και την ανασυγκρότηση της καθημερινότητας της κοινωνίας μετά το πέρας των συγκρούσεων δυσεπίτευκτη.

Πηγές:

1. Ahmad, M. (2014). Kano suicide bomber says father donated her to Boko Haram. https://www.premiumtimesng.com/news/top-news/173769-shocker-kano-suicide-bomber-says-father-donated-boko-haram.html
2. Anyadike, O. (2016). Coerced or committed? Boko Haram’s female suicide bombers. http://www.irinnews.org/analysis/2016/04/19/coerced-or-committed-boko-haram%E2%80%99s-female-suicide-bombers
3. BBC. (2017). Boko Haram’s female suicide bombers. http://www.bbc.com/news/av/world-africa-39506939/boko-haram-s-female-suicide-bombers
4. BBC. (2017). Nigeria Chibok abductions: What we know. http://www.bbc.com/news/world-africa-32299943
5. Bring Back Our Girls. http://www.bringbackourgirls.ng/
6. Combating Terrorism Center. (2017). Exploding Stereotypes: The Unexpected Operational And Demographic Characteristics of Boko Haram’s Suicide Bombers. https://ctc.usma.edu/app/uploads/2017/08/Exploding-Stereotypes-1.pdf
7. Hernandez, V. and Hegarty, S. (2018). Made-up to look beautiful. Sent out to die. http://www.bbc.co.uk/news/resources/idt-sh/made_up_to_look_beautiful_sent_out_to_die
8. International Crisis Group. (2016). Nigeria: Women and the Boko Haram Insurgency. https://www.crisisgroup.org/africa/west-africa/nigeria/nigeria-women-and-boko-haram-insurgency
9. Kriel, R. (2017). Boko Haram favors women, children as suicide bombers, study reveals. https://edition.cnn.com/2017/08/10/africa/boko-haram-women-children-suicide-bombers/index.html
10. Maiduguri, A. (2011). The Story Of Nigeria’s First Suicide Bomber. http://saharareporters.com/2011/06/26/story-nigerias-first-suicide-bomber-blueprint-magazine
11. Olaniyan, A. (2017). Feminization of terror: Boko Haram and Female Suicide Bombers in Nigeria. https://think.iafor.org/feminization-of-terror-boko-haram-and-female-suicide-bombers-in-nigeria/
12. Pearson, E. (2014). Nigeria’s Female Suicide Bombers: A Show of Strength. https://warontherocks.com/2014/10/nigerias-female-suicide-bombers-a-show-of-strength/
13. Worley, W. (2016). Boko Haram forces girls into ‘suicide bombings’ for refusing to marry fighters. http://www.independent.co.uk/news/world/africa/boko-haram-forces-girls-suicide-bombings-refusing-marry-fighters-chibok-bring-back-our-girls-a6982341.html
14. Zenn, J. and Pearson, E. (2014). Women, Gender and the evolving tactics of Boko Haram. https://jtr.st-andrews.ac.uk/articles/10.15664/jtr.828/