Η προσφυγική κρίση αποτελεί σήμερα μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις παγκοσμίως, και τείνει να διχάζει τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Τα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα αποτελούν τον απότοκο του εμφυλίου πολέμου της Συρίας, ο οποίος ξεκίνησε το 2011, ταυτόχρονα με τη συνεχή αστάθεια -πολιτική και οικονομική- που επικρατεί κυρίως στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Η κατανομή των προσφύγων που εισέρχονται στην Ευρώπη αποτελεί κομβικό θέμα συζήτησης για τα κράτη μέλη της Ε.Ε., τα οποία αντιλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο την αντιμετώπιση του φαινομένου.

Στο πλαίσιο της μεταναστευτικής κρίσης, οι δηλώσεις του Προέδρου της Τσεχίας, Milos Zeman, στο Rhodes Forum, ένα ετήσιο συνέδριο που διοργανώθηκε από τον Vladimir Yakunin -πρώην επικεφαλής της εταιρείας των Ρωσικών Σιδηροδρόμων και στενό συνεργάτη του Vladimir Putin-, ήρθαν να προστεθούν στην ενοποιημένη αντίληψη των χωρών του Βίσεγκραντ περί σύνδεσης των μεταναστών με την ασφάλεια στην Ευρώπη. Αρχικά, ο Τσέχος πρόεδρος ζήτησε οι οικονομικοί μετανάστες που έχουν αφιχθεί στην Ευρώπη από τις αρχές του περασμένου έτους να απελαθούν, και υποστήριξε ότι ο μουσουλμανικός πολιτισμός και η κουλτούρα των προσφύγων είναι ασυμβίβαστα με την κοινωνία των ευρωπαϊκών κρατών. Συνεχίζοντας, ανέφερε ότι μια λύση είναι η απέλαση όλων των οικονομικών μεταναστών (όσων, δηλαδή, δεν διαφεύγουν από τον πόλεμο της Συρίας και από το Ιράκ), και η εγκατάσταση των προσφύγων σε ακατοίκητα ελληνικά νησιά, με αντάλλαγμα την ελάφρυνση του ελληνικού εξωτερικού χρέους.

Προειδοποίησε, επίσης, για μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ της μεγάλης εισροής των μεταναστών με το κύμα των τζιχαντιστών, λέγοντας ότι είναι πιθανή η ριζοσπαστικοποίηση μετριοπαθών Μουσουλμάνων από εξτρεμιστές που βρίσκονται ανάμεσά τους. Η δήλωση αυτή συμβαδίζει με την αντίληψη του Πρωθυπουργού της Σλοβακίας, Robert Fico, ο οποίος, βάσει της τρομοκρατικής επίθεσης στο Παρίσι το Νοέμβριο του 2015, είχε συνδέσει τη μεταναστευτική κρίση με την απειλή για την ασφάλεια, τόσο για την Ευρώπη, όσο και για τη χώρα του. Τόνισε ότι δείχνει σεβασμό σε ό,τι αφορά την ύπαρξη μεταναστευτική κρίσης αλλά, κατά τον ίδιο, έχει μεγαλύτερη σημασία και προτεραιότητα η ασφάλεια των Σλοβάκων πολιτών. Ακολουθώντας την ίδια στάση, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας τον Ιούλιο του 2016 είχε αναφέρει ότι η εισροή μεταναστών στην Ευρώπη είναι “δηλητήριο”, και ότι καθένας μετανάστης αποτελεί κίνδυνο για τη δημόσια ασφάλεια, όντας ενδεχόμενη τρομοκρατική απειλή. Παράλληλα, η Πολωνία δείχνει αντίθετη στην αποδοχή προσφύγων “επειδή δεν υπάρχει κάποιος μηχανισμός που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ασφάλεια”, όπως δήλωσε ο Jarosław Kaczyński, ηγέτης του κυβερνώντος κόμματος “Δίκαιο και Δικαιοσύνη”.

Στις παραπάνω αντιλήψεις, περί σύνδεσης της ασφάλειας για τη χώρα τους και την Ευρωπαϊκή Ένωση με τους πρόσφυγες και το αντιμεταναστευτικό τους πνεύμα, έρχονται να προστεθούν διάφορες κινήσεις από τους ηγέτες των χωρών του Βίσεγκραντ. Αρχικά, ο Ούγγρος Πρωθυπουργός, Viktor Orban, αποφάσισε εντός του 2016 την κατασκευή φράχτη στα ουγγρο-σερβικά σύνορα για την αποτροπή νέας εισόδου προσφύγων στη χώρα του. Μάλιστα, προχώρησε πρόσφατα, στις 2 Οκτωβρίου του 2016, στη διεξαγωγή δημοψηφίσματος σχετικά με το ευρωπαϊκό σύστημα ποσοστώσεων της Ε.Ε. για την μετεγκατάσταση των προσφύγων, δίνοντας στους πολίτες της χώρας του την ευκαιρία να αποφασίσουν οι ίδιοι για την εισροή προσφύγων στην ουγγρική κοινωνία. Σύμφωνα με αποτελέσματα που δημοσιοποιήθηκαν στο Εθνικό Εκλογικό Γραφείο της Ουγγαρίας, πάνω από το 98% των πολιτών που ψήφισαν, τάχθηκαν κατά της μετεγκατάστασης των προσφύγων. Μολονότι το αποτέλεσμα ήταν κατά του συστήματος μετεγκατάστασης, μόλις το 41,32 του εκλογικού σώματος της Ουγγαρίας προσήλθε στις κάλπες. Το ποσοστό αυτό είναι κάτω από το όριο του “50% συν μια ψήφος” που απαιτείται για να είναι τα αποτελέσματα -από νομική άποψη- έγκυρα.

Την Τρίτη 4 Οκτωβρίου, ο Orban δήλωσε πως θα προχωρήσει στην κατάθεση νομοσχεδίου στο Κοινοβούλιο, το οποίο θα αναφέρει την απαγόρευση εγκατάστασης μεταναστών σε μεγάλη κλίμακα. Παρά το γεγονός ότι το δημοψήφισμα ήταν μη έγκυρο -λόγω της χαμηλής προσέλευσης στις κάλπες-, η συντριπτική πλειοψηφία των ψηφοφόρων τάχθηκε κατά του πλάνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να κατανεμηθούν δηλαδή οι πρόσφυγες στα κράτη-μέλη της Ένωσης. Ο ίδιος υποστήριξε ότι, εφόσον το 98% των ψηφοφόρων ψήφισε “όχι” στην υποχρεωτική μετεγκατάσταση των μεταναστών, το αποτέλεσμα θα πρέπει να επιβληθεί σε νόμο.

Μερικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι το ουγγρικό δημοψήφισμα θα πρέπει να ληφθεί ως τοπική στρατηγική κίνηση, παρά ως κίνηση εξωτερικής πολιτικής. Αναπτύσσοντας αντιμεταναστευτικά συναισθήματα, και στρέφοντας την προσοχή του κόσμου σε ένα συλλογικό ευρωπαϊκό πρόβλημα, αποσπάει τους Ούγγρους από τα σημαντικά τοπικά προβλήματα – όπως το αδύναμο σύστημα υγείας και η διαφθορά.

Αναφορικά με το σύστημα μετεγκατάστασης των προσφύγων της Ε.Ε., ο Πρωθυπουργός της Σλοβακίας -η οποία το δεύτερο εξάμηνο του 2016 έχει την προεδρία της Ε.Ε.- δήλωσε τον περασμένο Σεπτέμβριο ότι, η ιδέα των ποσοστώσεων των μεταναστών είναι πολιτικά πεπερασμένη. “Οι ποσοστώσεις, οι οποίες παρουσιάστηκαν ως μια λύση στη μεταναστευτική κρίση τον περασμένο χρόνο, με στόχο την παροχή ασύλου από χώρες της Ε.Ε., διαιρούν την Ε.Ε.” ,δήλωσε χαρακτηριστικά ο Fico. Η δήλωση αυτή του Σλοβάκου Fico, συνδυασμένη με τις κινήσεις και δηλώσεις του Ούγγρου Orban και του Τσέχου Zeman, αλλά και τη στάση του κυβερνώντος κόμματος της Πολωνίας, απεικονίζουν την αρνητική θέση των 4 χωρών του Βίσεγκραντ ως προς το σύστημα ποσοστώσεων της Ε.Ε. για τη μετεγκατάσταση των προσφύγων. Οι χώρες αυτές τάσσονται υπέρ της άποψης ότι οι υποχρεωτικές ποσοστώσεις δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις αιτίες της μη ελεγχόμενης μετανάστευσης προς την Ε.Ε., και ότι αποτελούν μια προσωρινή λύση.

Ωστόσο, στην Ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής στη Μπρατισλάβα στις 16 Σεπτεμβρίου, οι χώρες του Βίσεγκραντ παρουσίασαν μια εναλλακτική πρόταση, τη λεγόμενη “ευέλικτη αλληλεγγύη”, όπου οι χώρες που δεν επιθυμούν να λάβουν πρόσφυγες, θα μπορούσαν να συνδράμουν με άλλα μέσα -όπως οικονομικά, υλικοτεχνικά και με ανθρώπινο δυναμικό- για την υλοποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής της Ε.Ε. Οι χώρες αυτές προτείνουν να λαμβάνονται υπόψη η εμπειρία και οι ικανότητες του κάθε κράτους-μέλους που αποφασίζει να λάβει τους μετεγκαταστηθέντες πρόσφυγες κατά το σύστημα των ποσοστώσεων. Η καγκελάριος της Γερμανίας, Merkel, ανέφερε ότι είναι θετική η παραπάνω πρόταση των χωρών του Βίσεγκραντ, ενώ ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Jean-Claude Juncker, ήταν σύμφωνος με τη δυνατότητα των χωρών να μη λαμβάνουν πρόσφυγες με αντάλλαγμα “άλλου είδους” βοήθεια. Ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Martin Sculz, υποστήριξε ότι είναι ευπρόσδεκτη η πρόταση των χωρών του Βίσεγκραντ, αν επιθυμούν να συζητήσουν για μεγαλύτερες οικονομικές δεσμεύσεις. Η πρόταση των χωρών του Βίσεγκραντ αποτελεί μια σημαντική απόδειξη πως οι χώρες αυτές επιθυμούν να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Χαρακτηριστικό είναι πως ο Orban έχει διαμαρτυρηθεί στο παρελθόν για την κυριαρχία της Γερμανίας στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, και δείχνει να επιθυμεί μια αναδιανομή της εξουσίας για τις μικρότερες χώρες.

Η μεταναστευτική κρίση έχει φέρει πιο κοντά τις χώρες του Βίσεγκραντ, καθώς συμμερίζονται τις πιο περιοριστικές πολιτικές αναφορικά με τη μετανάστευση. Συμφωνούν σε καίριους τομείς – όπως για τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. και την παροχή βοήθειας στις περιοχές των συγκρούσεων, αντί της πολιτικής ανοιχτών συνόρων και του συστήματος ποσοστώσεων μετεγκατάστασης. Είναι υπέρ της βοήθειας των προσφύγων, βοηθώντας τους, όμως, απομακρυσμένα, μεταφέροντας το βάρος της εγκατάστασης σε χώρες που βρίσκονται στη Μεσόγειο. Επίσης, δεν συμμερίζονται την άποψη ότι οι πρόσφυγες πιθανώς να φέρουν οικονομικά οφέλη στις χώρες μετεγκατάστασης, και να συμβάλλουν στη μείωση  της δημογραφικής παρακμής. Οι χώρες αυτές ενθάρρυναν ξενοφοβική και αντιμεταστευτική ρητορική, εστιάζοντας την προσοχή τους στη μετατροπή της ασφάλειας σε μείζον θέμα. Επιπλέον, οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, τις Βρυξέλλες και τη Γερμανία, έχουν δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για ισχυρισμούς περί σύνδεσης των προσφύγων με την τρομοκρατία – παρουσιάζοντάς τους ως απειλές, τόσο για την εσωτερική όσο και για την εξωτερική ασφάλεια των κρατών του Βίσεγκραντ. Οι ηγέτες των χωρών αυτών στιγματίζουν τους πρόσφυγες σαν απειλή, η οποία -σε μεγάλο βαθμό- αποτελεί μια κατασκευασμένη πραγματικότητα.

Η προσφυγική κρίση αποτελεί μείζον θέμα επικαιρότητας στην Ε.Ε. , συνιστώντας μία πρώτη ευκαιρία να δοθεί λύση συλλογικά, σε ένα ζήτημα που φαίνεται να διαιρεί -μέχρι στιγμής- τα κράτη-μέλη της Ένωσης. Μια πιθανή επιτυχία θα αντικατοπτρίσει παγκοσμίως μια αισιόδοξη προσδοκία για το μέλλον της Ε.Ε., δεν μπορεί όμως να προβλέψει κανείς το μέλλον της σε περίπτωση αποτυχίας.

Πηγές:

1. Buckley, N. (2016) Czech president calls for economic migrants to be deported. Available at: https://www.ft.com/content/8bae2ec6-8725-11e6-bbbe-2a4dcea95797 (Accessed: 7 October 2016)
2. Kroet, C. (2016) Viktor Orbán: Migrants are ‘a poison’. Available at: http://www.politico.eu/article/viktor-orban-migrants-are-a-poison-hungarian-prime-minister-europe-refugee-crisis/ (Accessed: 8 October 2016).
3. Securitizing the Syrian refugee influx: How Visegrad group countries use language to turn migrants into threats. (2016), Available at: https://neweastplatform.org/2016/04/05/securitizing-the-syrian-refugee-influx-how-visegrad-group-countries-use-language-to-turn-migrants-into-threats/ (Accessed: 9 October 2016).
4. Schetyna, G. (2015) Poland: Seal EU borders. Available at: http://www.politico.eu/article/sel-eu-borders-poland-migration-refugees/ (Accessed: 9 October 2016).
5. National election office – national referendum (2016), Available at: http://valasztas.hu/en/ref2016/481/481_0_index.html (Accessed: 9 October 2016).
6. Spectator Staff (2015) Fico: Security more important than migrants’ rights. Available at: http://spectator.sme.sk/c/20063953/fico-security-more-important-than-migrants-rights.html (Accessed: 9 October 2016).
7. Zalan, E. (2016) EU migrant quota idea is finished, Fico says. Available at: https://euobserver.com/migration/135245 (Accessed: 6 October 2016).
8. Herszenhorn, D.M. (2016) Hungary sends EU a pointed pro-Orbán message. Available at: http://www.politico.eu/article/hungary-sends-eu-a-pointed-pro-orban-message/ (Accessed: 6 October 2016).
9. Kroet, C. (2016) Viktor Orbán proposes ban on groups of migrants. Available at: http://www.politico.eu/article/hungarian-prime-minister-viktor-orban-proposes-ban-on-groups-of-migrants-eu-quotas/ (Accessed: 7 October 2016).
10. Hokovský, R. (2016) How migrants brought central Europe together. Available at: http://www.politico.eu/article/how-migrants-brought-central-europe-together-visegrad-group-orban-poland/ (Accessed: 5 October 2016).
11. Broomfield, M. (2016) Poland refuses to take a single refugee because of ’security’ fears. Available at: http://www.independent.co.uk/news/world/europe/poland-refuses-to-take-a-single-refugee-because-of-security-fears-a7020076.html (Accessed: 9 October 2016).
12. UNHCR refugees/migrants emergency response – Mediterranean (2016) Available at: http://data.unhcr.org/mediterranean/country.php?id=83 (Accessed: 9 October 2016).