Το διάστημα βρίσκεται ολοένα και περισσότερο στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της Ευρώπης, λόγω των δυνατοτήτων που προσφέρει για την αντιμετώπιση ορισμένων από τις πιο σύνθετες σύγχρονες προκλήσεις, όπως η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής μέσω της τεχνολογικής καινοτομίας, καθώς και λόγω της παροχής ποικίλων κοινωνικό-οικονομικών οφελών στους πολίτες.

Πέρα, όμως, απο την επιστημονική, τεχνολογική και οικονομική πρόοδο, η εκμετάλλευση του διαστήματος σηματοδοτεί πλέον την τέταρτη διάσταση της στρατιωτικής ισχύος, μετά τη γη, τον αέρα και τη θάλασσα, παρά το γεγονός οτι αυτό εκτείνεται πέρα από τις περιοχές άσκησης της εθνικής κυριαρχίας. Για το λόγο αυτό, το ζήτημα της ασφάλειας, που είναι συνυφασμένο με το διάστημα, έρχεται ολο και συχνότερα στο προσκήνιο.

Αξίζει να αναφερθεί σχετικά πως η φετινή Ευρωπαϊκή Διακοινοβουλευτική Διάσκεψη για το Διάστημα (European Interparliamentary Space Conference, ΕISC) που έλαβε χώρα στο Βουκουρέστι, στις 3 και 4 Οκτωβρίου, είχε ως βασικό αντικείμενο συζήτησης το θέμα “Διάστημα και Ασφάλεια”. Κατά τη διάσκεψη αυτή τονίστηκε, μεταξύ άλλων, η ανάπτυξη και η πρόοδος των διαστημικών δραστηριοτήτων του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (Εuropean Space Agency, ESA), οι οποίες σχετίζονται με την ασφάλεια, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και τις αρμόδιες υπηρεσίες της.

Επιπλέον, οι υποδομές της διαστημικής τεχνολογίας εξυπηρετούν τόσο πολιτικούς όσο και στρατιωτικούς σκοπούς και, κατ’ επέκταση, μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη μιας καινοτόμου και ανταγωνιστικής Ευρωπαϊκής αμυντικής τεχνολογίας και βιομηχανίας. Για το λόγο αυτό, το ζήτημα της ασφάλειας του διαστήματος αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Πολιτικής, και διαφοροποιείται σε δύο βασικές εκφάνσεις. Η πρώτη σχετίζεται με το ρόλο των διαστημικών υποδομών στην παροχή και διατήρηση της ασφάλειας στη γη (Security from Space). Ταυτόχρονα, όμως, εξίσου σημαντική είναι και η προστασία των ίδιων των υποδομών από τους κινδύνους που ελοχεύουν στο περιβάλλον του διαστήματος, όπου βρίσκονται (Security of Space).

Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Πολιτική διατυπώθηκε την άνοιξη του 2007 στις Βρυξέλλες, μετά απο συντονισμένες προσπάθειες μεταξύ του συμβουλίου «Ανταγωνιστικότητας» της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του υπουργικού συμβουλίου της ΕSA. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για το «προϊόν» μιας συμφωνίας-πλαισίου, γνωστής ως «Συμβούλιο για το Διάστημα», η οποία αποτέλεσε τη νομική βάση της εν λόγω Πολιτικής,  και είχε τεθεί σε εφαρμογή πολύ νωρίτερα, ήδη από το 2004.

Συγκεκριμένα, για τον τομέα της Ασφάλειας, το κείμενο της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Πολιτικής προβλέπει:

• “Στο πλαίσιο της στρατηγικής ασφάλειας της Ε.Ε., υπογραμμίστηκε ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει συνεχώς εξελισσόμενες απειλές, οι οποίες είναι πιο πολύμορφες, λιγότερο ορατές και λιγότερο προβλέψιμες.
• Η Επιτροπή έχει αναγνωρίσει την ασφάλεια των πολιτών της Ε.Ε. ως έναν από τους τρεις βασικούς στόχους του προγράμματος εργασίας της.
• Η αντιμετώπιση των εν λόγω συνεχώς εξελισσόμενων απειλών απαιτεί ένα συνδυασμό στρατιωτικών και μη στρατιωτικών λύσεων. Τα μέσα του τομέα του διαστήματος παρέχουν, εν προκειμένω, σημαντική συμβολή.
• Η προσέγγιση της Ε.Ε. στη διαχείριση των κρίσεων δίνει έμφαση στη συνέργεια μεταξύ μη στρατιωτικών και στρατιωτικών παραγόντων.
• Οι ανάγκες διαστημικών συστημάτων για το σχεδιασμό και την εφαρμογή συνδυασμένων μη στρατιωτικών και στρατιωτικών επιχειρήσεων διαχείρισης κρίσεων συμπίπτουν.
• Πολλά μη στρατιωτικά προγράμματα έχουν πολυχρηστική ικανότητα, ενώ διάφορα προγραμματισμένα συστήματα, όπως τα προγράμματα GALILEO και GMES (γνωστό πλέον ως COPERNICUS), μπορεί να έχουν στρατιωτικούς χρήστες.
• Τα κράτη-μέλη στο Συμβούλιο προσδιόρισαν τις γενικές ανάγκες της Ευρώπης, όσον αφορά το διαστημικό σύστημα για στρατιωτικές επιχειρήσεις, και υπογράμμισαν την ανάγκη διαλειτουργικότητας μεταξύ μη στρατιωτικών και στρατιωτικών χρηστών.
• Η στρατιωτική ικανότητα θα εξακολουθήσει να αποτελεί αρμοδιότητα των κρατών-μελών. Αυτό δεν πρέπει να τα εμποδίσει να επιτύχουν το βέλτιστο επίπεδο ικανότητας, εντός ορίων αποδεκτών για την εθνική τους κυριαρχία και για τα βασικά τους συμφέροντα ασφάλειας.
• Ο επιμερισμός και η συγκέντρωση των πόρων των ευρωπαϊκών μη στρατιωτικών και στρατιωτικών διαστημικών προγραμμάτων, η αξιοποίηση της πολυχρηστικής τεχνολογίας και τα κοινά πρότυπα θα επιτρέψουν λύσεις με καλύτερη σχέση κόστους/αποτελεσματικότητας.
• Η οικονομία και η ασφάλεια της Ευρώπης και των πολιτών της εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τις διαστημικές ικανότητες, οι οποίες πρέπει να προστατευθούν έναντι οποιασδήποτε διαταραχής.
• Στο πλαίσιο των υφιστάμενων αρχών της Ε.Ε. και των θεσμικών αρμοδιοτήτων της, η Ευρώπη θα βελτιώσει σημαντικά τη συνεργασία μεταξύ των αμυντικών και των μη στρατιωτικών διαστημικών προγραμμάτων της, ενώ, παράλληλα, θα διατηρήσει την κύρια ευθύνη των τελικών χρηστών για τη χρηματοδότηση.”

Eν ολίγοις, αναγνωρίζεται το γεγονός ότι οι διαστημικές τεχνολογίες συναντώνται ταυτόχρονα σε αμυντικές και μη στρατιωτικές εφαρμογές, και ότι η Ευρώπη μπορεί -με μια προσέγγιση προσανατολισμένη στο χρήστη- να βελτιώσει το συντονισμό μεταξύ των διαστημικών προγραμμάτων πολιτικής και αμυντικής χρήσης. Συγκεκριμένα, ο στόχος αυτός εξυπηρετείται μέσω της επιδίωξης «συνεργασιών» στον τομέα της ασφάλειας, τηρώντας, παράλληλα, τις ειδικές απαιτήσεις αμφοτέρων των τομέων των ανεξάρτητων αρμοδιοτήτων λήψης αποφάσεων και των συστημάτων χρηματοδότησης.

Διευκρινίζεται επίσης πως οποιαδήποτε στρατιωτική χρήση του GALILEO ή  του COPERNICUS πρέπει να συνάδει με την αρχή ότι τα συστήματα αυτά δεν ελέγχονται στρατιωτικά. Κατά συνέπεια, οποιαδήποτε παράβαση της αρχής αυτής θα εξετάζεται στα πλαίσια του τίτλου V/ΣΕΕ (Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση/Συνθήκη του Μάαστριχτ) και ιδίως των άρθρων 17 και 23, καθώς και στα πλαίσια της Σύμβασης της ESA.

Τέλος, με στόχο την βελτιστοποίηση των «συνεργασιών» που καλύπτουν όλες τις πτυχές της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Πολιτικής, στο πλαίσιο της υφιστάμενης κατανομής αρμοδιοτήτων, επιβεβαιώνεται η ανάγκη για την εγκαθίδρυση ενός δομημένου διαλόγου ανάμεσα σε Ε.Ε., Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας (European Defence Agency, EDA), καθώς και τους αρμόδιους φορείς των κρατών-μελών.

Καταληκτικά, με βάση τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό το γιατί τα διαστημικά συστήματα συμβάλλουν ολοένα και περισσότερο στην Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU’s Common Security and Defence Policy, CSDP). Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Πολιτική διαμορφώθηκε έτσι, ώστε να αποτελεί απάντηση στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής. Ωστόσο, σήμερα, εννέα χρόνια μετά την υιοθέτηση της Πολιτικής αυτής, η ανάγκη αποτελεσματικής ανταπόκρισης στις συνεχόμενες προκλήσεις καθιστά απαραίτητη την προσαρμογή της στα νέα δεδομένα. Για το λόγο αυτό, η υπογραφή της Κοινής Δήλωσης (Joint Statement) σχετικά με κοινό Όραμα και Στόχους για το μέλλον της Ευρώπης στο Διάστημα, μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ESA, στις 26 Οκτωβρίου, επισφραγίζει τη συνεργασία των δύο ενδιαφερόμενων μερών, και ανοίγει το δρόμο για την εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Πολιτικής, ώστε η τελευταία να αποφέρει τα μεγαλύτερα δυνατά κοινωνικά, οικονομικά και στρατηγικά ωφέλη.

Πηγές:

1. “European Space Policy”, (2007), Available at: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52007DC0212&from=EN (Accessed: 29 October 2016).
2. “Resolution on the European Space Policy”, (2007), Available at: http://esamultimedia.esa.int/docs/BR/ESA_BR_269_22-05-07.pdf (Accessed: 29 October 2016).
3. “EISC 2016 Resolution”, (2016), Available at: http://www.eisc-europa.eu/images/stories/2016q1/EISC-2016-Resolution_final.pdf (Accessed: 29 October 2016).
4. “Draft Joint Statement on Shared Vision and Goals for the Future of Europe in Space by the European Union and the European Space Agency”, (2016), Available at: http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-12808-2016-INIT/en/pdf (Accessed: 29 October 2016).
5. “Towards a Space Strategy for the European Union that benefits its Citizens”, (2011), Available at: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:52011DC0152&from=EN (Accessed: 29 October 2016).
6. “ESA and the EU”, (2011), Available at: http://www.esa.int/About_Us/Welcome_to_ESA/ESA_and_the_EU (Accessed: 29 October 2016).
7. “Europe’s Space Policy becomes a reality today (4th Space Council)”, (2007), Available at: http://www.esa.int/About_Us/Welcome_to_ESA/Europe_s_Space_Policy_becomes_a_reality_today_4th_Space_Council (Accessed: 29 October 2016).