H ασφάλεια των πολιτών αποτελεί πρωταρχικό ζήτημα για την Ε.Ε., η οποία διαρκώς προσπαθεί να αναπροσαρμόζεται στα νέα δεδομένα που προκύπτουν, και να παρέχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αίσθημα ασφάλειας σε όσους διαβιούν στο εσωτερικό της.

Η Ευρώπη ουκ ολίγες φορές αποτέλεσε στόχο επιθέσεων τα τελευταία χρόνια, με την Ε.Ε. να μετρά πολυάριθμα θύματα και να προσπαθεί να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει την απειλή, η οποία πολύ συχνά προερχόταν και από το ίδιο το εσωτερικό της – από πολίτες χωρών μελών της Ένωσης.

Ο βασικότερος κίνδυνος είναι αυτός της άγνωστης απειλής, καθώς τα μέσα που χρησιμοποιούν οι τρομοκράτες είναι δύσκολο να προβλεφθούν και να αντιμετωπιστούν. Το πρόσωπο του τρομοκράτη παίρνει διάφορες μορφές και παραμένει ουσιαστικά άγνωστο, γεγονός που ενισχύει το φόβο στη συνείδηση των πολιτών και δυσχεραίνει το έργο καταστολής του.

Η Ε.Ε. σθεναρά αντιστέκεται στις όλο και περισσότερο κλιμακούμενες προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει, έχοντας απέναντί της έναν ουσιαστικά άγνωστο εχθρό, ευέλικτο και ισχυρό. Χαράζει στρατηγική αντιμετώπισης αυτής της απειλητικής κατάστασης και προσαρμόζει τη δράση της στα νέα δεδομένα που προκύπτουν και στα πολλά διαφορετικά πρόσωπα που η απειλή αυτή λαμβάνει.

Τα μέτρα της Ε.Ε. για την ενίσχυση της ασφάλειας

Παρόλες τις συχνές τα τελευταία χρόνια επιθέσεις, παρόλο το εγγενές αίσθημα του φόβου, οι Ευρωπαίοι πολίτες δεν το έβαλαν κάτω. Άμεσα μετά από κάθε χτύπημα μετρούσαν τις πληγές τους και, σχεδόν επιδεικτικά απέναντι στην προκλητικότητα της επίθεσης, προτάσσανε τη δυναμικότητα της ελευθερίας τους και συνέχιζαν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο την καθημερινότητά τους, επιστρέφοντας σχεδόν άμεσα στις δραστηριότητές τους.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σαφώς και άμεσα χάραξε το πλαίσιο αντιμετώπισης όλης αυτής της κατάστασης. Με μέτρα μεθοδικά και οργανωμένα και το συντονισμό των οργάνων της, κάλεσε τα κράτη να συμφωνήσουν σε ένα πλαίσιο κοινής δράσης απέναντι στον κοινό κίνδυνο.

Οι βασικές δράσεις που λαμβάνει αφορούν τη συνεχή ενημέρωση των οργάνων, μελών και πολιτών της για τις νέες μορφές τρομοκρατίας, τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων και των πυροβόλων όπλων, και τη δημιουργία ειδικού σώματος για την αντιμετώπιση της προπαγάνδας στο διαδίκτυο.

Ήδη από το 2007 έχει ορίσει υπεύθυνο για το συντονισμό όλων αυτών των δράσεων τον συντονιστή της αντιτρομοκρατικής δράσης της Ε.Ε., τον κ. Gilles de Kerchove, ο οποίος και συντονίζει τη δράση του Συμβουλίου της Ε.Ε. στον συγκεκριμένο τομέα, και παρακολουθεί την εφαρμογή της στρατηγικής της Ένωσης στην αντιτρομοκρατική δράση.

Η συγκεκριμένη στρατηγική εγκρίθηκε το 2005 και βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες, την πρόληψη, την προστασία, την καταδίωξη και την αντίδραση.

Τα βήματα της δράσης της Ε.Ε. προς την ενίσχυση της ασφάλειας των πολιτών της υπήρξαν μεθοδικά, και σταδιακά εντάθηκαν.

Συγκεκριμένα, το Μάιο του 2015 το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο εξέδωσαν νέους κανόνες για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση αυτών, ενώ προέβησαν στην δημοσίευση πρότασης τροποποίησης αυτών σχεδόν ένα χρόνο μετά, τον Ιούλιο του 2016, προκειμένου να ενισχυθεί η δράση της Ένωσης.

Το επόμενο βήμα ήταν η θέσπιση οδηγιών σχετικά με τη ρύθμιση της χρήσης δεδομένων από τις καταστάσεις ονομάτων επιβατών, τα οποία και θα χρησιμοποιούνται μόνο αν και εφόσον συντρέχει κάποιος σοβαρός λόγος για την ασφάλεια του συνόλου, και μόνο για την πρόληψη, την ανίχνευση, τη διερεύνηση και τη δίωξη σοβαρών εγκλημάτων. Ήδη από το 2001 και έπειτα η Ε.Ε. διατηρεί λίστα με ονόματα προσώπων που εμπλέκονται σε παράνομες δραστηριότητες και υπόκεινται σε περιοριστικά μέτρα. 

Δεδομένα επιβατών και ευθύνη των κρατών μελών

Το 2016 η Ε.Ε. εξέδωσε σχετική οδηγία για τη διαβίβαση των δεδομένων που περιέχονται στις καταστάσεις ονομάτων επιβατών (PNR) σε διεθνείς πτήσεις αεροπορικών εταιρειών προς χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), και στην οποία προβλέπονται διατάξεις για την επεξεργασία των συγκεκριμένων δεδομένων από τα κράτη μέλη της Ένωσης.

Ουσιαστικά οι χώρες της Ένωσης θα πρέπει να συλλέγουν πληροφορίες για τους επιβάτες, οι οποίες συλλέγονται από τις αεροπορικές εταιρείες κατά τον έλεγχο που διενεργείται στο στάδιο της κράτησης και της αναχώρησης.

Οι πληροφορίες αυτές αφορούν την ημερομηνία που έγινε το ταξίδι, την πορεία που ακολούθησε το συγκεκριμένο άτομο, πληροφορίες σχετικά με το εισιτήριο και τα στοιχεία επικοινωνίας που δόθηκαν κατά την έκδοσή του, το μέσο με το οποίο έγινε η πληρωμή, αλλά και πληροφορίες για τις αποσκευές που έφερε το εν λόγω άτομο μαζί του στο ταξίδι.

Για να επιτευχθεί η αποτελεσματική συλλογή των πληροφοριών αυτών, και να μπορεί ανά πάσα στιγμή η Ένωση να ανατρέχει σε αυτές, θα πρέπει η κάθε χώρα μέλος της Ε.Ε. να τηρήσει ένα πλαίσιο κανόνων και να συνδράμει με την προσεκτική και συνεπή καταγραφή όλων αυτών των δεδομένων.

Προκειμένου να επιτευχθεί αποτελεσματικά αυτό το σχέδιο, θα πρέπει η κάθε χώρα της Ε.Ε. να ιδρύσει μία Μονάδα Στοιχείων Επιβατών (ΜΣΕ) η οποία και θα είναι αρμόδια για τη συλλογή, την αποθήκευση, την επεξεργασία δεδομένων αλλά και τη διαβίβασή των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν από την επεξεργασία τους στις αρμόδιες εθνικές αρχές.

Στις επιτροπές αυτές θα πρέπει να παρέχονται όλα αυτά τα στοιχεία των επιβατών από τις αεροπορικές εταιρείες, για κάθε πτήση που λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό της Ε.Ε.

Τα δεδομένα αυτά των επιβατών δίνεται το δικαίωμα στις ΜΣΕ να τα επεξεργαστούν, εάν και εφόσον συντρέχει λόγος αναφορικά με την πρόληψη, την ανίχνευση, τη διερεύνηση και τη δίωξη τρομοκρατικών και άλλων σοβαρών εγκλημάτων.

Πιο συγκεκριμένα, έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιήσουν αυτά τα δεδομένα για την αξιολόγηση των επιβατών πριν την άφιξή τους, όταν συντρέχουν λόγοι ασφάλειας, επίσης όταν είναι απαραίτητα για ειδικές έρευνες και διώξεις, και τέλος ως στοιχεία για την αξιολόγηση ενός ατόμου και της δράσης του ως εν δυνάμει επικίνδυνου.

Στις πληροφορίες αυτές θα έχουν πρόσβαση αποκλειστικά και μόνο οι εθνικές επιτροπές που συστάθηκαν για το συγκεκριμένο σκοπό, και σε καμία περίπτωση οι χώρες της ΕΕ δεν θα πρέπει να έχουν πρόσβαση στη βάση δεδομένων των αεροπορικών εταιρειών.

Ουσιαστικά τα δεδομένα αυτά θα παρέχονται από τις αεροπορικές εταιρείες στις ΜΣΕ της χώρας της Ε.Ε. που την ενδιαφέρουν, και αυτή με τη σειρά της -εφόσον είναι σκόπιμο και αναγκαίο- θα διαβιβάσει τις πληροφορίες αυτές σε άλλη χώρα της Ε.Ε. ή σε κάποιο ταυτοποιημένο πρόσωπο στις αρμόδιες αρχές της χώρας αυτής. Σε περίπτωση που είναι απαραίτητο, τα στοιχεία αυτά θα διαβιβάζονται και σε χώρα που βρίσκεται εκτός της Ε.Ε.

Η αποθήκευση των δεδομένων των επιβατών

Τα δεδομένα που θα συλλέγουν οι Μονάδες Στοιχείων των Επιβατών θα πρέπει να αποθηκεύονται  σε μια βάση δεδομένων για συνολικά πέντε χρόνια από τη στιγμή διαβίβασής τους στη χώρα της Ε.Ε. που βρίσκεται το σημείο άφιξης ή αναχώρησης της πτήσης.

Αφού παρέλθει διάστημα έξι μηνών από τη στιγμή που η επιτροπή συνέλεξε τα δεδομένα αυτά, θα πρέπει να τα καθιστά ανώνυμα, με σκοπό να αποκρύπτονται βασικά στοιχεία όπως το ονοματεπώνυμο του ταξιδιώτη, η διεύθυνση, τα στοιχεία επικοινωνίας του και τα στοιχεία πληρωμής της πτήσης.

Η δημοσιοποίηση των στοιχείων αυτών, μετά τους έξι μήνες, μπορεί να επιτραπεί σε περιπτώσεις που προκύψει κάποιο αποδεκτό αίτημα προς τις επιτροπές από τη Europol, είτε σε περίπτωση που εγκριθεί από δικαστική ή άλλη εθνική αρχή που είναι αρμόδια να ελέγξει αν πληρούνται οι προϋποθέσεις δημοσιοποίησής τους.

Η περίπτωση της Ελλάδας

Όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έπρεπε έως και τις 25 Μαΐου του 2018 να έχουν υιοθετήσει την εν λόγω οδηγία, και να την έχουν ενσωματώσει στο εθνικό τους δίκαιο.

Παρ’όλα αυτά 13 χώρες -η Αυστρία, η Βουλγαρία, η Γαλλία, η Ελλάδα, η Εσθονία, η Ισπανία, οι Κάτω Χώρες, η Κύπρος, το Λουξεμβούργο, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Σλοβενία, η Τσεχία και Φινλανδία- δεν κοινοποίησαν την εθνική νομοθεσία τους, με την οποία μεταφέρεται πλήρως στο εσωτερικό δίκαιο η οδηγία PNR, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί η Επιτροπή να αποστείλει προειδοποιητικές επιστολές σε όλες αυτές τις χώρες, ώστε να προβούν στην επίσπευση της εν λόγω κοινοποίησης.

Όσον αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, το Νοέμβριο του 2018 ξεκίνησε στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή η συζήτηση και επεξεργασία του σχεδίου νόμου “Υποχρεώσεις αερομεταφορέων σχετικά με τα αρχεία επιβατών – προσαρμογή της νομοθεσίας στην Οδηγία (ΕΕ) 2016 / 681”.

Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση, οι αεροπορικές εταιρείες θα πρέπει να διαβιβάζουν στη Μονάδα Στοιχείων Επιβατών της ΕΛΑΣ τα δεδομένα σε διάστημα μέχρι και 2 ημέρες πριν από τον προγραμματισμένο χρόνο αναχώρησης της πτήσης, και αμέσως μετά το κλείσιμο της πτήσης.

Για όσες εταιρίες δεν συμμορφωθούν, προβλέπεται αρχικά πρόστιμο ύψους 5 χιλιάδων ευρώ ανά πτήση από την Αρχή Πολιτικής Αεροπορίας, ενώ το πρόστιμο θα μπορεί να φθάνει έως τις 30 χιλιάδες ευρώ, με Κοινή Υπουργική Απόφαση.

Επομένως αρμόδια Μονάδα Στοιχείων Επιβατών για την Ελλάδα θα είναι η ΕΛ.ΑΣ..

Ένα βήμα ακόμη σε έναν διαρκή αγώνα

Η Ε.Ε. μόνο αμέτοχη δεν παραμένει στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει διαρκώς. Τόσο στον τομέα καταστολής του οργανωμένου εγκλήματος, όσο και σ’ αυτόν της αντιτρομοκρατικής δράσης, λαμβάνει μέτρα με ξεκάθαρο μήνυμα προς κάθε πιθανό αποδέκτη.

Σεβόμενη τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των πολιτών της, και αναγνωρίζοντας την ευθύνη που φέρει απέναντί τους, προσπαθεί διαρκώς να βρίσκεται ένα βήμα μπροστά από τις εξελίξεις και με υπευθυνότητα να παίρνει δύσκολες αποφάσεις προς όφελος του συνόλου της κοινωνίας.

Η σχετική οδηγία για τη διατήρηση των δεδομένων των πολιτών είναι ένα ακόμη βήμα προς τον περιορισμό της δράσης ομάδων που έχουν ως σκοπό τη διατάραξη της ομαλής καθημερινότητας εκατομμυρίων πολιτών, και σίγουρα δεν αποτελεί και την τελευταία που θα λάβει η Ένωση για την επίτευξη αυτού του σκοπού.

Πηγές:

1. Council of the European Union. (n.d.) 14469/04/05, The European Union Counter Terrorism Strategy
   http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2014469%202005%20REV%204
2. Europol. (2018). Te-sat 2018. Europol, EU Terrorism Situation & Trend Repor
   https://www.europol.europa.eu/activities-services/main-reports/european-union-terrorism-situation-and-trend-report-2018-tesat-2018
3. eur-lex.eu. (2017). EUR– Lex. 2017/541 – Fight against terrorism – definitions of terrorist crimes and support to victims
   https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?qid=1412582464618&uri=LEGISSUM:4322328
4. eur-lex.eu. (2016). EUR – Lex. 2016/ 681 – Use of passenger records to prevent terrorism and serious crime
   https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?qid=1412582464618&uri=LEGISSUM:2307_4
5. eur-lex.eu. (2015). COM(2015) 185 – EU security agenda
   https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?qid=1412582464618&uri=LEGISSUM:230801_2
6. eur-lex.eu. (2015). Κανονισμός Ε.Ε. 2015/847- Traceability of money transfers
   https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?qid=1412582464618&uri=LEGISSUM:23070301_1
7. eur-lex.eu. (2014). Κανονισμός Ε.Ε 513/2014 – A safer EU: police cooperation, and crisis management
   https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?qid=1412582464618&uri=LEGISSUM:230401_1
8. europarl.europa.eu. (n.d.). Τρομοκρατία: πώς αντιμετωπίζει η ΕΕ την απειλή
   http://www.europarl.europa.eu/infographic/europe-and-terrorism/index_el.html
9. Council of the European Union. (n.d.). Response to the terrorist threat and recent terrorist attacks in Europe
   https://www.consilium.europa.eu/en/policies/fight-against-terrorism/foreign-fighters/
10. Opengov.gr. (2018). Αιτιολογική Έκθεση για το σχέδιο νόμου σχετικά με την Ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία της Οδηγίας (Ε.Ε.) 2016/681
    http://www.opengov.gr/ypes/wp-content/uploads/2018/03/aitiologiki_pnr.pdf