Η εκλογική αναμέτρηση

Έκπληξη προκάλεσε στη διεθνή σκηνή η πρόσφατη εκλογή του Βραζιλιάνου ακροδεξιού Προέδρου Jair Bolsonaro, ο οποίος θα αναλάβει τα καθήκοντά του την 1η Ιανουαρίου 2019. Μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που τόσο στην εκλογική αναμέτρηση της 7ης όσο και της 28ης Οκτωβρίου 2018 κατάφερε να συντρίψει τους πολιτικούς του αντιπάλους. Συγκεκριμένα, κέρδισε 46% στον Α’ γύρο και 55% στον Β’, ενώ ο κεντροαριστερός αντίπαλός του, Fernando Haddad, έμεινε πίσω με 29% και 44% αντίστοιχα (Καθημερινή, 2018).
Όσον αφορά στον τελευταίο, ανήκει στο Κόμμα των Εργαζομένων, και αντικατέστησε στην εκλογική αναμέτρηση τον πρώην Πρόεδρο της χώρας (2003-2011), Lula da Silva, ο οποίος έχει φυλακιστεί μετά την καταδίκη του για διαφθορά και νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Το Ανώτατο Εκλογοδικείο τον υποχρέωσε να αποσύρει την υποψηφιότητά του (CNN Greece, 2018). Ας σημειωθεί σε αυτό το σημείο το αντιφατικό γεγονός ότι στον ίδιο είχε απονεμηθεί το βραβείο ειρήνης της UNESCO το 2009, “σε αναγνώριση της δράσης του υπέρ της ειρήνης και της ισότητας των δικαιωμάτων, καθώς και των πρωτοβουλιών του για την εξάλειψη της φτώχειας στη χώρα του” (UNESCO, 2009).
Ωστόσο, άλλοι από εκείνους που παραβιάζουν το ψηφιδωτό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καταδικάζονται και βρίσκονται στη φυλακή, ενώ άλλοι απολαμβάνουν την ελευθερία τους, και αναλαμβάνουν και τα ηνία του κράτους. Η αναφορά γίνεται, φυσικά, για τον Jair Bolsonaro, στον οποίο ανατέθηκε η προεδρία της μεγαλύτερης χώρας της Λατινικής Αμερικής, παρά τις ρατσιστικές αντιλήψεις που αφουγκράζεται.

Ο νικητής των εκλογών

Είναι γεγονός πως ο νέο-εκλεγείς Πρόεδρος διετέλεσε λοχαγός κατά την εποχή της στρατιωτικής δικτατορίας στη Βραζιλία, το διάστημα 1964-1985 – μια εποχή που χαρακτηρίζεται από πολυάριθμα θύματα, βασανισθέντες και εξόριστους. Από τις δηλώσεις που κατά καιρούς έχει κάνει στα κοινωνικά δίκτυα, αντιλαμβάνεται κανείς ότι πρόκειται για έναν μεγάλο νοσταλγό της περιόδου εκείνης, έναν θαυμαστή των στρατιωτικών καθεστώτων και του κύρους αυτών (Brum, 2018).
Πιο συγκεκριμένα, ο Jair Bolsonaro, στο όνομα της Δημοκρατίας της Βραζιλίας, τάσσεται υπέρ των βασανιστηρίων, καθώς και της θανατικής ποινής των εγκληματιών, των ανταγωνιστών του, και όχι μόνο. Χαρακτηριστικά αναφέρει πως, ακόμα και “εάν κάποιοι από τους αθώους ανθρώπους σκοτωθούν, δεν πειράζει”. Όμως, οι εριστικές αναφορές του δεν τελειώνουν εκεί (Brum, 2018).
Η ρατσιστική κριτική του επεκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών ομάδων. Στοχοποιεί τους ομοφυλόφιλους (“Θα προτιμούσα να πέθαινε ο γιος μου σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, απ’ ότι να αποκαλυφθεί ότι συνευρίσκεται με κάποιο αγόρι”), αντιμετωπίζει το γυναικείο φύλο ως ένα είδος αδυναμίας της φύσης (“Είχα τέσσερις γιους, αλλά μετά είχα μια στιγμή αδυναμίας, και το πέμπτο ήταν κορίτσι” , “Δεν αξίζει να βιαστεί, είναι πολύ άσχημη” – απευθυνόμενος στη γυναίκα βουλευτή του Κογκρέσου, Maria do Rosário, το 2015), δικαιολογεί το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων, και ευτελίζει τον βιασμό. Την ίδια ώρα, κρίνει για τους Αφρο-Βραζιλιάνους της χώρας ότι δεν έχουν λόγο ύπαρξης (“Δεν προσφέρουν τίποτα. Πιστεύω πως δεν θα έπρεπε να τεκνοποιούν καν πλέον”). Τους μετανάστες, από την άλλη, τους αντιμετωπίζει ως απειλή (Brume E., 2018).

Μέσω των εμπρηστικών σχολίων του είναι αισθητό ότι καταπατά και προσβάλλει κάθε στοιχειώδη ηθική αρχή και ανθρώπινο δικαίωμα που μετά βίας ο λαός της Βραζιλίας είχε καταφέρει να θεμελιώσει μέσω του εκδημοκρατισμού της – δικαιώματα και αρχές όπως το δικαίωμα στη ζωή, η αρχή της ισότητας, η αρχή της δημοκρατίας, της ελευθερίας σκέψης και έκφρασης, της ισότητας ενώπιον του νόμου, καθώς και της ισότητας μεταξύ των φύλων (Brum, 2018).

Πώς εξηγείται το εκλογικό “τσουνάμι” υπέρ του;

Σαφώς, η δολοφονική επίθεση με μαχαίρι που δέχτηκε ο 63χρονος Jair Bolsonaro στις αρχές του Σεπτέμβρη του 2018, κατά τη διάρκεια μιας προεκλογικής συγκέντρωσης, συνιστά μια πιθανή αιτία αύξησης των υποστηρικτών του και ενίσχυσης της δυναμικής του. Με μηνύματα στο διαδίκτυο όσο βρισκόταν στο νοσοκομείο, άσκησε επίκληση στο συναίσθημα του λαού, ζητώντας την υποστήριξή του (Newsit, 2018).
Πιο σημαντικό ρόλο, όμως, παίζει αναμφισβήτητα ο πολιτικός αναλφαβητισμός που χαρακτηρίζει μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος της Λατινικής Αμερικής. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε, μάλιστα, το Ανώτατο Εκλογικό Δικαστήριο της χώρας, το ένα τέταρτο των ψηφοφόρων έχουν αφήσει στη μέση τη στοιχειώδη εκπαίδευση, ενώ περίπου το 4,5% είναι τελείως αναλφάβητοι. Από τους 147,3 εκατομμύρια ψηφοφόρους οι 79,5 εκατομμύρια παραιτούνται από την εκπαίδευση πριν τελειώσουν το γυμνάσιο. Δηλαδή, παραπάνω από το μισό του πληθυσμού που ψήφισε στις συγκεκριμένες εκλογές περιορίζεται στις γνώσεις του δημοτικού σχολείου. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στη δημοκρατία μοιάζει να αποτελεί κομβικό ζήτημα (Bloomberg, 2018).
Επιπλέον, το μη αξιόπιστο πρόσωπο των παλαιών παραδοσιακών πολιτικών εξώθησε τους ψηφοφόρους να στηρίξουν τις ελπίδες τους σε κάτι εναλλακτικό, σε κάποιον που να αμφισβητεί μαζί τους το υπάρχον καθεστώς. Δεν πίστεψαν ότι ένας νέος και ξένος παίχτης θα μπορέσει να “σώσει” τη χώρα από τα προβλήματα που τη μαστιγώνουν, συνεπώς έψαχναν να εμπιστευθούν έναν έμπειρο και επιδέξιο Πρόεδρο. Ο Haddad ναι μεν ήταν δήμαρχος της μεγαλύτερης πόλης της Βραζιλίας, του São Paulo, ωστόσο μάλλον τον είχαν διασυνδέσει με κακές αναμνήσεις που τους είχε κληροδοτήσει ο μέντοράς του, Lula da Silva. Από την άλλη, ο Bolsonaro είχε μεγάλη προϋπηρεσία ως σύμβουλος, και είχε διατελέσει Γερουσιαστής για σχεδόν τρεις δεκαετίες – πράγμα που, απ’ ότι φάνηκε, απέπνευσε εμπιστοσύνη στους ψηφοφόρους (Bloomberg, 2018).
Άλλη πιθανή παράμετρος που ίσως έπαιξε ρόλο στην ψήφιση του νέου Προέδρου είναι η θρησκευτική. Πολιτική βάση του τελευταίου αποτελεί μια ανάμειξη των παραδοσιακών και οικογενειακών αξιών, όπως ακόμη και αυτών του εθνικισμού. Αυτή έτυχε αποδοχής στις συντηρητικές και θρησκευτικές μερίδες της Βραζιλίας λόγω των άκαμπτων θέσεών του κατά της άμβλωσης, των συνθημάτων που μετέδιδε (“Η Βραζιλία πάνω από όλα, ο Θεός πάνω από όλους”), αλλά και της θεώρησής του ότι ο γάμος είναι ισχυρός μόνο μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας (left.gr, 2018).

Οι εκστρατείες εναντίον του

Αναμενόμενη μετά από όλα αυτά τα τοξικά, σεξιστικά και ομοφοβικά σχόλια του Jair Bolsonaro ήταν η εξαγρίωση και η διάχυση των απειλούμενων κοινωνικών ομάδων στους δρόμους της διαμαρτυρίας. Χαρακτηριστική είναι η εναντιωματική μαζική κινητοποίηση από πλήθος γυναικών χάρη στην Ludimilla Teixeira, μια έγχρωμη γυναίκα από την πόλη Salvador, η οποία πήρε την πρωτοβουλία να δημιουργήσει μια κλειστή ομάδα στο Facebook, αποκλειστικά για γυναίκες, με τίτλο “Mulheres Unidas Contra Bolsonaro”. Η ομάδα αυτή απευθύνεται σε γυναίκες που στέκονται ανησυχητικά στην αντιπέρα όχθη του Bolsonaro. Από τις 30 Αυγούστου έως τώρα έχει προσελκύσει περισσότερα από 3,5 εκατομμύρια μέλη. Στην πορεία, από ομάδα του Facebook κατάφερε να μετουσιωθεί σε διεκδικητική ομάδα στους δρόμους, συσπειρώνοντας άτομα από κάθε κοινωνική ομάδα. Κύριο σύνθημά τους αποτέλεσε, και ακόμα αποτελεί το hashtag #EleNão, ή αλλιώς #NotHim, αποτυπωμένο σε πανό στην πιο μεγάλη διαδήλωση της ιστορίας της Βραζιλίας (Brum, 2018).

Έγιναν επανειλημμένες προσπάθειες από αντίπαλους να παραβιάσουν τη διαδικτυακή αυτή “συμμαχία” ώστε να τη μετονομάσουν σε “Mulheres com Bolsonaro” (Γυναίκες υπέρ του Bolsonaro). Ωστόσο, το 17% των γυναικών ψηφοφόρων της Βραζιλίας τάσσεται υπέρ του, και δημιούργησε τελικά τη δική του αντίστοιχη ομάδα στην ίδια ιστοσελίδα, με τίτλο MULHERES COM BOLSONARO #17 [OFICIAL], όπου αποθεώνουν τον “Μύθο” τους (Philips, 2018).

Βίαια κρούσματα από υποστηρικτές του

Συχνό φαινόμενο αποτελεί ανά τον κόσμο μια ερχόμενη εκλογική αναμέτρηση να χειραγωγεί και να οδηγεί τους υποστηρικτές των εκάστοτε παρατάξεων σε ακραίες συμπεριφορές. Τη συγκεκριμένη, όμως, φορά τα πράγματα έχουν ξεφύγει πολύ από το φυσιολογικό πλαίσιο. Κατά τους πρώτους δέκα μήνες του 2018 σημειώθηκαν συγκεκριμένα 137 βίαιες επιθέσεις, ενώ στις πρώτες δέκα μέρες του Οκτωβρίου έγιναν καταγγελίες για 70. Στις επιθέσεις συγκαταλέγονται και οι λεκτικές, οι οποίες κάνουν ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία τους σε ψηφιακή ιδίως μορφή, στο Facebook και στο Twitter, μόλις κάποιος επιχειρήσει να εκφράσει τις πεποιθήσεις του δημόσια (Abraji, 2018).
Στο στόχαστρο των Bolsonistas (υπέρμαχοι του Bolsonaro) βρέθηκαν και οι δημοσιογράφοι. Μια από αυτούς ξυλοκοπήθηκε και απειλήθηκε με βιασμό, αφού βγήκε από το εκλογικό κέντρο στο Pernambuco στις 07 Οκτωβρίου 2018. Οι απειλές προς τους δημοσιογράφους και οι παρενοχλήσεις τους προκειμένου να σωπαίνουν, ή να διατρανώνουν συγκεκριμένα συμφέροντα, είναι απτό πως συντελούν στην περιφρόνηση της δημοκρατίας (Abraji, 2018).
Οι πιο πρόσφατες βίαιες σωματικές επιθέσεις αφορούν σε ένα αυτοκίνητο που έπεσε πάνω σε έναν νέο ο οποίος φορούσε μια μπλούζα υποστηρικτική προς τον Lula. Στην ίδια γραμμή, μια νεαρή γυναίκα υπέστη βία και απαγωγή, και κατέληξε τοποθετημένη γυμνή σε ένα κελί της αστυνομίας. Ο φοιτητής Κ. Turt δέχθηκε επίθεση από περίπου έξι άνδρες μπροστά από το Πανεπιστήμιο της Paraná, οι οποίοι τον παράτησαν άγρια ξυλοκοπημένο και, φεύγοντας, φώναξαν τη φράση “Bolsonaro εδώ”. Ακόμα, αστυνομικοί υπέρμαχοί του δείχνουν να κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους, και να επιβάλλουν τις πεποιθήσεις τους σε αθώους πολίτες, απειλώντας τους με θάνατο (Publica, 2018).
Άτομα της κοινότητας των ΛΟΑΤ (Λεσβιών, Ομοφυλόφιλων, Αμφιφυλόφιλων και Τρανς) έχουν εξίσου στοχοποιηθεί. Τρομοκρατημένος δείχνει να είναι ένας από αυτούς, ο B. Horizonte, ο οποίος αυτοπροσδιορίζεται ως transexual, και έχει κλειδωθεί στο σπίτι του μετά την επίθεση που δέχτηκε με βύσμα στην πλάτη από διαδηλωτή υπέρμαχο του Bolsonaro. Αφορμή για το γεγονός αυτό αποτέλεσε το ότι ξεκόλλησε το αυτοκόλλητο, που ο διαδηλωτής προηγουμένως του είχε τοποθετήσει στην μπλούζα του, ζητώντας παράλληλα να σεβαστεί την αντίθετη άποψή του (Publica, 2018).
Σε κακή τύχη βρέθηκε και ένας φίλος του από την ίδια κοινότητα, τον οποίο αιχμαλώτισαν τέσσερις άνδρες σε ένα αυτοκίνητο, αναφέροντας πως “Εάν νικήσει [ο Bolsonaro], θα μπορούμε να κυνηγήσουμε περισσότερους πιθήκους σαν αυτόν”, και ότι “Δεν θα σας σκοτώσουμε τώρα, γιατί έχετε βρει τον τρόπο να το κάνετε μόνοι σας, θα πεθάνετε από AIDS” (Publica, 2018).
O Σύνδεσμος ΛΟΑΤ της Nova Iguaçu στέκεται στο πλευρό όσων υποφέρουν από αντίστοιχα περιστατικά, και τους ενθαρρύνει να τα καταγγείλουν. Η οργάνωση “Brasil.IO” σε συνεργασία με το δημόσιο έχει αναλάβει τη συλλογή και την καταγραφή των περιστατικών κακοποίησης, και είναι προσβάσιμη σε όλους για καταγγελίες. Αυτοκόλλητα με αντιστασιακά μηνύματα όπως “NΟ” ως απάντηση στους Bolsonistas, που τοποθετούνται σε αμάξια, κτίρια και μπλουζάκια, όπως επίσης και οι προσδιοριστικές σημαίες συνιστάται να αποφεύγονται, καθώς αποτέλεσαν ως τώρα την πιο συχνή αφορμή για εξαπόλυση επιθέσεων.
Όλη αυτή η μάστιγα αποδεικνύει ότι τα μηνύματα του Bolsonaro προς τον λαό του τα οποία επικροτούν τη μισαλλοδοξία και την υποκίνηση βίας κατά των γυναικών, των ΛΟΑΤ, των έγχρωμων και των αλλοδαπών, είχαν απήχηση από πριν εκλεγεί Πρόεδρος, και έχουν υιοθετηθεί από τους δέκτες τους στην πράξη (Maciel κ.α., 2018).

Λίγα λόγια για την ατζέντα του

Ίσως αυτό που χάρισε στον “Trump της Βραζιλίας” -όπως πολλοί τον αποκαλούν, και εκείνος κολακεύεται- το προβάδισμα στη νίκη είναι η λαϊκή δυσαρέσκεια και η δυσπιστία που κατακλύζει τους πολίτες της Βραζιλίας εξαιτίας της διαχρονικής ανικανότητας των διεφθαρμένων παραδοσιακών κομμάτων να καταστείλουν τη διαφθορά και την αυξημένη εγκληματικότητα (Καθημερινή, 2018).
Την ίδια χρονική στιγμή, η κινητήριος δύναμη της προεκλογικής εκστρατείας και της συνολικής σκέψης του ακροδεξιού Προέδρου είναι ακριβώς η εκκαθάριση της χώρας από τον κομμουνισμό και η εξάλειψη του φαινομένου της εγκληματικότητας.
Αυτή η ελπίδα για αποκλιμάκωση και αποκατάσταση του νόμου και της τάξης μοιάζει να τυφλώνει τον λαό, τόσο που να μη συνυπολογίζει την ασυμβατότητα των μέσων με τα οποία o Bolsonaro θέλει να εκπληρώσει τον σκοπό αυτό. Συγκεκριμένα, έχει εκφράσει την επιθυμία του να “φιλελευθεροποιήσει” τους νόμους οπλοκατοχής, να ελαχιστοποιήσει την ηλικία καταλογισμού εγκλήματος στα 16, και να εξουσιοδοτήσει περαιτέρω την αστυνομία του κράτους δίνοντας της, μάλιστα, δικαιοδοσία θανάτωσης υπόπτων για εγκλήματα. Συμπερασματικά, δεν είναι τυχαία η παρομοίωσή του με τον Αμερικανό Πρόεδρο. Μέχρι και ο ίδιος ο Bolsonaro έχει δηλώσει θαυμαστής του (News 247, 2018).
Όσον αφορά στο οικονομικό του πρόγραμμα, ο ακροδεξιός Πρόεδρος αναγγέλλει εξαρχής την άγνοιά του για τα οικονομικά, και προσλαμβάνει στο πλευρό του τον “υπερ-φιλελεύθερο” Paulo Guedes ως οικονομικό του σύμβουλο. Με τον τρόπο αυτό καταφέρνει να εξαγοράσει την εμπιστοσύνη των αγορών, ενώ παράλληλα δημιουργεί ένα κλίμα ευφορίας και ασφάλειας στο εκλογικό σώμα, ώστε να εναποθέσει τις ελπίδες του πάνω του (Πρώτο Θέμα, 2018) (Douglas & Colitt, 2018).
Με γνώμονα τον περιορισμό του δημοσιονομικού χρέους της Βραζιλίας, ο P. Guedes σχεδιάζει ένα πλάνο τεράστιων ιδιωτικοποιήσεων των επιχειρήσεων, θετικής ανατροπής του χρόνιου κρατικού ελλείμματος, μείωσης των δαπανών για συντάξεις, ελαχιστοποίησης της φορολογίας και ανεξαρτησίας της Κεντρικής Τράπεζας (Πρώτο Θέμα, 2018) (Douglas B.& Colitt R., 2018) – πλάνο που ενέχει μεγάλο πολιτικό κόστος, και δεν είναι βέβαιο αν θα περάσει από το Κογκρέσο. Ας αναφερθεί εδώ ότι, στα 26 χρόνια που ο Jair Bolsonaro διετέλεσε ως ομοσπονδιακός νομοθέτης, μόνο δύο από τους νόμους που πρότεινε πέρασαν (Brum, 2018).
Εστιάζοντας τώρα στη μεταναστευτική πολιτική, ο πρώην λοχαγός δεν αφουγκράζεται τη σχετική ισχύουσα νομοθεσία, που μετέτρεψε τη χώρα του σε κράτος δίχως σύνορα. Δεν τάσσεται υπέρ της αδιάκριτης εισόδου “όποιου να’ναι” σε αυτήν, όπως ορίστηκε τον Μάιο του 2017. Δεν τάσσεται υπέρ ούτε στο να απολαμβάνει “όποιος να’ναι” ίσα δικαιώματα με τους ιθαγενείς. Τον εκφράζει περισσότερο μια αυστηρή περιοριστική μεταναστευτική πολιτική, υπό το πρίσμα της διαφύλαξης των χριστιανικών θεμελίων που -κατά τους ισχυρισμούς του- βρίσκονται στην αιχμή του δόρατος εξαιτίας της παρουσίας των μουσουλμάνων στα εδάφη του και στην Ευρώπη εν γένει (Η εφημερίδα, 2018).

Αναδρομή στο παρελθόν και αναγέννηση αναμνήσεων

Η πτώση της δημοκρατίας και η αντικατάστασή της από τη δικτατορία έχει συμβεί στη Βραζιλία τρεις φορές: το διάστημα 1930-1934, το 1937-1945 και το 1964-1985. Ανενδοίαστα θα μπορούσε να υποστηριχτεί πως ένας από τους λόγους για τους οποίους το 29,3% του πληθυσμού που αρνήθηκε να ψηφίσει θετικά τον δεξιό εξτρεμιστή έχει τρομοκρατηθεί τόσο πολύ είναι το ατιμώρητο ακόμη δικτατορικό παρελθόν (Global Voices, 2011).
Τα στρατιωτικά αρχεία που καλύπτουν την εποχή εκείνη παραμένουν απόρρητα ή περιορισμένης πρόσβασης στον πληθυσμό, παρά τα 25 χρόνια που έχουν διανυθεί από το τέλος αυτού του εφιάλτη. Η απόκρυψη των αρχείων και της αλήθειας από την ίδια την κοινωνία που βίωσε το μαρτύριο συνεπάγεται παρακώλυση της δικαιοσύνης και της εξέλιξης της δημοκρατίας (Global Voices, 2011).
Το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (OAS) κήρυξε παράνομη την αμνηστία που απονεμήθηκε στο στρατιωτικό αυτό καθεστώς, αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα ταυτοποίησης και τιμωρίας των υπέρμαχων της δικτατορίας – πράγμα για το οποίο η Βραζιλία αδιαφόρησε. Δυστυχώς, δεν δύναται να διωχθούν εγκλήματα που έχουν ήδη λάβει αμνηστία, ούτε να καταδικαστούν εγκληματίες που δεν έχουν ταυτοποιηθεί ακόμα. Έτσι, το κράτος καθίσταται συνένοχο με το να μην επιφέρει την τίσις που αρμόζει στους “δολοφόνους και βασανιστές” του χθες. Αντιθέτως, ενθαρρύνει, αντί να εξαλείφει, τους “δολοφόνους και τους βασανιστές” του σήμερα, σε μια κοινωνία πολωμένη περισσότερο από κάθε άλλη φορά (Global Voices, 2011).

Πηγές:

1. Καθημερινή. (2018). Βραζιλία: Οξεία πόλωση μετά τον θρίαμβο του Μπολσονάρο. http://www.kathimerini.gr/988822/article/epikairothta/kosmos/vrazilia-o3eia-polwsh-meta-ton-8riamvo-toy-mpolsonaro
2. CNN Greece. (2018). Βραζιλία: Κατατέθηκε η υποψηφιότητα του φυλακισμένου Λούλα για τις προεδρικές εκλογές. https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/142895/vrazilia-katatethike-i-ypopsifiotita-toy-fylakismenoy-loyla-gia-tis-proedrikes-ekloges
3. UNESCO. (2009). President Lula Da Silva Awarded Felix Houphouet-Boigny Peace Prize At Unesco. http://www.unesco.org/new/en/media-services/single-view/news/president_lula_da_silva_awarded_felix_houphouet_boigny_pea/
4. Brum, E. (2018). How a homophobic, misogynist, racist ‘thing’ could be Brazil’s next president. https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/oct/06/homophobic-mismogynist-racist-brazil-jair-bolsonaro
5. Philips, T. (2018). ‘Stop this disaster’: Brazilian women mobilise against ‘misogynist’ far-right Bolsonaro. https://www.theguardian.com/world/2018/sep/21/brazilian-women-against-jair-bolosonaro-misogynist-far-right-candidate
6. Abraji. (2018). Abraji registra mais de 130 casos de violência contra jornalistas em contexto político-eleitoral. http://abraji.org.br/noticias/abraji-registra-mais-de-130-casos-de-violencia-contra-jornalistas-em-contexto-politico-eleitoral
7. Maciel, A. κ.α. (2018). Apoiadores de Bolsonaro realizaram pelo menos 50 ataques em todo o país. https://apublica.org/2018/10/apoiadores-de-bolsonaro-realizaram-pelo-menos-50-ataques-em-todo-o-pais/#Link1
8. News 247. (2018). Βραζιλία: Θρίαμβος του ακροδεξιού Μπολσονάρο στις εκλογές. https://www.news247.gr/kosmos/vrazilia-thriamvos-toy-akrodexioy-mpolsonaro-stis-ekloges.6662267.html
9. Πρώτο Θέμα. (2018). Εκλογές στη Βραζιλία: 350 οικονομολόγοι προειδοποιούν για τους κινδύνους της νίκης του ακροδεξιού Μπολσονάρου. https://www.protothema.gr/world/article/831356/ekloges-sti-vrazilia-350-oikonomologoi-proeidopoioun-gia-tous-kindunous-tis-nikis-tou-akrodexiou-bolsonarou
10. Douglas, B. and Colitt, R. (2018). Army Captain, Rainforest Warrior or Academic: Who’ll Rule Brazil? The six leading contenders in this year’s wildly unpredictable election. https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-08-06/army-captain-rainforest-warrior-or-prisoner-who-ll-rule-brazil
11. Η Εφημερίδα. (2018). Μπολσονάρου: Η Βραζιλία δεν έχει γνωρίσει ακόμη τι εστί δικτατορία. https://www.iefimerida.gr/news/460203/mpolsonaroy-i-vrazilia-den-ehei-gnorisei-akomi-ti-esti-diktatoria
12. Global Voices. (2011). Βραζιλία: Για το άνοιγμα των αρχείων της δικτατορίας. https://el.globalvoices.org/2011/03/325
13. Newsit. (2018). Βραζιλία: Η στιγμή της δολοφονικής επίθεσης στον ακροδεξιό υποψήφιο Ζαΐχ Μπολσονάρο. https://www.newsit.gr/kosmos/vrazilia-i-stigmi-tis-dolofonikis-epithesis-ston-akrodeksio-ypopsifio-zaix-mpolsonaro-video/2611398/
14. Naftemporiki.gr. (2018). Βραζιλία: Στον β΄γύρο των προεδρικών εκλογών Μπολσονάρου και Αντάτζι. https://www.naftemporiki.gr/story/1399791/brazilia-ston-bguro-ton-eklogon-mpolsonarou-kai-antatzi
15. Iglesias, S.P. and Rabello, M.L. (2018). Most Brazilian Voters Lack High-School Degree, Data Shows. https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-08-01/most-brazilian-voters-lack-high-school-degree-data-shows?fbclid=IwAR3mECvi98oO8QnoIj81Nmlb7OFOm101dMIOzMaeV5VmjUZFkIWJfLr-Nu4
16. Brandimarte, W. and Buller, D.. (2018) Your Guide to Brazil’s Wildly Unpredictable Election. https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-10-01/your-guide-to-brazil-s-wildly-unpredictable-election-quicktake
17. Left.gr. (2018). Πάνω απ’ όλα… θεοσεβούμενος ο ακροδεξιός Μπολσονάρου. https://left.gr/news/pano-ap-ola-theosevoymenos-o-akrodexios-mpolsonaroy