Γίνεται -σχεδόν αναντίρρητα- δεκτό πως, κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών, η Συμφωνία πώλησης πολεμικού υλικού μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Σαουδικής Αραβίας κατέστη αντικείμενο ατέρμονων συζητήσεων σε ηθικό, πολιτικό, οικονομικό, αλλά και νομικό επίπεδο. Γενεσιουργό αιτία των ως άνω συζητήσεων -πέραν των αντεγκλήσεων περί οσμής για ένα ακόμα οικονομικό σκάνδαλο, αλλά και της παραβίασης της ελληνικής νομοθεσίας σχετικά με τις Δημόσιες Συμβάσεις Έργων, Υπηρεσιών και Προμηθειών στους τομείς της Άμυνας και της Ασφάλειας (άρθρο 9 παρ. 1 του Ν 3978/2011)- συνιστά ο πιθανός προορισμός και, συνεπακόλουθα, η χρήση του προαναφερθέντος πολεμικού υλικού από την πλευρά της Σαουδικής Αραβίας.

Είναι ευρέως γνωστό πως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και το Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν τη σαουδαραβική κυβέρνηση, ενόσω η τελευταία ηγείται του συνασπισμού χωρών που στρατιωτικά αποκλείουν και βομβαρδίζουν την Υεμένη, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι αγωνίζεται εναντίον των ανταρτών «Houthi», οι οποίοι υποστηρίζονται από το Ιράν (Patrick Strickland, 2017α). Εντός του παραπάνω πλαισίου, η Διεθνής Αμνηστία, ως ένα παγκόσμιο, ανεξάρτητο και εθελοντικό κίνημα, το οποίο αγωνίζεται προκειμένου να γίνουν σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα και να τερματιστούν οι παραβιάσεις τους (Διεθνής Αμνηστία, 2017α), εξέφρασε τις σοβαρές ανησυχίες της, ενώ, ταυτόχρονα, κάλεσε την Ελλάδα να σταματήσει την πώληση του πολεμικού υλικού καθώς, εξαιτίας της ως άνω πώλησης, παραβιάζει τη Συνθήκη για το Εμπόριο Όπλων (αγγλιστί: The Arms Trade Treaty) (Διεθνής Αμνηστία, 2017β).

Τα πραγματικά περιστατικά

Από τον Μάρτιο του 2015, ένας στρατιωτικός συνασπισμός υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας έχει εμπλακεί στη βίαιη σύγκρουση που λαμβάνει χώρα στην Υεμένη (την πλέον φτωχή χώρα του Αραβικού κόσμου), πραγματοποιώντας πολυάριθμες στρατιωτικές επιχειρήσεις -περιλαμβανομένων και αεροπορικών επιδρομών-, οι οποίες αυτόχρημα οδήγησαν στο θάνατο και τον τραυματισμό χιλιάδων πολιτών. Νοσοκομεία, σχολεία, αγορές και τζαμιά αποτέλεσαν -μαζί με άλλες δομές- στόχους των ως άνω επιθέσεων, ορισμένες εκ των οποίων θεωρούνται εγκλήματα πολέμου ― με όσα είναι τα συμπαρομαρτούντα, στο πλαίσιο της διεθνούς έννομης τάξης (Διεθνής Αμνηστία, 2017γ).

Η Διεθνής Αμνηστία, από μέρους της, έχει τεκμηριώσει τουλάχιστον 35 αεροπορικές επιδρομές του παραπάνω συνασπισμού, οι οποίες φαίνεται να έχουν παραβιάσει το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, ούσες η αιτία του θανάτου τουλάχιστον 504 πολιτών, συμπεριλαμβανομένων 153 παιδιών. Την ίδια στιγμή, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε.) και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Υεμένη έχουν τεκμηριώσει δεκάδες ακόμη θανάτους (Διεθνής Αμνηστία, 2017δ).

Στη διάρκεια της εν λόγω σύρραξης, περισσότεροι από 8.600 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 49.960 τραυματίστηκαν συνολικά, σύμφωνα πάλι με τα στοιχεία του ΟΗΕ, ενώ, από το συνολικό αριθμό των θυμάτων, το 60% ήταν άμαχοι (Patrick Strickland, 2017β). Ιδιαίτερης, όμως, μνείας αξίζει το γεγονός ότι οι αεροπορικές επιδρομές της συμμαχίας της οποίας ηγείται η Σαουδική Αραβία συνιστούν την κύρια αιτία θανάτων παιδιών και αμάχων. Επί του συνολικού, δε, αριθμού των νεκρών αμάχων, το 60% αυτών οφείλεται στις εν λόγω επιδρομές. Ταυτόχρονα, η καταστροφή των υποδομών και οι περιορισμοί στις εισαγωγές τροφίμων, φαρμάκων και καυσίμων -σημειωτέον, δε, πως η Υεμένη εισάγει το 90% των αναγκαίων αυτών αγαθών (UN News Centre, 2017)- έχουν, επίσης, προκαλέσει εκείνο που ο Ο.Η.Ε. χαρακτηρίζει ως «καταστροφική» ανθρωπιστική κατάσταση. Περισσότεροι από 20 εκατομμύρια άνθρωποι -συμπεριλαμβανομένων 11 εκατομμυρίων παιδιών- χρήζουν επείγουσας ανθρωπιστικής βοήθειας (BBC, 2017), καθώς η εξάντληση των προαναφερθέντων ζωτικών προμηθειών είναι ζήτημα λίγων εβδομάδων (Διεθνής Αμνηστία, 2017ε).

Η πολύκροτη Συμφωνία

Η Συμφωνία μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Σαουδικής Αραβίας προβλέπει την πώληση από την πρώτη στη δεύτερη πολεμικού υλικού και, συγκεκριμένα, την πώληση 300.000 βλημάτων τύπου 105 mm, αντί του τιμήματος των 66 εκατομμυρίων ευρώ (Διεθνής Αμνηστία, 2017στ).

Η Διεθνής Αμνηστία έχει με συνέπεια υποστηρίξει την αναγκαιότητα ουσιαστικής ρύθμισης του εμπορίου τέτοιου υλικού, ώστε να τερματιστούν οι αγοραπωλησίες όπλων που τροφοδοτούν σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο αυτό ισχυρίζεται ότι η Ελλάδα, εφόσον προβεί στη μεταφορά και την υλική παράδοση του συγκεκριμένου στρατιωτικού εξοπλισμού, θα έχει παραβιάσει τη Συνθήκη για το Εμπόριο Όπλων (ATT).

Η Συνθήκη

Η Συνθήκη για το Εμπόριο Όπλων (A.T.T.) ρυθμίζει το διεθνές εμπόριο των συμβατικών όπλων -από τα επονομαζόμενα «small arms» μέχρι τα τανκς, τα πολεμικά αεροσκάφη και τα πολεμικά πλοία-, ενώ, παράλληλα, επιδιώκει να αποτρέψει και να εξαλείψει το παράνομο εμπόριο και την κατάχρηση των συμβατικών όπλων, θεσπίζοντας διεθνή πρότυπα. Ταυτόχρονα, συμβάλλει στη διεθνή και περιφερειακή ειρήνη, την ασφάλεια και τη σταθερότητα, τη μείωση του ανθρώπινου πόνου, και την προώθηση της συνεργασίας, της διαφάνειας και της υπεύθυνης δράσης μεταξύ των κρατών-μελών της διεθνούς κοινότητας (A.T.T. Secretariat, 2017). Ετέθη σε εφαρμογή την 24^η Δεκεμβρίου του 2014 και σήμερα αριθμεί 92 κράτη-μέλη, ενώ 130 κράτη-μέλη του Ο.Η.Ε. έχουν προχωρήσει στην υπογραφή της (United Nations Office for Disarmament Affairs, 2017α).

Η A.T.T. επικυρώθηκε από την Ελληνική Δημοκρατία στις 29 Φεβρουαρίου 2016, και ετέθη σε ισχύ στις 30 Μαΐου του ιδίου έτους – όπερ συνεπάγεται τη δέσμευση του κράτους και την ύπαρξη διεθνούς ευθύνης σε περίπτωση παραβίασης της συγκεκριμένης Συνθήκης (Διεθνής Αμνηστία, 2017ζ).

Η Διεθνής Αμνηστία επισημαίνει χαρακτηριστικά ότι η Ελλάδα υποχρεούται να μην προβεί στην εκπλήρωση της συνομολογηθείσας με την Σαουδική Αραβία Σύμβασης, ήγουν στη μεταφορά του πολεμικού υλικού, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει στο πλαίσιο της Α.Τ.Τ., και ιδίως των άρθρων 6, 7 και 11 (Διεθνής Αμνηστία, 2017η).

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου 6 «ένα συμβαλλόμενο κράτος δεν πρέπει να επιτρέπει τη μεταφορά συμβατικών όπλων που καλύπτονται από το άρθρο 2 παράγραφος 1, ή αντικειμένων που καλύπτονται από το άρθρο 3 ή το άρθρο 4, εάν έχει γνώση κατά τη στιγμή της έγκρισης ότι τα όπλα ή τα αντικείμενα θα χρησιμοποιηθούν για την τέλεση γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, για σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949, επιθέσεις κατά αντικειμένων των πολιτών ή πολιτών που προστατεύονται ως τέτοιες, ή την τέλεση άλλων εγκλημάτων πολέμου όπως ορίζονται από διεθνείς συμφωνίες στις οποίες είναι συμβαλλόμενο μέρος» (United Nations Office for Disarmament Affairs, 2017β). Δεδομένου ότι η Διεθνής Αμνηστία υποστηρίζει πως έχει ήδη στοιχειοθετηθεί η διάπραξη εγκλημάτων πολέμου, στο πλαίσιο των αεροπορικών επιδρομών που πραγματοποιούνται από το συνασπισμό χωρών του οποίου η Σαουδική Αραβία ηγείται, και εφόσον αποδειχθεί γνώση της Ελληνικής Δημοκρατίας περί των ως άνω εγκλημάτων, καθίσταται περισσότερο από προφανές ότι ενδεχόμενη μεταφορά των οπλών στην εν λόγω Αραβική χώρα θα σημάνει, πιθανώς, παραβίαση της Συνθήκης για το Εμπόριο Όπλων και, συνεπακόλουθα, τη διεθνή ευθύνη της χώρας.

Ακόμα και στην περίπτωση κατά την οποία η εξαγωγή του πολεμικού υλικού δεν επιτρέπεται με βάση το παραπάνω άρθρο, το άρθρο 7 της ίδιας Συνθήκης επιβάλλει στο κράτος-μέλος που πρόκειται να εξάγει πολεμικό υλικό, πριν από την έγκριση της εξαγωγής των συμβατικών όπλων, να αξιολογήσει με αντικειμενικό και αμερόληπτο τρόπο -λαμβάνοντας υπόψη τους σχετικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών που παρέχει το κράτος εισαγωγής- το ενδεχόμενο τα όπλα να χρησιμοποιηθούν, μεταξύ άλλων, για τη διάπραξη ή τη διευκόλυνση σοβαρής παραβίασης του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, ή του διεθνούς δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα (United Nations Office for Disarmament Affairs, 2017γ). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, και με βάση τα προεκτεθέντα -περί παραβίασης από μέρους της Σαουδικής Αραβίας του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου-, η μη αξιολόγηση εκ μέρους της Ελλάδας των συγκεκριμένων ενδεχομένων, μπορεί να οδηγήσει στην παραβίαση της Συνθήκης και τη διεθνή ευθύνη του κράτους, αντίστοιχα.

Τέλος, σύμφωνα με το άρθρο 11 της Συνθήκης, η Ελληνική Δημοκρατία, ως κράτος-μέρος αυτής, οφείλει, στις περιπτώσεις κατά τις οποίες εμπλέκεται στη μεταφορά συμβατικών όπλων, να λαμβάνει μέτρα προκειμένου να αποτρέπει την κατάχρησή τους. Πιο συγκεκριμένα, επιβάλλεται να αξιολογεί τον κίνδυνο κατάχρησης των εξαγωγών, και να εξετάζει τη θέσπιση συγκεκριμένων μέτρων – όπως μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, ή κοινώς ανεπτυγμένων και συμπεφωνημένων προγραμμάτων από τα κράτη εξαγωγής και εισαγωγής (United Nations Office for Disarmament Affairs, 2017δ). Συνεπώς, στο πλαίσιο της Σύμβασης με την Σαουδική Αραβία, η Ελλάδα έχει την υποχρέωση να προβεί στον έλεγχο και την πρόληψη μίας τέτοιας κατάστασης, ειδάλλως πρόκειται να έλθει αντιμέτωπη με τις δυσμενείς συνέπειες της παραβίασης του διεθνούς δικαίου.

Συμπεράσματα

Με βάση το σύνολο των προαναφερθέντων, θα πρέπει να επισημανθεί πως η Σύμβαση πώλησης πολεμικού υλικού ανάμεσα στην Ελληνική Δημοκρατία και την Σαουδική Αραβία συνιστά ένα λίαν ενδιαφέρον ζήτημα εξ απόψεως διεθνούς δικαίου, καθώς ενέχει πληθώρα πτυχών αυτού, ενώ, παράλληλα, εγείρει μείζονα ηθικά, πολιτικά και οικονομικά ζητήματα. Μάλιστα, στις 30 Νοεμβρίου, η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενέκρινε ψήφισμα για την Υεμένη, το οποίο περιλαμβάνει αίτημα (απευθυνόμενο στην Ύπατη Εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής, Federica Mogherini) επιβολής εμπάργκο όπλων της Ε.Ε. στην Σαουδική Αραβία. Η δε παράγραφος του ψηφίσματος σχετικά με το εμπάργκο εγκρίθηκε με 368 ψήφους υπέρ, 221 κατά και 43 αποχές (Πρώτο Θέμα, 2017). Λαμβάνοντας υπόψη την καταδίκη της Ελλάδας εκ μέρους της Διεθνούς Αμνηστίας, σε συνδυασμό με το ανωτέρω ψήφισμα, καθίσταται πρόδηλο πως η επιλογή της ελληνικής κυβέρνησης να συνάψει την εν λόγω Σύμβαση μπορεί, στην καλύτερη των περιπτώσεων, να χαρακτηριστεί ως άτυχη.

Πηγές:

1. ATT Secretariat. (2017). THE ARMS TRADE TREATY (ATT). http://thearmstradetreaty.org/index.php/en/
2. BBC News. (2017). Yemen crisis: Who is fighting whom?http://www.bbc.com/news/world-middle-east-29319423
3. Strickland, P. (2017). Anger over Greek plan to sell weapons to Saudi Arabia. http://www.aljazeera.com/news/2017/11/anger-greek-plans-sells-bombs-saudi-arabia-171127130521739.html
4. United Nations News Centre. (2017). ‘Catastrophic’ humanitarian blockade in Yemen putting millions at risk, UN warns. http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=58044#.WiBzqbpuJPZ
5. United Nations Office for Disarmament Affairs. (2017). The Arms Trade Treaty. https://www.un.org/disarmament/convarms/att/
6. United Nations Office for Disarmament Affairs. (2017). The Arms Trade Treaty. https://unoda-web.s3-accelerate.amazonaws.com/wp-content/uploads/2013/06/English7.pdf
7. Διεθνής Αμνηστία. (2017). Ποιοι Είμαστε. https://www.amnesty.gr/about
8. Διεθνής Αμνηστία. (2017). Ελλάδα: Να σταματήσει η πώληση πολεμικού υλικού στη Σαουδική Αραβία η οποία παραβιάζει τη Συνθήκη για το Εμπόριο Όπλων. https://www.amnesty.gr/news/press/article/21172/ellada-na-stamatisei-i-polisi-polemikoy-ylikoy-sti-saoydiki-aravia-i-opoia
9. Ε-νομοθεσία. (2017). Νόμος 3978/2011 – ΦΕΚ 137/Α/16-6-2011. https://www.e-nomothesia.gr/kat-enoples-dynameis/n-3978-2011.html
10. Πρώτο Θέμα. (2017). Μπλόκο της ΕΕ στην πώληση όπλων στην Σαουδική Αραβία. http://www.protothema.gr/world/article/736794/bloko-tis-ee-stin-polisi-oplon-stin-saoudiki-aravia/