Την 2α Νοεμβρίου η Ελλάδα υποδέχθηκε τον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, S.Lavrov, στο πλαίσιο του “αφιερωματικού έτους” Ελλάδας-Ρωσίας. Ανάμεσα στα συζητηθέντα ήταν το Κυπριακό, η Συρία, οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών και η πιθανότητα ενεργειακής συνεργασίας. Η δυσκολία των συγκυριών φαίνεται να έφερε κοντά τις δύο αυτές χώρες. Από την πλευρά της η Ρωσία, βρισκόμενη σε δυσχερή θέση με τη στάση της ΕΕ -λόγω των οικονομικών κυρώσεων που έχει επιβάλλει η τελευταία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014-, εκτιμά ιδιαιτέρως την ελληνική στάση απέναντί της. Η Ελλάδα κατανοεί το ρόλο της Ρωσίας για τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής, και αντιμετωπίζει την ομόθρησκη χώρα με μεγαλύτερη μετριοπάθεια – κυρίως για το ζήτημα των κυρώσεων της ΕΕ.

Η συνάντηση του Αλέξη Τσίπρα με τον Ρώσο ΥπΕξ, Sergey Lavrov στο Μέγαρο Μαξίμου

Σε ό,τι αφορά το Κυπριακό ζήτημα, ο Lavrov αρκέστηκε στη δυσκολία εύρεσης λύσης και στις πιέσεις που υπάρχουν για άμεση διευθέτηση, χωρίς ωστόσο να υιοθετεί μία ξεκάθαρη θέση, αλλά κυρίως να αποστασιοποιείται. Παράλληλα, η συζήτηση για τις οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών παρέμεινε στην “τουριστική σημασία” της Ελλάδας, χωρίς περαιτέρω δεσμεύσεις για οικονομική συνεργασία. Η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών στον συγκεκριμένο τομέα επισκιάζεται από τις οικονομικές κυρώσεις της ΕΕ, αφήνοντας ελάχιστα περιθώρια σε αυτές. Σε κάθε περίπτωση, μία πιθανή οικονομική συνεργασία θα πρέπει να είναι σύμφωνη με τις επιταγές της ΕΕ, τις οποίες η Ελλάδα, ως κράτος-μέλος, οφείλει να ακολουθεί.

Στο πεδίο της ενέργειας, τονίστηκε η επιθυμία των δύο χωρών να συνεργαστούν για τον αγωγό Turkish Stream. Η ενεργειακή συνεργασία, παρόλο που επιδιώκεται ιδιαίτερα από την Ελληνική πλευρά, φαίνεται να αντιμετωπίζει προβλήματα υλοποίησης. Ο αγωγός Turkish Stream βασίζεται στη «σύμπτωση» παραγόντων -που αυτή τη στιγμή απουσιάζουν- τόσο για τις ρωσο-τουρκικές σχέσεις, όσο για την ευρωπαϊκή πλευρά του αγωγού. Δεν αποτελεί, εξάλλου, τυχαίο γεγονός ότι η ματαίωση του Turkish Stream ήταν από τις πρώτες «παράπλευρες απώλειες» μετά την κρίση των ρωσο-τουρκικών σχέσεων, λόγω της κατάρριψης του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους. Με την Τουρκία, δε, να είναι ένας απρόβλεπτος περιφερειακός παράγοντας, η υλοποίηση του Turkish Stream φαντάζει περισσότερο ευχολόγιο.

Επομένως, η επίσκεψη του Lavrov στην Ελλάδα φαίνεται να στόχευε περισσότερο στη σύσφιξη των «πολιτιστικών σχέσεων» μεταξύ των δύο χωρών, χωρίς περαιτέρω πολιτικές δεσμεύσεις. Οι δυσκολίες και για τις δύο πλευρές είναι πολλές, κυρίως λόγω της στάσης της ΕΕ απέναντι στη Ρωσία, και τη μειωμένη διαπραγματευτική δύναμη της Ελλάδος – επισκιαζόμενη από την οικονομική κρίση που βιώνει η χώρα. Παρά τους “θρησκευτικούς δεσμούς” που ενώνουν τις δύο χώρες, η realpolitik επιτάσσει μεγαλύτερο πραγματισμό και κατανόηση των περιορισμένων δυνατοτήτων συνεργασίας για αυτές. Η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει ένα διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ ΕΕ-Ρωσίας, αν είχε εξασφαλίσει μία πιο ισχυρή φωνή για τα ευρωπαϊκά ζητήματα. Ο αγωγός Turkish Stream θα βοηθούσε στην αξιοποίηση της γεωπολιτικής θέσης της Ελλάδος, ωστόσο οι πιθανότητες υλοποίησής του είναι λίγες.

Στον αντίποδα, με την επίσκεψή του στην Ελλάδα στις 15 Νοεμβρίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, B.Obama, τόνισε τη γεωπολιτική σημασία της χώρας ως κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ και την ανάγκη για ελάφρυνση του ελληνικού χρέους. Παράλληλα συζητήθηκε το Κυπριακό – οι συζητήσεις για τη διευθέτηση του οποίου βρίσκονται σε εξέλιξη στη Γενεύη. Σημαντικό στοιχείο της επίσκεψης του Obama, όπως φάνηκε και από το λόγο του, είναι η υπεράσπιση της δημοκρατίας και των αξιών της, αναφερόμενος στη συμβολή της Ελλάδας για τη γέννηση της Δημοκρατίας. Παρά το συμβολικό χαρακτήρα της επίσκεψης αυτής, ο στόχος της ήταν πολυσχιδής και αφορούσε σε τομείς της διεθνούς πολιτικής.

Αρχικά, η ανάδειξη της γεωπολιτικής σημασίας της Ελλάδας συναρτάται με τις εξελίξεις στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας. Η πολιτική που ακολουθεί ο Erdogan για να ενισχύσει το ρόλο της χώρας του ως περιφερειακό δρώντα, έρχεται σε ρήξη με την πολιτική Obama. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του πολέμου στη Συρία, όπου τουρκικές δυνάμεις έχουν εισβάλει στα βόρεια σύνορα της χώρας, στο πλαίσιο της επιχείρησης “Ασπίδα του Ευφράτη”. Αντίθετα, οι ΗΠΑ έχουν αποφύγει την επέμβαση στη Συρία, ακόμη και μετά τη χρήση χημικών όπλων το 2013. Παράλληλα, οι έκδηλες προσπάθειες εγκαθίδρυσης απολυταρχικού καθεστώτος μέσα από συνταγματική μεταρρύθμιση, και τα συνεχόμενα ζητήματα καταστρατήγησης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, καθιστούν τις σχέσεις ανάμεσα στον πρόεδρο της Τουρκίας και το δημοκρατικό πρόεδρο Obama δύσκολες. Παρά τους κοινούς “κώδικες” ανάμεσα σε ΗΠΑ και Τουρκία, όπως ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας, ο Obama θέλησε να δώσει ένα μήνυμα δυσαρέσκειας στον Τούρκο ομόλογό του, με την επίσκεψή του στην Ελλάδα.

Επιπλέον, στο πεδίο των ευρωπαϊκών ζητημάτων, ο Obama αφενός θέλησε να αντιπαρατεθεί στον τρόπο διαχείρισης του ζητήματος του ελληνικού χρέους, αφετέρου θέλησε να υπεραμυνθεί των δημοκρατικών αξιών. Σε ό,τι αφορά το ελληνικό χρέος, ο πρόεδρος των ΗΠΑ υποστήριξε την πολιτική του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για ελάφρυνση, τονίζοντας την ανάγκη μεταρρυθμίσεων και υιοθέτησης λιγότερο συντηρητικών οικονομικών πολιτικών – πολιτική που υποστηρίζεται κατά κόρον από τη Γερμανία. Στο ζήτημα της δημοκρατίας, από την “πόλη όπου γεννήθηκε”, ο Obama θέλησε να δώσει το δικό του μήνυμα υπέρ του πλουραλισμού και κατά των ακραίων τάσεων, όπως επίσης να δώσει την ερμηνεία του για την εκλογή Trump.

Για το Κυπριακό, οι ΗΠΑ αναμένουν την υποστήριξη της Ελλάδας στις διαπραγματεύσεις που γίνονται στη Γενεύη, καθώς τυχόν επίλυσή του θα επωμισθεί ως προσωπική νίκη του Obama. Παράλληλα, σε περίπτωση συμφωνίας που να ικανοποιούνται τα κυπριακά συμφέροντα, θα ενισχυθεί η ασφάλεια στην περιοχή της νοτιο-ανατολικής Μεσογείου, λαμβάνοντας υπόψη ότι η Κύπρος αποτελεί σταθεροποιητικό παράγοντα της περιοχής.

Εν κατακλείδι, η Ελλάδα δέχθηκε σημαντικές προσωπικότητες, ενισχύοντας την “εικόνα” της απέναντι στους ευρωπαϊκούς δρώντες. Πέρα από το συμβολισμό των επισκέψεων αυτών, είναι σημαντική η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των εκάστοτε διμερών συναντήσεων προς το ελληνικό εθνικό συμφέρον. Σε μία περίοδο κατά την οποία οι τάσεις για ένα αποσταθεροποιημένο διεθνές σύστημα είναι περισσότερες, η ανάδειξη περιφερειακών δρώντων ως παράγοντες σταθερότητας αποτελεί ευκαιρία για τους τελευταίους. Παράλληλα, η διαφορετική ατζέντα των συζητήσεων των δύο χωρών με την Ελλάδα αντικατοπτρίζει τις δυνατότητες συνεργασίας και τα επιμέρους συμφέροντα των κρατών αυτών. Σε κάθε περίπτωση, έγινε ορατή η διελκυστίνδα της πολιτικής και των κινήτρων των δύο μεγάλων χωρών σε σχέση με την Ελλάδα. Συγκεκριμένα η Ελλάδα, αφενός, με τη Ρωσία μπορεί να αρκεστεί σε οικονομική συνεργασία, αφετέρου, με τις ΗΠΑ η συνεργασία συνεχίζει να είναι γεωπολιτικής φύσης, τόσο στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό όσο και στο ρόλο της Ελλάδας (ως μέλος του ΝΑΤΟ) στην νοτιο-ανατολική Μεσόγειο, συνυπολογίζοντας τη ρωσική παρουσία στη Συρία και τις αποσταθεροποιητικές τάσεις της Τουρκίας. Παρά την υφιστάμενη ρευστότητα του διεθνούς συστήματος, είναι επιτακτική η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας, ώστε να αντισταθμιστεί η επίπτωση της οικονομικής κρίσης που έχει οδηγήσει στη συρρίκνωση του διπλωματικού της εκτοπίσματος, και να βελτιωθεί η διπλωματική θέση της χώρας.

Πηγές:

1. Φίλης, Κ.(2016). Η πραγματική διάσταση της επίσκεψης Lavrov. Available at: http://www.liberal.gr/arthro/90173/apopsi/arthra/i-pragmatiki-diastasi-tis-episkepsis-Lavrov.html (Accessed: 16 October 2016)
2. Sputniknews (2016). Sergey Lavrov said that Russia and Greece have the substantial capacity to build up energy cooperation. Available at: https://sputniknews.com/world/201611021046991617-russia-greece-energy-cooperation/ (Accessed: 16 October 2016)
3. Καθημερινή (2016). Oμπάμα: «Δίνουμε τεράστια σημασία στη συμμαχία με την Ελλάδα». Available at: http://www.kathimerini.gr/883429/article/epikairothta/politikh/ompama-dinoyme-terastia-shmasia-sth-symmaxia-me-thn-ellada (Accessed: 17 October 2016)
4. Παπασωτηρίου, Χ. (2016). Οι 3 στόχοι της επίσκεψης Ομπάμα. Available at: http://news247.gr/eidiseis/politiki/oi-3-stoxoi-ths-episkepshs-ompama.4373005.html (Accessed: 17 October 2016)
5. Sokou, K. (2016). President Obama goes to Greece. Available at: http://europeaninstitute.org/index.php/294-european-affairs/ea-november-2016/2193-president-obama-goes-to-greece (Accessed: 17 October 2016)