Οικονομικός Φιλελευθερισμος vs Νεοφιλελευθερισμός
- Written by Δρέλλιας Ευάγγελος
- Published in Διπλωματία & Πολιτική, Οικονομία
- Leave a reply
- Permalink
Η οικονομική σκέψη και διδασκαλία της οικονομικής θεωρίας στα πανεπιστημιακά τμήματα μπορεί να χαρακτηρισθεί πολύ εύστοχα «μονοδιάστατη», για δυο λόγους. Ο πρώτος σχετίζεται με την αποκοπή της -πλήρως μαθηματικοποιημένης πλέον- οικονομικής από τις υπόλοιπες ανθρωποκεντρικές επιστήμες, υποθέτοντας πως η ίδια είναι «επιστημονικά πλήρης».Ο δεύτερος, δε, έχει να κάνει με τη δογματική προσήλωση στα μοντέλα της επικρατούσας ιδεολογίας των ελεύθερων αγορών και της μη παρέμβασης. Διαβάζοντας κανείς άρθρα και βιβλία της σύγχρονης οικονομικής θεωρίας χάνει την αίσθηση της ιστορίας και της κοινωνικής αλλαγής, χωρίς καν να ενημερώνεται πως το σύστημα που μελετά η οικονομική ανάλυση είναι ο καπιταλισμός. Ποιος καπιταλισμός όμως; Το ιδεατό φιλελεύθερο σύστημα των κλασικών οικονομολόγων, ή το σημερινό «ολοκληρωτικό» σύστημα που εξουσιάζει την παγκόσμια οικονομία;
Είναι γεγονός πως υπάρχει μια σύγχυση όταν γίνεται λόγος για τις δυο αυτές έννοιες. Η σύγχυση αυτή προκύπτει από την απουσία της χρήσης του όρου «νεοφιλελευθερισμός» σε επιστημονικά κείμενα και οικονομικές μελέτες. Λεξιλογικά και μόνο, ο όρος νεοφιλελευθερισμός σημαίνει αναγεννημένος φιλελευθερισμός. Υπάρχει, πράγματι, σύνδεση ανάμεσα στους δύο όρους;
Το περιεχόμενο του φιλελευθερισμού
Ο θεωρητικός πατέρας του οικονομικού φιλελευθερισμού
Ο Adam Smith, γεννημένος το 1723 στο Kirkcaldy της Σκωτίας, καθηγητής Ηθικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, θεωρείται ο πατέρας της κλασικής πολιτικής οικονομίας και του οικονομικού φιλελευθερισμού. Η πολιτική οικονομία διακρίνεται ως ξεχωριστός κλάδος με την έκδοση του κύριου έργου του Adam Smith, του «Πλούτου των Εθνών», το 1776. Ο Smith θέτει ως αντικείμενο της ανάλυσής του την παραγωγή και ανταλλαγή εμπορευμάτων σε μία κοινωνία εργαζομένων ανθρώπων και εμπορευματοπαραγωγών – δηλαδή, σε μία καπιταλιστική κοινωνία.
Φιλοσοφικές αφετηρίες
Η συγκρότηση του ρεύματος που ονομάζεται οικονομικός φιλελευθερισμός βασίζεται σε δύο φιλοσοφικές παραδοχές:
α) στην «οικονομική εκδοχή» της φύσης του ανθρώπου και
β) στην άποψη πως η οικονομική διαδικασία αποτελεί κινητήρια δύναμη της κοινωνικής εξέλιξης.
Σύμφωνα με τον Smith, η φύση του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από μια τάση για ανταλλαγή ενός πράγματος με ένα άλλο. Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος έχει οικονομική υπόσταση – δηλαδή, εγγενή αισθήματα για οικονομική συναλλαγή και εμπόριο με στόχο το κέρδος. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται σε μια ανθρωπολογική φιλοσοφική θεώρηση, που αντιλαμβάνεται τη συνολική κοινωνική πρόοδο ως «διανυσματική συνισταμένη» της προόδου κάθε ατόμου ξεχωριστά. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός βασίζεται στο άτομο αυτό καθαυτό: Αποδέχεται ως αξίωμα ότι η εξέλιξη της κοινωνίας καθορίζεται από τις ορθολογικές αποφάσεις και το συμφέρον κάθε μεμονωμένου ατόμου.(Βαρουφάκης, 2007).
«Το αόρατο χέρι»
Απέναντι σε όσους πιστεύουν πως ο οικονομικός φιλελευθερισμός εμφανίζεται ως απολογητής των «αδηφάγων» καπιταλιστών, η φιλελεύθερη οικονομική θεωρία υποστηρίζει το εξής: Παρότι οι επιχειρηματίες κατευθύνονται από απληστία και στοχεύουν μόνο στο κέρδος, θα καταλήξουν να έχουν μια συνεισφορά η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις προθέσεις τους. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Σύμφωνα με τον ιδρυτή της κλασικής πολιτικής οικονομίας, αυτό επιτυχγάνεται με τον ισχυρότερο νόμο της αγοράς που ονομάζεται ανταγωνισμός. Στην καπιταλιστική κοινωνία, οι επιχειρηματίες το μόνο πράγμα που συνειδητά αναζητούν είναι το προσωπικό τους κέρδος. Αναγκαία, όμως, προϋπόθεση για την σύγκλιση των συμφερόντων των καπιταλιστών με το συμφέρον της κοινωνίας είναι η ύπαρξη πολλών καπιταλιστών που θα προσφέρουν τα προιόντα τους και θα ανταγωνίζονται μεταξύ τους.
Ο Χ, ιδιοκτήτης εμπορικού καταστήματος, θέλει να αυξήσει την πελατεία του ώστε να κερδοφορήσει παραπάνω. Ο μόνος τρόπος που μπορεί να το επιτύχει είναι να μειώσει τις τιμές των προιόντων του, ώστε να γίνει πιο ανταγωνιστικός από τους υπόλοιπους εμπόρους. Παράλληλα με τον Χ, την ίδια σκέψη κάνουν συγχρόνως πολλοί άλλοι ανταγωνιστές του, καθώς έχουν το ίδιο κίνητρο για κέρδος. Ο ανταγωνισμός, λοιπόν, μεταξύ των εμπόρων καταλήγει να έχει θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία, καθώς οι τιμές των αγαθών έχουν μειωθεί και τα προιόντα έχουν γίνει προσβάσιμα σε μεγαλύτερο αριθμό καταναλωτών. Σαν κάποιο αόρατο χέρι να εκμεταλεύεται τον εγωισμό των επιχειρηματιών και να τον στρέφει αντίθετα με τις προθέσεις τους – δηλαδή, σε οικονομική μεγέθυνση και ευημερία για τις μάζες.
Η πολιτική οικονομία του κλασικού φιλελευθερισμού συνοψίζεται ως εξής: Υπάρχει μια συμμορία εγωιστών που δρουν με βάση το συμφέρον τους και μόνο, αλλά οι δυνάμεις του ανταγωνισμού που δρουν πίσω από τις πλάτες τους οδηγούν σε μια άριστη κατανομή των πόρων – δηλαδή, προς συμφέρον του κοινωνικού συνόλου. Βέβαια, για να οδηγηθεί η κοινωνία σε αυτό το άριστο σημείο πρέπει ο ανταγωνισμός να μην παρακωλύεται από κρατικές παρεμβάσεις και μέτρα που να ρυθμίζουν τον ανταγωνισμό της αγοράς. Η καλύτερη οικονομική πολιτική του κράτους, όπως γράφει ο Smith, είναι να «αφήσει κάθε πράγμα να ακολουθήσει τον φυσικό του δρόμο», χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις (Καραγιάννης, 2011)
Αυτός ήταν ο υπέροχος κόσμος του Adam Smith. Παρουσίασε μια όμορφη ιστορία, με υπέροχες εναλλαγές και ευτυχισμένο τέλος.
Η εμφάνιση του φαινομένου «Νεοφιλελευθερισμός»
Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στις χώρες της Δύσης τα πρώτα σημάδια παρακμής του κεϋνσιανού μοντέλου το οποίο, μετά τα πρώτα βραχυπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα, αποδείχτηκε αναποτελεσματικό. Σαν αποτέλεσμα, δεν άργησαν οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών να εγκαταλείψουν τις κεϋνσιανές πολιτικές, και να στραφούν ξανά στην οικονομία της αγοράς, στην απορύθμιση και στις ιδιωτικοποιήσεις, με σκοπό να περιορίσουν τον δυσλειτουργικό δημόσιο τομέα και να δώσουν νέα ώθηση στην οικονομία (Venogupal, 2015).
Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές -όπως ονομάζονται- «χρεώθηκαν» κυρίως στις κυβερνήσεις των Η.Π.Α. και της Μεγάλης Βρετανίας, και ιδιαίτερα στους Rοnald Reagan και Margaret Thatcher αντίστοιχα, μιας και στις δυο αυτές χώρες η στροφή προς την ελεύθερη αγορά ήταν και αρκετά έντονη, και ιδιαίτερα απότομη. Προκάλεσε, έτσι, εντονότατες αντιδράσεις, ακόμα και μέσα στα δύο κόμματα -το Συντηρητικό και το Ρεπουμπλικανικό-, ενώ οδήγησε σε ανεπιθύμητα ή, τουλάχιστον, απρόβλεπτα οικονομικά αποτελέσματα (Χατζής 2004).
Θεωρητικές βάσεις
Μικροοικονομική βάση
Μακροοικονομική Βάση
Σύγκριση
Μετά την ποιοτική και ποσοτική ανάλυση, εξάγεται το συμπέρασμα πως υπάρχει σχέση ανάμεσα στα δυο ρέυματα οικονομικής σκέψης – τον οικονομικό φιλελευθερισμό και τον νεοφιλελευθερισμό; Για να αποφύγει κανείς τη σύγχυση ανάμεσα στις δύο έννοιες χρειάζεται να τις εντάξει στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν(Μουζέλης,2017).
- Βανδώρος Σ. (2015). Εισαγωγή στις Πολιτικές Ιδεολογίες .https://repository.kallipos.gr/bitstream/11419/4733/4/00_master%20document_%CE%95%CE%99%CE%A3.%CE%A0%CE%9F%CE%9B.%CE%99%CE%94%CE%95%CE%9F%CE%9B_%CE%A4%CE%95%CE%9B%CE%99%CE%9A%CE%9F.pdf
- Βαρουφάκης, Γ. (2007). Πολιτική Οικονομία, Εκδόσεις Gutenberg. pp 38-45
- Βλάχου Α. (1999). Σύγχρονη Οικονομική Θεωρία . Εκδόσεις Τυπωθήτω. pp 13-40
- Καραμεσίνη Μ. (2006). Σημειώσεις για το μάθημα “Οικονομικές Θεωρίες της Κοινωνικής Πολιτικής”. Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών.http://www.eclass.teipel.gr/eclass2/modules/document/file.php/MHWUM199/%CE%9F%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%9D%CE%9F%CE%9C%CE%99%CE%9A%CE%95%CE%A3%20%CE%98%CE%95%CE%A9%CE%A1%CE%99%CE%95%CE%A3%20%CE%A4%CE%97%CE%A3%20%CE%9A%CE%9F%CE%99%CE%9D%CE%A9%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%97%CE%A3%20%CE%A0%CE%9F%CE%9B%CE%99%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%97%CE%A3.pdf
- Καραγιάννης Α. (2011). Οικονομικός Φιλελευθερισμός κατά τον Adam Smith.http://users.uoa.gr/~ahatzis/Karayiannis.pdf
- Μανιάτης Γ. (1989). Θεωρητικές και Μεθοδολογικές Προυποθέσεις της Νεοφιλελεύθερης Αντίληψης για το Κράτος https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/1232
- Μιχαλόπουλος Γ. (n.d). Μακροοικονομική:Το πρόβλημα της ανεργίας.http://opencourses.uom.gr/assets/site/public/349/244-Makrooikonomikh-10-Mixalopoulos.pdf
- Μουζέλης Ν. (2017). Φιλελευθερισμός και νεοφιλελευθερισμός. ΤΟ ΒΗΜΑhttp://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=906021
- Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών(n.d) Μονεταρισμός και φυσικό ποσοστό ανεργίας http://openeclass.panteion.gr/modules/document/file.php/TMA240/5.pdf
- Χατζής Α. (2017). Φιλελευθερισμός. Εκδόσεις Παπαδόπουλος. pp 19-25,72-77
- Χατζής Α. (2004). Η Επίσημη Ιδεολογία της Παγκοσμιοποίησης: «Νεοφιλελευθερισμός», Φιλελευθερισμός και Οικονομική Επιστήμη.http://old.phs.uoa.gr/~ahatzis/Neoliberalism.htm
- Begg D. και Vernasca G. (2015). Εισαγωγή στην Οικονομική. Εκδόσεις Κριτική. pp 335-363
- Rajesh Venogupal. (2015). Neoliberalism as Concept. London School of Economics and Political Science http://personal.lse.ac.uk/venugopr/venugopal2014augneoliberalism.pdf