Η συγκρότηση του ρεύματος που ονομάζεται οικονομικός φιλελευθερισμός βασίζεται σε δύο φιλοσοφικές παραδοχές:

α) στην «οικονομική εκδοχή» της φύσης του ανθρώπου και

β) στην άποψη πως η οικονομική διαδικασία αποτελεί κινητήρια δύναμη της κοινωνικής εξέλιξης.

Σύμφωνα με τον Smith, η φύση του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από μια τάση για ανταλλαγή ενός πράγματος με ένα άλλο. Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος έχει οικονομική υπόσταση – δηλαδή, εγγενή αισθήματα για οικονομική συναλλαγή και εμπόριο με στόχο το κέρδος. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται σε μια ανθρωπολογική φιλοσοφική θεώρηση, που αντιλαμβάνεται τη συνολική κοινωνική πρόοδο ως «διανυσματική συνισταμένη» της προόδου κάθε ατόμου ξεχωριστά. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός βασίζεται στο άτομο αυτό καθαυτό: Αποδέχεται ως αξίωμα ότι η εξέλιξη της κοινωνίας καθορίζεται από τις ορθολογικές αποφάσεις και το συμφέρον κάθε μεμονωμένου ατόμου.(Βαρουφάκης, 2007).

«Το αόρατο χέρι»

Απέναντι σε όσους πιστεύουν πως ο οικονομικός φιλελευθερισμός εμφανίζεται ως απολογητής των «αδηφάγων» καπιταλιστών, η φιλελεύθερη οικονομική θεωρία υποστηρίζει το εξής: Παρότι οι επιχειρηματίες κατευθύνονται από απληστία και στοχεύουν μόνο στο κέρδος, θα καταλήξουν να έχουν μια συνεισφορά η οποία έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις προθέσεις τους. Πώς επιτυγχάνεται αυτό; Σύμφωνα με τον ιδρυτή της κλασικής πολιτικής οικονομίας, αυτό επιτυχγάνεται με τον ισχυρότερο νόμο της αγοράς που ονομάζεται ανταγωνισμός. Στην καπιταλιστική κοινωνία, οι επιχειρηματίες το μόνο πράγμα που συνειδητά αναζητούν είναι το προσωπικό τους κέρδος. Αναγκαία, όμως, προϋπόθεση για την σύγκλιση των συμφερόντων των καπιταλιστών με το συμφέρον της κοινωνίας είναι η ύπαρξη πολλών καπιταλιστών που θα προσφέρουν τα προιόντα τους και θα ανταγωνίζονται  μεταξύ τους.

Ο Χ, ιδιοκτήτης εμπορικού καταστήματος, θέλει να αυξήσει την πελατεία του ώστε να κερδοφορήσει παραπάνω. Ο μόνος τρόπος που μπορεί να το επιτύχει είναι να μειώσει τις τιμές των προιόντων του, ώστε να γίνει πιο ανταγωνιστικός από τους υπόλοιπους εμπόρους. Παράλληλα με τον Χ, την ίδια σκέψη κάνουν συγχρόνως πολλοί άλλοι ανταγωνιστές του, καθώς έχουν το ίδιο κίνητρο για κέρδος. Ο ανταγωνισμός, λοιπόν, μεταξύ των εμπόρων καταλήγει να έχει θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία, καθώς οι τιμές των αγαθών έχουν μειωθεί και τα προιόντα έχουν γίνει προσβάσιμα σε μεγαλύτερο αριθμό καταναλωτών. Σαν κάποιο αόρατο χέρι να εκμεταλεύεται τον εγωισμό των επιχειρηματιών και να τον στρέφει αντίθετα με τις προθέσεις τους – δηλαδή, σε οικονομική μεγέθυνση και ευημερία για τις μάζες.

Η πολιτική οικονομία του κλασικού φιλελευθερισμού συνοψίζεται ως εξής: Υπάρχει μια συμμορία εγωιστών που δρουν με βάση το συμφέρον τους και μόνο, αλλά οι δυνάμεις του ανταγωνισμού που δρουν πίσω από τις πλάτες τους οδηγούν σε μια άριστη κατανομή των πόρων – δηλαδή, προς συμφέρον του κοινωνικού συνόλου. Βέβαια, για να οδηγηθεί η κοινωνία σε αυτό το άριστο σημείο πρέπει ο ανταγωνισμός να μην παρακωλύεται από κρατικές παρεμβάσεις και μέτρα που να ρυθμίζουν τον ανταγωνισμό της αγοράς. Η καλύτερη οικονομική πολιτική του κράτους, όπως γράφει ο Smith, είναι να «αφήσει κάθε πράγμα να ακολουθήσει τον φυσικό του δρόμο», χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις (Καραγιάννης, 2011)

Αυτός ήταν ο υπέροχος κόσμος του Adam Smith. Παρουσίασε μια όμορφη ιστορία, με υπέροχες εναλλαγές και ευτυχισμένο τέλος.

Μετά την ποιοτική και ποσοτική ανάλυση, εξάγεται το συμπέρασμα πως υπάρχει σχέση ανάμεσα στα δυο ρέυματα οικονομικής σκέψης – τον οικονομικό φιλελευθερισμό και τον νεοφιλελευθερισμό; Για να αποφύγει κανείς τη σύγχυση ανάμεσα στις δύο έννοιες χρειάζεται να τις εντάξει στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν(Μουζέλης,2017).