Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια, το διεθνές σύστημα ταλανίζεται από μία έντονη διαδοχή εμφάνισης αποσταθεροποιητικών συμβάντων και κρίσεων. Ειδικότερα, η Ευρώπη πλέον έρχεται συχνότερα αντιμέτωπη με νέες προκλήσεις που απορρέουν από τα αντικρουόμενα συμφέροντα των κρατών στο εσωτερικό της, και τις φιλοδοξίες μη κρατικών δρώντων στο εγγύς περιβάλλον της. Ο δρόμος προς την επίτευξη μίας σχετικής ισορροπίας βρίθει εμποδίων.

Το τελευταίο διάστημα, αποτελεί μεγάλο ερώτημα εάν η ενδεχόμενη στρατιωτική υπεροχή της Ρωσίας έναντι των αντιπάλων της θα μπορούσε να επιτευχθεί και, αναπόφευκτα, να εκτιμηθεί ως μία ακόμη ουσιαστική απειλή.

Σύμφωνα με δηλώσεις του επικεφαλής των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη, στρατηγού Curtis Michael Scaparrotti, οι δυνατότητες του ρωσικού στρατού τείνουν, όντως, να ξεπεράσουν αυτές των Ευρωπαίων ανταγωνιστών του. Επίσης, αξιόπιστες έρευνες των Rand Corporation και Stockholm International Peace Research Institute αποδεικνύουν την ύπαρξη ενός χάσματος ισχύος μεταξύ της Ρωσίας και των γειτονικών της κρατών.

Είναι, όντως, πιθανό η Ρωσία να καταστεί πρωτοπόρος στο σύγχρονο αγώνα προσαρμογής των στρατιωτικών δυνάμεων στα νέα επιχειρησιακά δεδομένα;

Τα «δυνατά σημεία» του ρωσικού στρατού

Πλήθος στρατιωτικού προσωπικού σε ετοιμότητα στην Ευρώπη. Σύγκριση μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας. Πηγή: International Institute for Strategic Studies( IISS)

Πλήθος αρμάτων μάχης στην Ευρώπη. Σύγκριση μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας. Πηγή: International Institute for Strategic Studies( IISS)

Οι πιο πρόσφατες έρευνες επί των στρατιωτικών εξοπλισμών στην Ευρώπη καθιστούν βάσιμη αυτήν την ανησυχία, καθώς αποτυπώνουν μία σχετική ανωτερότητα της Ρωσίας έναντι των δυνάμεων των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ. Σε όρους στρατιωτικού προσωπικού, δύναμης πυρός στρατού ξηράς, καθώς και αεράμυνας, το ρωσικό πλεονέκτημα είναι πιο εμφανές. Πιο συγκεκριμένα, η Ρωσία διαθέτει περίπου 1 εκ. τακτικό στρατό, ο οποίος -βάσει των σημερινών δεδομένων- μπορεί να αυξηθεί έως και 44% μέχρι το 2020. Επίσης, έχει αναπτύξει μία ιδιαίτερα ισχυρή δύναμη τεχνολογικά προηγμένων αρμάτων, όπως τα T-72B3 και T-14 Άρματα. Σχετικά με την αεράμυνα, την έλλειψη ανταγωνιστικής δύναμης αεροσκαφών καλύπτουν οι αντιαεροπορικοί πύραυλοι S-400 και S-500, θωρακίζοντας τον εναέριο χώρο πάνω από ζωτικής επιχειρησιακής σημασίας τοποθεσίες. Η εμπλοκή των δυνάμεων αυτών στις συγκρούσεις σε Ουκρανία και Συρία απέδειξε πως διαθέτουν υψηλό βαθμό αποτελεσματικότητας, καθώς και δυνατότητα άμεσης κινητοποίησης.

Ταυτόχρονα, όσον αφορά την εφαρμογή τεχνολογικών καινοτομιών για στρατιωτικούς σκοπούς, τα δεδομένα μαρτυρούν εντυπωσιακή πρόοδο. Η Ρωσία πρωτοπορεί στις προσπάθειες κατασκευής υπερηχητικών πυραύλων, ενώ το υπό ανάπτυξη πολεμικό αεροσκάφος της Τ-50  πιθανώς θα προκαλέσει την υπεροχή των αμερικανικών F-35. Επίσης, σχεδιάζει τη δημιουργία ενός αυτόνομου ρωσικού συστήματος διαδικτύου (closed data transfer segment), με πιθανότητα επέκτασης στα κράτη-μέλη του BRICS.  Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ενδέχεται να υποστηρίξει περαιτέρω την ισχυρή παρουσία της σε δραστηριότητες που σχετίζονται με πόλεμο στον κυβερνοχώρο, καθώς και να μειώσει την εξάρτησή της από «ξένες» τεχνολογίες πληροφοριών. Παρά την απομόνωσή της από τις δυτικές δυνάμεις όσον αφορά την ανταλλαγή στρατιωτικής τεχνολογίας, η Ρωσία έχει καταφέρει να εκσυγχρονίσει τη διαδικασία παραγωγής των οπλικών της συστημάτων. Αυτό διαφαίνεται από την κατασκευή μερών ρωσικών αρμάτων μάχης με τη χρήση τρισδιάστατης εκτύπωσης, καθώς και από την ανάπτυξη μη επανδρωμένων αεροσκαφών.

Τέλος, σε επίπεδο ηγεσίας, η Ρωσία χαρακτηρίζεται από σταθερότητα. Η αδιάλειπτη παρουσία του Vladimir Putin στο «τιμόνι της χώρας», μετά από αλλεπάλληλους εκλογικούς θριάμβους, αποκαλύπτει τη σχεδόν ακλόνητη εσωτερική νομιμοποίηση που κατέχει. Σε όρους θεωρίας πολέμου αυτό είναι ύψιστης σημασίας – ιδιαίτερα σε καταστάσεις κρίσης, εμπλοκής ή σύγκρουσης.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, καθίσταται λογική η εκτίμηση πως η Ρωσία έχει τη δυνατότητα να διατηρήσει μία στρατιωτική υπεροχή έναντι των ανταγωνιστών της, ειδικά στην περιφέρεια της Ανατολικής Ευρώπης. Εκπροσωπώντας περίπου το 90% των αμυντικών δαπανών  της περιοχής, είναι προφανές πως η στρατιωτική της πρωτοκαθεδρία είναι αδιαμφισβήτητη. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένες τελευταίες εξελίξεις, εν μέρει, καθησυχάζουν τα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ ως προς την επέκταση αυτής.

Οι αντιξοότητες προς την επέκταση της στρατιωτικής υπεροχής

Οι αμυντικές δαπάνες ανά περιφέρεια της Ευρώπης για το 2017. Πηγή: Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI)

Η κατανομή των αμυντικών δαπανών των πρώτων 15 κρατών στη σχετική λίστα για το 2017. Πηγή: Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI)

Το εγγύς μέλλον της Ρωσίας διαφαίνεται δυσοίωνο, καθώς οι επιπτώσεις της -κατ’ επανάληψη- άγνοιάς της προς το Διεθνές Δίκαιο  δυσχεραίνουν τη θέση της δυσανάλογα. Η προσάρτηση της Κριμαίας αποτέλεσε το έναυσμα για μία σειρά προκλήσεων για τη ρωσική κυβέρνηση.

Εντός ενός καθεστώτος σχετικής απομόνωσης, η δυσκολία διατήρησης μίας ανταγωνιστικής οικονομίας μεγαλώνει εκθετικά χρόνο με το χρόνο. Την ίδια στιγμή ο Vladimir Putin, μετά την πρόσφατη επανεκλογή του, θέτει ως ύψιστο σκοπό τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και την ανάπτυξη των υποδομών της χώρας.

Μήπως ήρθε η στιγμή για μειώσεις στον αμυντικό προϋπολογισμό της Ρωσίας;

Βάσει της τελευταίας μελέτης του Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) επί των αμυντικών δαπανών παγκοσμίως, αυτή η στιγμή, όντως, έφτασε.

Η απρόσκοπτη ροή χρηματοδότησης για τις ανάγκες της «ρωσικής στρατιωτικής μηχανής» πλέον συναντάει εμπόδια. Οι συνεχόμενες οικονομικές κυρώσεις έναντι της Ρωσίας, καθώς και η συρρίκνωση των κερδών από τις εξαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου, λόγω πτώσης των τιμών τους, μειώνουν όλο και περισσότερο τις πιθανότητες για ευρεία στρατιωτική υπεροχή. Οι αμυντικές δαπάνες παγκοσμίως αυξάνονται, με τις ΗΠΑ να διατηρούν την πρώτη θέση, και την «καρδιά» της ΕΕ να καταγράφει αύξηση 12%. Ταυτόχρονα, η Ρωσία δείχνει να «συμμαζεύεται», καθώς το 2017 προχώρησε σε 20% μείωση των αμυντικών δαπανών, μετά από μία κούρσα αυξήσεων τα τελευταία 9 έτη.

Συμπέρασμα

Η πορεία του ΑΕΠ της Ρωσίας από το 2012 έως το 2016. Πηγή: World Bank

Εν κατακλείδι, η Ρωσία διαθέτει όλα τα στοιχεία ώστε να διεκδικήσει τη στρατιωτική υπεροχή επί των ανταγωνιστών της στην Ευρώπη. Ως πυρηνική δύναμη. και έχοντας εξασφαλίσει την πρωτοκαθεδρία στην περιφέρεια της Βαλτικής, είναι λογικό να προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Όμως, η ταχύτητα μείωσης του χάσματος μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, καθώς και το μέγεθος της ανάγκης του ΝΑΤΟ και της ΕΕ να ενισχύσουν τα σχετικά αποτρεπτικά μέτρα και τις δυνατότητές τους, δεν είναι ακόμα εφικτό να εκτιμηθεί.

Η δυνατότητα της Ρωσίας να επεκτείνει τη στρατιωτική της υπεροχή εκτός Βαλτικής θα καθοριστεί από το αν θα μπορέσει να συνεχίσει την «απορρόφηση» των συνεπειών της «ιδιαίτερης» συμπεριφοράς της στη διεθνή αρένα, ή θα υποχωρήσει υπό την ασφυκτική πίεση των οικονομικών της προβλημάτων.

Σε αυτήν την προσπάθεια θα πρέπει να αποφασίσει αν θα παλέψει μόνη, ή θα αναζητήσει συμμάχους ανάμεσα σε εχθρούς.

Είναι προφανές πως, ειδικότερα στο μυαλό του Vladimir Putin, και οι δύο επιλογές κρύβουν παγίδες.

Πηγές:

1. Boston, S., Johnson, M., Beauchamp-Mustafaga and Crane, Y. (2018). Assessing the Conventional Force Imbalance in Europe: Implications for Countering Russian Local Superiority. https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR2402.html
2. Noack, R. (2018). Even as fear of Russia is rising, its military spending is actually decreasing. https://www.washingtonpost.com/news/world/wp/2018/05/02/even-as-fear-of-russia-is-rising-its-military-spending-is-actually-decreasing/?noredirect=on&utm_term=.c9afa238498d
3. Taylor A. (2018). 9 charts that lay out Russia’s uncertain future — with or without Putin. https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2018/03/16/9-charts-that-lay-out-russias-uncertain-future-with-or-without-putin/?noredirect=on&utm_term=.180ef4e83550
4. Tian, N., Fleurant, A., Kuimova A., Wezeman, P. and Wezeman, S. (2018). Trends in world military expenditure. https://www.sipri.org/sites/default/files/2018-05/sipri_fs_1805_milex_2017.pdf
5. Tucker, P. (2018). By Lifting Sanctions, Trump Could Hand Russia’s Military a Lethal Technological Advantage. https://www.defenseone.com/technology/2017/01/lifting-sanctions-trump-could-hand-russias-military-lethal-technological-advantage/135023/
6. Tucker, P. (2018). Russia Will Challenge US Military Superiority in Europe by 2025: US General. https://www.defenseone.com/threats/2018/03/russia-will-challenge-us-military-superiority-europe-2025-us-general/146523/?oref=d-topstory
7. Woody, C. (2018). These are the 15 global militaries with the most troops ready to fight today. http://www.businessinsider.com/militaries-most-active-duty-soldiers-troops-2018-5?utm_content=buffer47f7c&utm_medium=social&utm_source=facebook.com&utm_campaign=buffer-defense#4-russia-1013628-active-personnel-12