Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως είναι γνωστό, είναι μια από τις πλουσιότερες περιοχές του πλανήτη. Αν κανείς δει την εικόνα του κόσμου, όπου τουλάχιστον το 80% του πληθυσμού του πλανήτη ζει με λιγότερο από 10 δολάρια την ημέρα (περίπου 8.7 ευρώ)[i], δεν μπορεί παρά να αισθανθεί τυχερός που ζει στην Ευρώπη. Ή τουλάχιστον αυτό υποτίθεται ότι θα πρέπει να είναι το συναίσθημα κάθε Ευρωπαίου. Ωστόσο οι πολίτες της Ευρώπης, και ειδικά οι Έλληνες, δεν χρειάζεται καν να ανοίξουν την τηλεόραση για να αντιληφθούν ότι κάτι δεν πάει καλά σχετικά με τη φτώχεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ας δούμε όμως πρώτα τι λένε οι αριθμοί[ii].  Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το 2013, περίπου το 9% των Ευρωπαίων εργαζομένων αντιμετώπιζε τον κίνδυνο της φτώχειας, δηλαδή την πτώση του εισοδήματός του κάτω από το 60% του διάμεσου εισοδήματος . Με απλά λόγια, ένας στους 10 εργαζομένους αντιμετώπιζε τον κίνδυνο της φτωχοποίησης. Στις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση, το ποσοστό αυτό έφτασε μέχρι και το 13% (στην Ελλάδα), με τάσεις ανόδου.

Κι αν ο προηγούμενος αριθμός δε φαντάζει ιδιαίτερα τρομακτικός, τα πράγματα γίνονται χειρότερα αν σε αυτόν τον αριθμό προσθέσουμε και όσους δεν έχουν εργασία. Τότε για το 2013, ο Ευρωπαϊκός μέσος όρος ανθρώπων στα όρια της φτώχειας εκτοξεύεται στο 16%, ενώ σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Ρουμανία, το νούμερο ξεπερνά το 23%. Ταυτόχρονα, το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν κάτω από το όριο της σχετικής φτώχειας βρίσκεται στο 9.6% στην Ευρώπη, ενώ στην Ελλάδα και τη Ρουμανία είναι πάνω από 20%.

Εξίσου άσχημα είναι τα πράγματα για δείκτες εργασίας και ανεργίας. Στον παρακάτω πίνακα είναι φανερό ότι ενώ ο μέσος όρος ανεργίας στην Ευρώπη είναι σχεδόν στο 11% και 23% στους νέους, στην Ελλάδα αυτά τα ποσοστά φτάνουν το 27% και το 40% αντίστοιχα.  Αν συγκρίνουμε αυτούς τους δείκτες με την Αμερική όπου η ανεργία είναι στο 6% , ενώ στους νέους στο 16% (σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΑΣΑ[iii]), έχουμε μια καλύτερη εικόνα για το τι πραγματικά συμβαίνει στην Ευρώπη.

Η κατάσταση φυσικά δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένη μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, γεγονός που είναι φανερό και από το χάρτη και του πίνακες παραπάνω. Η οικονομική κρίση εξακολουθεί να είναι μια πραγματικότητα για την Ευρώπη και κυρίως για τις χώρες που χτύπησε περισσότερο εξαρχής, την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Αντίθετα, χώρες όπως οι Σκανδιναβικές, η Γερμανία, η Αυστρία και η Τσεχία, φαίνεται να πλήττονται λιγότερο. Ωστόσο, ακόμα κι αν οι αγορές εργασίας και η διάρθρωση του παραγωγικού ιστού σε αυτές τις χώρες λειτούργησαν ως περιοριστικός παράγοντας για την επιδείνωση της κρίσης, η ανεργία στην Ευρώπη είναι σε ιστορικά πολύ υψηλά επίπεδα, ενώ η απώλεια εργασίας συνδέεται με μια μόνιμη επιδείνωση του βιωτικού επιπέδου, προβλήματα υγείας και επιπτώσεις στο μορφωτικό επίπεδο. Η παροδική εργασία αποτελεί πλέον μια μόνιμη πραγματικότητα για πολλούς Ευρωπαίους, όπως δείχνουν οι έρευνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής[iv] και του ΔΝΤ[v].

Αυτή η ανομοιογένεια ως προς τα χαρακτηριστικά της φτώχειας – τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά – μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, ίσως να βρίσκεται στον πυρήνα της αδυναμίας επίλυσης του προβλήματος. Θεσμοί όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο μέχρι στιγμής δεν έχουν κατορθώσει να λάβουν δραστικά μέτρα εναντίον της φτώχειας στην Ευρώπη, καθώς οι πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν είναι διαφορετικές ανά περίπτωση. Σε άλλες χώρες θα ήταν χρήσιμη μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, ενώ σε άλλες είναι πρώτα αναγκαία η επέμβαση σε διαρθρωτικούς παράγοντες της οικονομίας, από τη μεριά της προσφοράς. Επιπλέον η κρίση χρέους που μαστίζει τον Ευρωπαϊκό Νότο, δεν αφήνει περιθώρια για δημοσιονομικές ελαφρύνσεις και τόνωση της ζήτησης, εφόσον όλες αυτές οι χώρες βρίσκονται σε αυστηρά προγράμματα λιτότητας προκειμένου να μειώσουν τα ελλείμματα και να αποπληρώσουν το χρέος τους. Άλλωστε η κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί περαιτέρω, με την άφιξη και εγκατάσταση των προσφυγικών ρευμάτων από τη Συρία και τη Μέση Ανατολή.

Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεσμεύεται από το καταστατικό της σε συγκεκριμένους στόχους πληθωρισμού, γεγονός που της προσδίδει περιορισμένη ευελιξία ως προς την άσκηση της νομισματικής πολιτικής. Η αρχιτεκτονική του Ευρωσυστήματος εξάλλου την περιορίζει ακόμα περισσότερο, αφού τα κανάλια μετάδωσης της όποιας νομισματικής πολιτικής είναι μάλλον απρόβλεπτα σε ένα τόσο περίπλοκο οικοδόμημα. Έτσι, σε αντίθεση με την αμερικανική FED η οποία από το καταστατικό της έχει τη δυνατότητα επέμβασης στην αγορά χρήματος με σκοπό την τόνωση της απασχόλησης (εάν δεχτούμε ότι τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ ανεργίας και πληθωρισμού), η ΕΚΤ δεν μπορεί να προσφέρει την αναγκαία νομισματική πολιτική για κάθε ευρωπαϊκή χώρα.

Έτσι η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα: η φτώχεια αποτελεί ένα κοινό σύμπτωμα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όμως τα αίτια σε κάθε περίπτωση είναι διαφορετικά. Αυτό το φαινομενικό αδιέξοδο ενισχύεται από τις δομικές αδυναμίες ενός περίπλοκου πολυεθνικού οικοδομήματος, το οποίο έχει περιορισμένη ευελιξία και πολιτική νομιμοποίηση. Οι ως τώρα προσπάθειες ενεργοποίησης των Ευρωπαίων, όπως π.χ. το πανευρωπαϊκό έτος 2010 ενάντια στην φτώχεια, υπήρξαν μάλλον συμβολικές, παρά ουσιαστικές, με πενιχρά αποτελέσματα, όπως φανερώνει η επιδείνωση όλων των σχετικών δεικτών μετά το 2010.[vi]

Ωστόσο εξακολουθούν να γίνονται προσπάθειες υπερπήδησης αυτών των εμποδίων. Η Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα ενάντια στη Φτώχεια και τον Κοινωνικό Αποκλεισμό[vii] είναι μία από τις 7 κύριες πρωτοβουλίες για την Ευρωπαϊκή στρατηγική του 2020. Η πλατφόρμα βασίζεται σε πέντε τομείς δράσης:

• Δράσεις σε όλο το φάσμα των πολιτικών, δηλαδή στην αγορά εργασίας, στο σύστημα υγείας, στην εκπαίδευση, στη στέγαση αλλά και στη στήριξη του ελάχιστου εισοδήματος.
• Καλύτερη χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων για τη στήριξη της κοινωνικής ένταξης. Η Κομισιόν πρότεινε το 20% των κονδυλίων να πηγαίνουν σε αυτό το σκοπό.
• Ενδελεχής έλεγχος για την αποτελεσματικότητα καινοτόμων κοινωνικών πολιτικών πριν από την ευρεία εφαρμογή τους.
• Συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών για την πιο αποτελεσματική εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων. Η συμμετοχή ανθρώπων που βιώνουν τη φτώχεια θεωρείται αναγκαία για το σχεδιασμό των στρατηγικών
• Ενισχυμένος πολιτικός συντονισμός ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ.

Δυστυχώς μια ματιά στην έρευνα της Caritas Europa [viii] φανερώνει πως ως τώρα η πλατφόρμα αυτή έχει αποδειχθεί ανεπαρκής. Και καθώς φεύγει και το 2015, η στόχος της Ευρώπης 2020 φαντάζει ολοένα πιο μακρινός και ανέφικτος. Είναι χρέος των πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη, τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο να ξεπεράσουν τις δυσκολίες συνεννόησης και συντονισμού και να περάσουν στη δράση. Εξάλλου οι ανάγκες είναι γνωστές σε όλους, ανεξαρτήτως πολιτικής ιδεολογίας: ενίσχυση των επενδύσεων, τόνωση του ασφαλιστικού συστήματος, αναδιάρθρωση της αγοράς εργασίας, πάταξη της φοροαποφυγής, διασφάλιση των χαμηλών εισοδημάτων, αναδιοργάνωση των θεσμών για τον περιορισμό των κοινωνικών αποκλεισμών.

Από την άλλη όμως είναι και χρέος των πολιτών, τόσο το να πιέσουν τις κυβερνήσεις τους να αναλάβουν δράση, όσο και το να οργανωθούν και οι ίδιοι προκειμένου να καλύψουν τα κενά των κυβερνήσεων. Δείγματα της ικανότητας των πολιτών να αναλαμβάνουν δράση στην κρίσιμη στιγμή φανερώνονται κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης με την οποία είναι αντιμέτωποι οι πολίτες, κυρίως του Νότου. Μένει να γίνει κατανοητό σε όλους ότι περνάει και από το δικό μας χέρι το να δώσουμε τέλος στη φτώχεια στην Ευρώπη. Ας ελπίσουμε ότι αυτή η στιγμή θα έρθει σύντομα.

[i] http://www.globalissues.org/article/26/poverty-facts-and-stats

[ii] Οι αριθμοί προέρχονται από στοιχεία της Eurostat και της έρευνας της Caritas Europe σχετικά με τη φτώχεια στην Ε.Ε. http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/table.do?tab=table&plugin=1&language=en&pcode=tesov110

http://www.caritas.eu/sites/default/files/caritascrisisreport_2015_en_final.pdf

[iii] https://data.oecd.org/unemp/unemployment-rate.htm#indicator-chart

[iv] European Comission 2014a

[v] Ball et al, 2013

[vi] http://ec.europa.eu/employment_social/2010againstpoverty/

[vii] http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=961&langId=en

[viii] http://www.caritas.eu/sites/default/files/caritascrisisreport_2015_en_final.pdf