“Η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί αμέσως ή σύμφωνα με ένα και μοναδικό σχέδιο. Θα οικοδομηθεί με συγκεκριμένα επιτεύγματα, τα οποία θα δημιουργήσουν πρώτα μια de facto αλληλεγγύη.”

Όταν το 1950 ο Robert Schuman διακήρυττε το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης, γνώριζε πως η Γηραιά Ήπειρος εξακολουθούσε να είναι βαθύτατα πληγωμένη από τα τραύματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι λαοί της Ευρώπης ήταν κοινωνικά, οικονομικά και στρατιωτικά εξαθλιωμένοι στην πλειονότητά τους. Η ιδέα της Ενωμένης Ευρώπης προμήνυε πως, η απάντηση στο πρόβλημα του μακραίωνου ενδοευρωπαϊκού φιλοπολεμικού κλίματος ήταν η θέσπιση ισχυρών δεσμών συνεργασίας, των οποίων τα οφέλη θα παραγκώνιζαν κάθε διαφορά και θα ενίσχυαν την ειρήνη και την ασφάλεια.

Το παρόν άρθρο δεν θα αποτελέσει μια ιστορική αναδρομή στη διαδικασία συγκρότησης της Ενωμένης Ευρώπης, μετέπειτα επονομαζόμενης Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το παρόν άρθρο θα μεταφέρει τον αναγνώστη στην καρδιά των εξελίξεων των πολιτικών της Ένωσης του σήμερα, εστιάζοντας στις πρόσφατες δηλώσεις της Ύπατου Εκπροσώπου για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, Federica Mogherini.

Αρχικά, απαραίτητο κρίνεται να αναφερθεί ο ρόλος του Ύπατου Εκπροσώπου. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος είναι ο κύριος υπεύθυνος για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφαλείας της Ένωσης, και συχνά αναφέρεται ως υπουργός εξωτερικών της. Όταν τα κράτη-μέλη της Ένωσης συμφωνούν για ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, ο Ύπατος Εκπρόσωπος έχει, αυτομάτως, την ικανότητα να κάνει δηλώσεις εξ ονόματος των κρατών-μελών. Επιπλέον, συντονίζει το έργο των ειδικών αντιπροσώπων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πλήθος συναντήσεων ή συντονιστικών δράσεων. Τον τίτλο αυτό φέρει, από το 2014, η Federica Mogherini. Το τελευταίο διάστημα οι δηλώσεις της πρωταγωνιστούν, και ο λόγος δεν είναι άλλος από τα ζητήματα που απασχόλησαν, και εξακολουθούν να απασχολούν, την Ευρώπη.

Ίσως το 2016 να αποτελεί την ακμή της μεταβατικής Ευρώπης.

Ύστερα από πολλά χρόνια, στα πρωτοσέλιδα του Ευρωπαϊκού τύπου πρωταγωνιστούν μέχρι στιγμής τρομοκρατικές επιθέσεις πολυάριθμων θυμάτων, καθεμία εκ των οποίων κατάφερε να βυθίσει στην ανασφάλεια Ευρωπαίους πολίτες – το προσφυγικό κύμα που κλιμακώνει την ανθρωπιστική κρίση, το – για πολλούς απροσδόκητο – Brexit κι ένα αποτυχημένο πραξικόπημα, το οποίο κατάφερε να εκθειάσει τον απολυταρχικό  χαρακτήρα της – κατά τα άλλα «δημοκρατικής» – Τουρκίας. Η πολυτάραχη ευρωπαϊκή επικαιρότητα επισκίασε τους οικονομικούς δείκτες, τα ποσοστά ανεργίας, την οικονομική κρίση και τα μεγαλεπήβολα αναπτυξιακά σχέδια που υπόσχονται ένα βιώσιμο αύριο και, πολύ περισσότερο, ένα αειφόρο μέλλον. Αυτοί είναι μερικοί από τους τίτλους που φιλοξένησαν οι επόμενες σελίδες. Σελίδες που δεν ανήκουν απλώς στον Τύπο, στα δελτία ειδήσεων ή στους ιστότοπους πολιτικού περιεχομένου και ποικίλης ύλης, αλλά στην ίδια την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία βρίσκεται αντιμέτωπη με ζητήματα -πρωτίστως- υψηλής πολιτικής και ασφαλείας.

“Ευρωπαϊκή Ένωση, παγκόσμια στρατηγική, κοινό όραμα, κοινή δράση: μια ισχυρότερη Ευρώπη”, Ιούνιος 2016.

Ο τίτλος ανήκει στο δημοσιευμένο πρόγραμμα που φέρει την υπογραφή της Υπάτου Εκπροσώπου της Ένωσης. Στο πρόγραμμα περιλαμβάνονται η στρατηγική προώθηση των συμφερόντων των Ευρωπαίων πολιτών, οι βασικές αρχές και προτεραιότητες της εξωτερικής δράσης και ασφάλειας της Ένωσης. Επιπλέον, παρατίθεται οδηγός ανθεκτικότητας κρατών και κοινωνιών ανατολής και νότου, μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που αφορά συγκρούσεις και κρίσεις, οι επιταγές της περιφερειακής συνεργασίας, καθώς και η παγκόσμια διακυβέρνηση του 21ου αιώνα. Ο επίλογος αποτελείται από ένα πλάνο μετάβασης από την τακτική της ενόρασης στην πολιτική της δράσης. Λίγες μέρες αργότερα, το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος τέθηκε υπέρ της εξόδου του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της.

Κατά τη Σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στη Βαρσοβία τον Ιούλιο του 2016, η Mogherini προανήγγειλε τη στενότερη συνεργασία ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μεταξύ άλλων, η Ύπατη Εκπρόσωπος αναφερόταν στη Νατοϊκή και Ευρωπαϊκή συνεργασία στο Αιγαίο, ενάντια στο λαθρεμπόριο και στην ανθρώπινη διακίνηση. Επιπλέον, ανακοίνωσε την επέκταση της συνεργασίας στην κεντρική Μεσόγειο, με σκοπό την ενίσχυση της επιχείρησης της Ένωσης για τη σωτηρία των προσφύγων και την αντιμετώπιση των δικτύων λαθρεμπορίας, βασισμένη στο πρόγραμμα “Ευρωπαϊκή Ένωση, παγκόσμια στρατηγική, κοινό όραμα, κοινή δράση: μια ισχυρότερη Ευρώπη”.

Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος στάθηκε αφορμή για την έκθεση της ιδέας της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού στρατού. Ο Elmar Brok, Πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, δηλώνει στο γερμανικό τύπο: “Χρειαζόμαστε ένα κοινό αρχηγείο και μια συμμαχία των προθύμων, βάσει της μόνιμης διαρθρωτικής συνεργασίας, όπως αυτή ορίζεται στις Συνθήκες της Ε.Ε. Από μια τέτοια δομή θα μπορούσε να προκύψει τελικά ένας ευρωπαϊκός στρατός“. Υπέρμαχοι της ίδιας θέσης φαίνεται πως είναι Ουγγαρία, Τσεχία και Ολλανδία. Οι τρεις χώρες κάνουν έκκληση για δημιουργία ενός κοινού ευρωπαϊκού στρατού, την ίδια στιγμή που η γερμανική Deutsche Welle κάνει λόγο για προσχώρηση Ευρωπαίων στρατιωτικών στο Γερμανικό στρατό.

Η απάντηση δεν άργησε να φθάσει εξ Ηνωμένου Βασιλείου. 

Με βάση όσα αναφέρθηκαν στην σύνοδο κορυφής της Μπρατισλάβα στις 16 Σεπτεμβρίου 2016, και τις προθέσεις για στενότερη αμυντική συνεργασία της Ε.Ε. , ο Βρετανός υπουργός Άμυνας, Michael Fallon, δηλώνει στην Times πως το Ηνωμένο Βασίλειο θα ασκήσει βέτο στη δημιουργία στρατιωτικών δυνατοτήτων της Ε.Ε., καθώς ανήκει ακόμα στην Ένωση. Μεταξύ άλλων, ο Βρετανός υπουργός αναφέρει πως η Βρετανία δεν θα επιτρέψει τη θέσπιση ενός γραφειοκρατικού θεσμού, ανταγωνιστή του ΝΑΤΟ, που θα διαταράξει την ειρήνη και ασφάλεια στο εσωτερικό της Ευρώπης. Παρόλα αυτά, Γερμανία, Γαλλία και Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να συμφωνούν στη δημιουργία ενός στρατιωτικού αρχηγείου ιατρικής αρωγής και ανεφοδιασμού, το οποίο θα διοικεί αποστολές κρίσεων της Ένωσης. Στο ίδιο πλαίσιο προβλέπεται πρόγραμμα κοινού προϋπολογισμού, συνεργασίας στρατιωτικών παρακολουθήσεων μέσω δορυφόρων, καθώς και κοινής προμήθειας εξοπλισμών υψηλής τεχνολογίας – όπως μη επανδρωμένα σκάφη.

Κατά την επίσκεψή της στην Άγκυρα τον Σεπτέμβριο του 2016,  και με πνεύμα συνεργασίας, η Federica Mogherini στη συνέντευξη τύπου τόνισε πως ο χαρακτήρας μεταξύ Τουρκίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης παράγει πολιτική υψηλού επιπέδου. Επικρότησε, μάλιστα, την άμεση, σθεναρή και επιτυχημένη προάσπιση της δημοκρατίας της Τουρκίας κατά της απειλή της την αιματηρή νύχτα του πραξικοπήματος. Υπογράμμισε πως οι δύο πλευρές – υπό την προϋπόθεση του αμοιβαίου σεβασμού, της ισότητας και της πλήρους τήρησης των συμφωνηθέντων – μπορούν να επιτύχουν την πολιτική επίλυση του φλέγοντος ζητήματος των Συριακών συγκρούσεων, απορρίπτοντας την στρατιωτική λύση. Ακόμη, στάθηκε θετική απέναντι στο αίτημα της απελευθέρωσης της VISA, της συνεργασίας των δύο πλευρών για την υποδοχή των προσφύγων στην Τουρκία, καθώς και στην επιμόρφωση των ανήλικων προσφύγων, ενώ εξέφρασε την άποψη της για το φλέγον ζήτημα των Κούρδων – και ειδικότερα του PKK, το οποίο και χαρακτήρισε τρομοκρατική οργάνωση.

Το μέλλον της ένωσης δεν θα μπορούσε να προβλεφθεί ευοίωνο, και η γνώμη αυτή δεν ανήκει σε κάποιον οπαδό του πεσιμισμού. Ανήκει, απλώς, σε έναν πολίτη που αντιλαμβάνεται πως βάλλεται από τις αναπάντεχες τρομοκρατικές ενέργειες που φέρουν το προσωπείο του θρησκευτικού εξτρεμισμού, από μια ένωση που χαρακτηρίζει «δημοκρατική» την Τουρκία (η οποία σκότωσε στους δρόμους της πολίτες, για να σώσει το απολυταρχικό της καθεστώς με τον νέο-οθωμανικό χαρακτήρα), από την ίδια ένωση που πασχίζει να μετατρέψει το αιτιατό της δημιουργίας της -τον οικονομικό της μανδύα- σε στρατιωτική ασπίδα -το αίτιο που τόσα χρόνια πασχίζει να αποχωριστεί . Όταν οι σύμμαχοι του χθες γίνονται αντίπαλοι του σήμερα, οι δηλώσεις έρχονται και παρέρχονται, οι απλοί πολίτες γίνονται θύματα της υψηλής πολιτικής, και οι αναλυτές αναμένουν να αποδείξουν αν η σχέση αιτίου-αιτιατού είναι ένας φαύλος κύκλος.

Πηγές

1. Εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας. http://europa.eu/european-union/topics/foreign-security-policy_el, τελευταία επίσκεψη : 24/09/2016.
2. Ευρωπαϊκή Ένωση.(2014) Πώς λειτουργεί η Ευρωπαϊκή Ένωση. Λουξεμβούργο: Υπηρεσία εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
3. Mogherini, F. (2016) Federica Mogherini at EU – Turkey Political Dialogue. https://www.youtube.com/watch?v=KQDrwA18IK8 , τελευταία επίσκεψη: 24/09/2016.
4. Mogherini, F. (2016) Mogherini at the Nato summit in Warsaw – heralds closer EU-NATO cooperation. https://www.youtube.com/watch?v=dZyjYLX0BqA , τελευταία επίσκεψη : 24/09/2016.
5. Nugent, N. (2012) ‘ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ. Αθήνα: Σαββάλας.
6. Πελώνη, Α. (2016) Επιμονή Ε.Ε. στην τήρηση της συμφωνίας. http://www.kathimerini.gr/870788/article/epikairothta/politikh/epimonh-ee-sthn-thrhsh-ths-symfwnias, τελευταία επίσκεψη : 24/09/2016.
7. Rettman, A. (2016) UK to veto EU “defence union”. https://euobserver.com/institutional/135134, τελευταία επίσκεψη: 24/09/2016.
8. Schilz, V. Ch. B. (2016) Brok fordert mehr militärische Zusammenarbeit. https://www.welt.de/politik/ausland/article156566476/Brok-fordert-mehr-militaerische-Zusammenarbeit.html, τελευταία επίσκεψη: 25/09/2016.
9. DW.(2016) In Lithuania, von der Leyen backs EU ‘defense union’. http://www.dw.com/en/in-lithuania-von-der-leyen-backs-eu-defense-union/a-19537386, τελευταία επίσκεψη: 25/09/2016.