Στις 29 Σεπτεμβρίου 2008, ο Vincent Lambert εμπλέκεται σε τροχαίο ατύχημα με αποτέλεσμα το βαρύτατο τραυματισμό του. Περιέρχεται σε κώμα, από το οποίο δεν ανακτά ποτέ τις αισθήσεις του. Η ιατρική ομάδα του πανεπιστημιακού νοσοκομείου στην πόλη Reims καταβάλλει συνεχείς αγώνες για τη βελτίωση της κατάστασής του, μεταξύ των οποίων είναι και οι συνεδρίες λογοθεραπείας για τη δημιουργία ενός κώδικα επικοινωνίας με τον ασθενή. Καθώς οι προσπάθειες δεν έχουν αποτέλεσμα, η ιατρική ομάδα αποφασίζει, το 2013, τη σταδιακή παύση σίτισης και νερού, θεωρώντας πως με βάση την προβλεπόμενη διαδικασία, η συνέχισή τους συνιστά «παράλογη επιμονή». Από το σημείο αυτό κι έπειτα, ξεκινάει ένας τεράστιος δικαστικός αγώνας, ο οποίος εξελίσσεται μέχρι και σήμερα, και έχει διχάσει πέρα από την οικογένεια του ασθενούς και το σύνολο της γαλλικής κοινότητας (Commission assisted dying, 2018).

Οι αλλεπάλληλοι δικαστικοί αγώνες

Η παραπάνω απόφαση, επιθυμία της συζύγου του Lambert, γίνεται γνωστή και στους γονείς, οι οποίοι προσφεύγουν μαζί με δύο αδέρφια του στο διοικητικό δικαστήριο της Chalons-en-Champagne. Αυτό, ενόψει του επείγοντος χαρακτήρα του αιτήματος, διατάζει τη συνέχιση της σίτισης, μέχρι την οριστική λήψη της απόφασης. Μετά και την οριστικοποίηση της απόφασης, ξεκινά νέα διαδικασία, με επικεφαλής τον ιατρό Dr. Kariger, ο οποίος συγκροτεί ειδική ομάδα ιατρών, διεξάγει συναντήσεις με το σύνολο των μελών της οικογένειας του ασθενούς, και συλλέγει τις πληροφορίες για τη μέχρι τότε κατάσταση της υγείας του Lambert. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εγκεφαλική βλάβη που έχει υποστεί είναι μη αναστρέψιμη, και για το λόγο αυτό ξεκινά εκ νέου η διαδικασία της διακοπής σίτισης. Η απόφαση αυτή, ωστόσο, θα ακυρωθεί μετά από νέα προσφυγή των γονέων στο διοικητικό δικαστήριο (Commission assisted dying, 2018).

Το Φεβρουάριο του 2014, η σύζυγος και ο ανιψιός του Lambert καταφεύγουν μαζί με τη διοίκηση του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου στο Conseil d’ État, το οποίο, λαμβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα της υπόθεσης, διατάσσει νέα ιατρική γνωμάτευση. Εν τέλει, καταλήγει στο συμπέρασμα πως η σίτιση του ασθενούς δεν ωφελεί, παρά μόνο στην τεχνητή διατήρησή του στη ζωή, και κρίνει νόμιμη την απόφαση περί παύσης (Commission assisted dying, 2018).

Η υπόθεση ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ)

Στα αριστερά, η Rachel Lambert, σύζυγος του Vincent Lambert, και ο δικηγόρος της, Laurent Pettiti. Στα δεξιά, η Viviane Lambert, μητέρα του Lambert, και οι δικηγόροι της, Jean Paillot και Jérôme Triomphe.

Μετά την υπόθεση του Conseil d’ État, οι γονείς του Lambert αποφασίζουν μαζί με δύο αδέρφια του να προσφύγουν ενώπιον του ΕΔΔΑ, αναφέροντας ότι η απόφαση περί διακοπής της σίτισης παραβιάζει τις υποχρεώσεις της Γαλλίας, όπως προβλέπονται από το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), που θεμελιώνει το δικαίωμα στη ζωή. Επιπλέον, υποστήριξαν ότι η ενέργεια αυτή συνιστά παράνομη και εξευτελιστική μεταχείριση που ισοδυναμεί με βασανισμό, ενώ παραβιάζει τη σωματική ακεραιότητα του ασθενούς.

Προτού το Δικαστήριο ξεκινήσει με την ανάλυση της ουσίας του ζητήματος, διαπίστωσε πως τα δύο τελευταία αιτήματα δεν μπορούν να εγερθούν από τους συγγενείς του Lambert, αιτιολογώντας ότι η εκπροσώπηση αυτού του είδους θα ήταν επιτρεπτή μόνο στην περίπτωση που διαπιστωνόταν σύγκλιση των συμφερόντων των αιτούντων και του ασθενούς – γεγονός που δεν αποδείχθηκε. Συνεπώς, έκρινε για το σκέλος αυτό ότι οι προσφεύγοντες δεν είχαν έννομο συμφέρον να εκπροσωπήσουν τον Lambert.

Προχωρώντας στην ανάλυση της παραβίασης του άρθρου 2, το Δικαστήριο διαπίστωσε πως η επίμαχη περίπτωση δεν επρόκειτο για ζήτημα ευθανασίας, αλλά για απόσυρση της τεχνικής υποστήριξης. Επιπλέον, υποστήριξε πως στο συγκεκριμένο ζήτημα δεν υπάρχει συμφωνία των κρατών-μελών και, για το λόγο αυτό, εναπόκειται στο περιθώριο εκτίμησης του κάθε κράτους να ρυθμίσει τα εν λόγω ζητήματα, και να μεριμνήσει για τη διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στην προστασία των δικαιωμάτων του ασθενούς, αλλά και στη διατήρηση της ιδιωτικής του αυτονομίας. Τέλος, αξιολογώντας την απόφαση του Conseil d’ État, κατέληξε στο συμπέρασμα πως, μολονότι το υπάρχον νομικό πλαίσιο παρουσίαζε κενά αναφορικά με την επίμαχη περίπτωση, η κρίση του ανώτατου δικαστηρίου ήταν επαρκώς αιτιολογημένη, και προχώρησε σε εις βάθος ανάλυση, δεδομένου ότι, προτού λάβει την απόφασή του, ζήτησε νέα ιατρική γνωμάτευση (European Courts of Human Rights, 2015).

Η απόφαση, ωστόσο, περιελάμβανε και μία αποκλίνουσα άποψη τριών δικαστών, σύμφωνα με την οποία, με την απόφαση του αυτή το Δικαστήριο απώλεσε τον τίτλο της «ευρωπαϊκής συνείδησης» που του είχε αποδοθεί για την ιστορία των πενήντα χρόνων του. Συγκεκριμένα, οι δικαστές υποστήριξαν πως, σε υπόθεση που αφορούσε παρόμοιο ζήτημα, είχε γίνει δεκτή η εκπροσώπηση προσώπου από μη κυβερνητική οργάνωση, συνεπώς θα μπορούσε αντίστοιχα να θεωρηθεί ότι οι γονείς του Lambert είχαν έννομο συμφέρον να τον εκπροσωπήσουν. Επιπλέον, επισήμαναν πως ο ασθενής δεν είναι εγκεφαλικά νεκρός, ενώ η τεχνητή μέθοδος σίτισης δεν του προκαλεί πόνο. Ως εκ τούτου, δεν προκύπτει κάποιος επιτακτικός λόγος, προκειμένου να παύσει η τεχνική υποστήριξη (European Courts of Human Rights, 2015).

Η νομική πραγματικότητα και η στάση της κοινωνίας

Από το 2005, θεσπίστηκαν με ειδικό νομοθέτημα (la loi Leonetti) συγκεκριμένοι κανόνες, αναφορικά με ασθενείς που βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους, ή διατηρούνται στη ζωή με τεχνητό τρόπο. Στο νομοθέτημα αυτό, προβλέπεται η δυνατότητα σύνταξης εκ των προτέρων οδηγιών –οι οποίες μπορούν να αναιρεθούν ανά πάσα στιγμή, και διαρκούν για 3 χρόνια με δυνατότητα ανανέωσης–, όπως επίσης ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης, δηλαδή ένα πρόσωπο της οικογένειας ή του στενού κύκλου του προσώπου, που θα αναλάβει να μεταφέρει τις απόψεις του στην περίπτωση λήψης αποφάσεων. Παράλληλα, προβλέπεται ότι οι θεράποντες ιατροί οφείλουν να μην επιδιώκουν θεραπείες δυσανάλογες ως προς το επίμαχο περιστατικό, ή που έχουν ως μοναδικό σκοπό την τεχνητή διατήρηση στη ζωή. Προκειμένου να ληφθεί η απόφαση αυτή, απαιτείται μία διεπιστημονική διαδικασία, κατά την οποία λαμβάνεται υπόψη η άποψη του στενού κύκλου της οικογένειας, του προσώπου εμπιστοσύνης και των προηγούμενων οδηγιών, ενώ γίνεται διαβούλευση με ειδικούς, και μπορεί να ζητηθεί και η άποψη ιατρού πέρα του θεράποντος. Μολονότι ο νόμος δεν επιτρέπει την ευθανασία ή την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, επιτρέπει τη χρήση αναλγητικών και ηρεμιστικών ουσιών, καθώς και εν γένει παρηγορητικής φροντίδας, για την εξασφάλιση ενός αξιοπρεπούς τέλους στον ασθενή (Plus digne la vie, n.d).

Πέρα από τη νομική και ηθική σκοπιά, το ζήτημα έχει ισχυρό θρησκευτικό πρόσημο. Οι γονείς του ασθενούς –οι οποίοι συνέχισαν το δικαστικό αγώνα και μετά την έκδοση της απόφασης του ΕΔΔΑ, κατηγορώντας τη διοίκηση του νοσοκομείου για παραμέληση ευάλωτου προσώπου– έχουν πλέον βασίσει τις κινήσεις τους στη στήριξη της καθολικής εκκλησίας. Εντύπωση δε προκάλεσε πως, μετά την εν λόγω απόφαση, δημοσίευσαν βίντεο του Lambert, προσπαθώντας να αποδείξουν ότι αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Επιπλέον, η σύζυγος του Lambert έχει καταγγείλει ότι οι εξελίξεις για την υγεία του γίνονται γνωστές, μέσω φονταμελιστικών ιστοσελίδων (Femme Actuelle, 2018). Ενδεικτικό της πολυπλοκότητας της υπόθεσης είναι το γεγονός ότι απασχολεί μέχρι και σήμερα τη δικαιοσύνη, καθώς, κατόπιν νέας ιατρικής γνωμάτευσης, κρίθηκε ότι η διατήρηση του ασθενούς στη ζωή συνιστά μία «παράλογη επιμονή» (obstination déraisonnable) – γεγονός που δικαιολογεί, κατά το νόμο, την παύση σίτισης. Οι γονείς του Lambert εξάντλησαν για μία ακόμη φορά τους βαθμούς δικαιοδοσίας, με την υπόθεση να εκκρεμεί προς εξέταση στο Conseil d’ État.

Η γαλλική κοινωνία φαίνεται πως, με το πέρασμα των χρόνων, μεταβάλει τις απόψεις της. Σε πρόσφατη έρευνα, το 47% των ερωτηθέντων τάχθηκε υπέρ της νομιμοποίησης της ευθανασίας, ενώ το 24% υπέρ και της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας (La croix, 2018). Η αλλαγή αυτή είναι εμφανής και σε πολιτικό επίπεδο, καθώς, το Φεβρουάριο του 2018, 156 βουλευτές πρότειναν τη θέσπιση ενός νέου νόμου που να επιτρέπει την ευθανασία. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν, η επιλογή του ατόμου πρέπει να γίνεται σεβαστή όταν είναι ελεύθερη, ξεκάθαρη και δεν αποτελεί αντικείμενο εξαναγκασμού, ενώ από ιατρικής απόψεως πρέπει να γίνεται δεκτή, εφόσον εκφράζεται επανειλημμένα, και οι ιατροί έχουν επιβεβαιώσει το θεραπευτικό αδιέξοδο.

Πηγές:

1. Commission assisted dying. (2018). Case of Vincent Lambert. https://www.commissiononassisteddying.co.uk/case-of-vincent-lambert/
2. La provence. (2019). Affaire Vincent Lambert: Une audience devant le Conseil d’État prevue le 29 mars. https://www.laprovence.com/actu/en-direct/5409453/affaire-vincent-lambert-une-audience-devant-le-conseil-detat-prevue-le-29-mars.html
3. Femme actuelle. (2018). Fin de vie: 156 députes réclament une nouvelle loi. https://www.femmeactuelle.fr/sante/news-sante/fin-de-vie-156-deputes-reclament-nouvelle-loi-48084
4. Besmond L. et Boëton M. (2018). Bioéthique: c’est qu’en dissent les Français. https://www.la-croix.com/Sciences-et-ethique/Ethique/Bioethique-quen-disent-Francais-2018-01-03-1200903245
5. Plus dignela vie. (n.d.) Que dissent la loiLeonetti et ses dérets d’application? http://plusdignelavie.com/?p=398
6. European Courts of Human Rights. (2015). Case of Lambert and others v. France. http://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-155352