Η Γερμανία ίσως είναι το πιο στενά συνδεδεμένο κράτος με το φαινόμενο της ακροδεξιάς. Οι καταβολές του κινήματος ξεκινούν σχεδόν αμέσως μετά την ίδρυση του γερμανικού κράτους, με ακροδεξιά και άκρως εθνικιστικά κόμματα να εμφανίζονται στο γερμανικό πολιτικό προσκήνιο καθ’ όλη την ιστορική πορεία της χώρας. Οι μνήμες όχι μόνο των Ευρωπαίων αλλά και των παγκόσμιων μεγάλων δυνάμεων -ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγονται οι  Η.Π.Α, η Ρωσία, η Ιαπωνία- δεν έχουν ξεθωριάσει ακόμα. Γι’ αυτό το λόγο δεν είναι λίγες οι φορές που τα κράτη διατηρούν μία επιφύλαξη γύρω από το όνομα της Γερμανίας και τις προθέσεις του κράτους, είτε σε πολιτικό είτε σε οικονομικό επίπεδο. Κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο βωμό της ικανοποίησης των αντισημιτικών και ακραίων εθνικιστικών συναισθημάτων, καθώς και το αίμα που χύθηκε, τις ζωές που χάθηκαν, τις καταστροφές που πραγματοποιήθηκαν, και τα τραύματα που, παρ’ όλο το πέρασμα του χρόνου, πονούν ακόμα.

Ακόμη και μετά τις προσπάθειες των Γερμανών να αγκαλιάσουν στις κρατικές δομές τους το πολίτευμα της δημοκρατίας, και να στηρίξουν την πολιτική τους οργάνωση γύρω από τις φιλελεύθερες αρχές, στην τελευταία εκλογική αναμέτρηση του περασμένου Σεπτέμβρη οι εξελίξεις πήραν μία διαφορετική τροπή. Το ακροδεξιό κόμμα της Γερμανίας AfD (Alternative for Germany) κατάφερε να συγκεντρώσει το 13.5% των ψηφοφόρων στο πλευρό του, κατακτώντας την 3^η θέση στην κατάταξη των κομμάτων και σημειώνοντας το υψηλότερο ποσοστό ακροδεξιού γερμανικού κόμματος μετά τον Β’ ΠΠ. Βάσει της ιστορίας της χώρας, μία τέτοια άνοδος του εθνικιστικού φαινόμενου που ευνοείται από τα προβλήματα που έχουν εμφανιστεί εντός των ευρωπαϊκών συνόρων, θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνη. Στο παρόν άρθρο καλούμαστε να εξετάσουμε το κίνημα της ακροδεξιάς μέσα από τη γερμανική ιστορία, την μετέπειτα επίδρασή του στο παγκόσμιο πολιτικό προσκήνιο και την επιστροφή του τώρα, στα χρόνια που το εύθραυστο οικοδόμημα της Ε.Ε. περνάει από τη μεγαλύτερη οικονομική, θεσμική και πολιτική κρίση.

Τα πρώτα ακροδεξιά βήματα

• DNVP: Η αρχή έγινε με το Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα, το οποίο ιδρύθηκε το 1918 μετά την ήττα της Γερμανίας στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και αποτελούνταν από εθνικιστές, αντιδραστικούς μοναρχιστές και αντισημιτικούς. Απολάμβανε την υποστήριξη της παλιάς Παν-γερμανικής  Ένωσης, η οποία πίστευε στην εγγενή υπεροχή του γερμανικού λαού. Ήταν ένα κόμμα ενάντιο στη Συνθήκη των Βερσαλλιών, πιστεύοντας πως υπονομεύει τα γερμανικά συμφέροντα, ενώ υποστήριζε την επανάκτηση όλων των χαμένων περιοχών. Στα μέσα της δεκαετίας του ’20 συμμάχησε με κεντρώες δυνάμεις για να κερδίσει περισσότερους ψηφοφόρους, ενώ η άνοδος του Hitler ανέκοψε τη δυναμική του κόμματος. Το αποτέλεσμα ήταν να συμμαχήσει μαζί του και να κερδίσει υπουργικές θέσεις στην κυβέρνησή του μέχρι το 1933 που διαλύθηκε, και έδωσε περισσότερο χώρο στο κόμμα του Hitler για να αναπτυχθεί. (Nicholls, 2000).
• DAP: Το Γερμανικό Κόμμα Εργαζομένων αποτελεί τον επίσημο προάγγελο του κόμματος του Hitler. Ακόμη κι αν η δράση του διήρκησε μόλις έναν χρόνο, από το 1919 έως το 1920, συνέβαλε αρκετά, μιας και ο Hitler αποτελούσε μέλος της οργάνωσης – και, μάλιστα, το πιο ενεργό. Οι επικοινωνιακές ικανότητές του εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα από το κόμμα, το οποίο τον έθεσε επικεφαλής της προπαγάνδας του λαού, και τα πλήθη έρεαν να τον ακούσουν. (Kershaw, 2008).
• GDVP (Greater German People’s Party): Αποτέλεσε ένα δυνατό αντισημιτικό κόμμα, το οποίο υποστήριζε την ένωση Γερμανίας και Αυστρίας. Έδρασε από το 1920 έως το 1934, ενώ μέλη του ακολούθησαν το κόμμα του Hitler.

Η άνοδος του Hitler στην γερμανική ηγεσία

Το Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Ναζιστικό Κόμμα του Adolf Hitler, DAP, δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια του Α’ ΠΠ από Γερμανούς εθνικιστές με αντι-μαρξιστικά συναισθήματα, ενάντιους στον καπιταλισμό που κυριαρχούνταν από Εβραίους επιχειρηματίες. Αρχικά, εμφανιζόμενοι ως το εργατικό κόμμα, το κόμμα των Ναζί ήταν κατηγορηματικό στο γεγονός πως πρέπει να απομακρυνθούν από τη Γερμανία και, στη συνέχεια, από ολόκληρη την Ευρώπη, με λύση την τοποθέτησή τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. (Fest, 1979).

Το γνωστότερο από αυτά τα στρατόπεδα ήταν το Auschwitz, το οποίο βρίσκεται στην Πολωνία και δημιουργήθηκε αρχικά για τη φυλάκιση Πολωνών πολιτικών αιχμαλώτων, τους οποίους χρησιμοποιούσαν και ως εργάτες. Με την πάροδο του χρόνου, οι εγκαταστάσεις του στρατοπέδου επεκτάθηκαν και σε κοντινές περιοχές, δημιουργώντας νέες πτέρυγες φυλάκισης με την ονομασία Birkenau. Το Auschwitz είναι το μέρος όπου έχει πραγματοποιηθεί η μεγαλύτερη μαζική δολοφονία στην ιστορία της ανθρωπότητας, με τους νεκρούς να ξεπερνούν το 1,5 εκατομμύριο. Συνήθως το 70% των νέο-αφιχθέντων αιχμαλώτων πήγαιναν κατευθείαν στους θαλάμους αερίων, ενώ η μοίρα των νεότερων ήταν η εργασία κάτω από εξαντλητικές και απάνθρωπες συνθήκες. Η πλειοψηφία των φυλακισμένων εργατών πέθαινε μέσα σε λίγους μήνες ως συνέπεια της εξάντλησης, της λιμοκτονίας, του κρύου, της βιαιότητας των φρουρών και των τρομερών ασθενειών (AuschwitzTours, 2013).

H εμμονή του Γερμανού ηγέτη έναντι των Εβραίων κατάφερε να επηρεάσει το μεγαλύτερο τμήμα του γερμανικού πληθυσμού. Στηριζόμενος στη φτωχοποίηση των Γερμανών μετά τον Α’ ΠΠ, έδειξε πως οι Εβραίοι όχι μόνο δεν δέχτηκαν οικονομικά πλήγματα, αλλά, μάλιστα, πλούτιζαν στις πλάτες του βασανισμένου γερμανικού λαού. Πίστευε πως ήταν αρκετά δικτυωμένοι και ασκούσαν πίεση στους κυβερνώντες, με σκοπό την απόκτηση πλούτου και εξουσίας. Ο Hitler δεν ήταν διατεθειμένος να το ανεχτεί και κάλεσε το γερμανικό λαό, μέσα από τη σκληρότητά του, να αμυνθεί απέναντι στην εβραϊκή εξάπλωση και να προστατέψει τη Γερμανία.

Μεγάλο χάρισμα του Hitler αποτελούσε η ικανότητά του να προσελκύει συνεχώς νέα μέλη και, σε συνδυασμό με το πόσο αμείλικτος και σκληρός ήταν, μετετράπη στην απόλυτη ηγετική προσωπικότητα του Τρίτου Reich. Κέρδισε την πλειοψηφία στις εκλογικές αναμετρήσεις του 1932, με ποσοστό 37,3% τον Ιούλιο και 33,1% το Νοέμβριο. Όμως, βλέποντας μια κάθοδο στα ποσοστά του κόμματος, αποφάσισε να ασκήσει πίεση στο Γερμανό Πρόεδρο για να αποκτήσει τον τίτλο του Καγκελάριου νωρίτερα.  Σε αυτό του το σκοπό είχε στο πλευρό του τους μεγαλύτερους επιχειρηματίες της Γερμανίας, ενώ κατάφερε τον σκοπό του τον Ιανουάριο. Αποδείχτηκε πως μπόρεσε να στρέψει την οικονομική αγανάκτηση του κόσμου σε μία ιμπεριαλιστική στρατηγική ενάντια σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εκμεταλλεύτηκε πλήρως την παγκόσμια οικονομική κρίση, λέγοντας πως το γερμανικό κράτος έχει πέσει θύμα του γεωπολιτικού διαμοιρασμού μετά τον πόλεμο, και έριξε τις ευθύνες στις άλλες μεγάλες δυνάμεις για τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες του γερμανικού κράτους. Όσον αφορά στον Α’ ΠΠ, απάλλαξε από κάθε ευθύνη τον γερμανικό λαό, εφόσον άνηκε στους εθνικιστές που δεν παραδέχτηκαν ποτέ την στρατιωτική ήττα τους.

Ως προσωπικότητα ήταν ιδιάζουσα, με ισχυρή επιρροή στο λαό, σκληρότητα και αμεσότητα στις αποφάσεις του. Το αμερικανικό περιοδικό Time τον είχε χαρακτηρίσει το 1938 ως «τον άνδρα της χρονιάς» και ως «τη μεγαλύτερη απειλητική δύναμη που αντιμετωπίζει σήμερα ο δημοκρατικός κόσμος που αγαπάει την ελευθερία» ( Time, 2010). Εμβληματικός, ευφυής, απρόβλεπτος και επικίνδυνος, καθόρισε την παγκόσμια ιστορία με τις πράξεις του, ενώ αδιαμφισβήτητα η προσωπικότητά του συνεχίζει να ασκεί γοητεία – κάτι που αποδεικνύεται το τελευταίο διάστημα, με την άνοδο των ακροδεξιών κινημάτων μέσα στην Ευρώπη.

Από το τέλος του B’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι και σήμερα

Όπως μας έχει διδάξει το διεθνές σύστημα, μία τέτοιας μορφής φιλοδοξία δεν μένει ποτέ ατιμώρητη. Ο Hitler υπερεκτίμησε τις αντοχές του γερμανικού στρατού, ενώ υποτίμησε τη στρατηγική ευφύια των αντιπάλων του. Οι Σύμμαχοι μαζί με τους Σοβιετικούς αποφάσισαν να περικυκλώσουν τη Γερμανία, αιφνιδιάζοντας και αποδεκατίζοντας το γερμανικό στρατό στη Νορμανδία της Γαλλίας το 1944. Οι Σοβιετικοί κατάφεραν να φτάσουν μέχρι το Βερολίνο, με σκοπό να τελειώσουν το ναζιστικό στρατό και να βάλουν ένα τέλος στο Τρίτο Reich. Συγκεντρωμένοι, πειθαρχημένοι και άκρως ανθεκτικοί στις κακουχίες των εκστρατειών, υπερείχαν σε μεγάλο βαθμό του φοβισμένου και απελπισμένου γερμανικού στρατού. Ο Γερμανός Καγκελάριος, έχοντας χάσει πλήρως τον έλεγχο του πολέμου, έχασε και τον έλεγχο του ίδιου του εαυτού. Στις 30 Απριλίου του 1945 αυτοκτονεί και αφήνει στους διαδόχους του το δύσκολο έργο της άνευ όρων παράδοσης της χώρας στα χέρια των νικητών.

Ο πόλεμος τερματίστηκε και ο θυμός στράφηκε ενάντια στο γερμανικό λαό. Πολλοί Γερμανοί εκδιώχτηκαν από τα σπίτια τους, οι Σύμμαχοι εμπόδιζαν την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας από τον Ερυθρό Σταυρό, ενώ οι αυτοκτονίες ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο (Vora, 2012).

H χώρα χωρίστηκε σε Ανατολική και Δυτική Γερμανία, με «σιδηρούν παραπέτασμα» το Τοίχος του Βερολίνου. Το Δυτικό μέρος ήρθε στα χέρια των Η.Π.Α, της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, ενώ το Ανατολικό στα χέρια των Σοβιετικών. Μετά από πολλές ειρηνικές επαναστάσεις και την πτώση του Κομμουνιστικού Καθεστώτος, η Γερμανία κατάφερε το 1990 να επανενωθεί και να αποκτήσει την ανεξαρτησία της. Έγινε μέλος των διεθνών και ευρωπαϊκών οργανισμών, με σκοπό να είναι ελεγχόμενη από τις Μεγάλες Δυνάμεις του συστήματος, ενώ, μέχρι σήμερα, ακόμα δεν της επιτρέπεται η απόκτηση στρατού. Κάτω από τις μνήμες των φρικαλεοτήτων που διαπράχθηκαν κατά των Β’ ΠΠ και το φόβο της τιμωρίας, οι Γερμανοί, ύστερα από το τέλος του Τρίτου Reich, γύρισαν μια νέα σελίδα στην ιστορία τους, προσπαθώντας να αποδιώξουν την ταμπέλα του ναζισμού από επάνω τους. Ακολούθησαν τις δημοκρατικές αρχές και, κάτω από την καθοδήγηση των δυτικών φιλελεύθερων δυνάμεων, δεν επέτρεψαν την είσοδο ακροδεξιού κόμματος στο Κοινοβούλιό τους για πάνω από 50 χρόνια. Συγκεκριμένα, το τελευταίο ακροδεξιό κόμμα που κέρδισε έδρες σε ομοσπονδιακές εκλογές ήταν το Deutsche Rechtspartei, ένα σκληρό δεξιό εθνικό συντηρητικό κόμμα που προσέλκυσε πρώην Ναζί, το 1949. Όμως, έχασε αυτές τις έδρες στις επόμενες εκλογές. Από τότε οι Γερμανοί δεν επέτρεψαν μια εκ νέου εξάπλωση του εθνικιστικού φαινομένου στο εσωτερικό της χώρα τους. Παρ’όλα αυτά, τα δεδομένα ανατράπηκαν το φθινόπωρο της περασμένης χρονιάς. Στις τελευταίες εκλογές του Σεπτεμβρίου 2017, το ακροδεξιό κόμμα AfD σημείωσε το ποσοστό του 13.5% – ένα εξαιρετικό υψηλό ποσοστό για τα γερμανικά δεδομένα.

Το AfD σήμερα αποτελεί ένα κόμμα ενάντιο στους μετανάστες, θέλοντάς τούς εκτός των γερμανικών συνόρων, ενώ έχουν δηλώσει και ενάντιοι στους Μουσουλμάνους. Έχουν κατηγορηθεί ακόμα και ως «νεοναζιστές», λόγω των ακραίων απόψεών τους. Οι εκπρόσωποι του κόμματος δήλωσαν πιο έτοιμοι από ποτέ να κυνηγήσουν την τωρινή κυβέρνηση, με σκοπό να υπερασπιστούν τα δικαιώματα της Γερμανίας. Ιδρύθηκε το 2013 ως ένα κόμμα κατά του ευρώ, και με ποσοστό υποστηρικτών γύρω στο 4.7%, χωρίς να έχει τη δυνατότητα να μπει στη γερμανική Βουλή. Αυτός είναι, ίσως, και ο λόγος που αποφάσισε να υιοθετήσει μια πιο σκληρή πολιτική, απειλώντας ακόμη και την καγκελάριο Merkel, πως θα την οδηγήσουν στα δικαστήρια για την αποδοχή μεταναστών στο εσωτερικό του γερμανικού κράτους. Ενώ σύνθημά τους αποτελεί «Το Ισλάμ δεν είναι μέρος της Γερμανίας».

Αυτή η εμμονή με τους Μουσουλμάνους θυμίζει την εμμονή του τότε ναζιστικού κόμματος με τους Εβραίους. Και οι δύο μιλούν για κάθαρση της Γερμανίας, και οι δύο αντιμετωπίζουν με ιδιαίτερη σκληρότητα τους μετανάστες, και οι δύο μιλούν για την επάνοδο της Γερμανίας. Και οι δύο αναδύονται σε χαλεπούς καιρούς, όχι μόνο για το Γερμανικό κράτος, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη. Γι’ αυτούς τους λόγους, προκαλείται ανησυχία σχετικά με την εξέλιξη αυτού του κινήματος, καθώς τέτοια εξτρεμιστικά φαινόμενα είναι πολύ δύσκολο να ελεγχθούν, και δεν είναι απίθανο να στρέψουν την αφοσίωση προς τη δημοκρατία και την ισότητα σε εθνικισμό και εξτρεμισμό έναντι οτιδήποτε διαφορετικού. (Stone, 2017).

Κρίση ταυτότητας

Αυτή η άνοδος της ακροδεξιάς φέρνει μαζί της και την άνοδο του λαϊκισμού, ενώ πλήττονται συνεχώς οι αρχές του δυτικού φιλελευθερισμού. Πίσω από αυτό κρύβονται πολιτικοί, οικονομικοί αλλά και κοινωνικοί λόγοι, όπως η παγκόσμια οικονομική κρίση, τα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα, αλλά και η διαφθορά που μαστίζει το διεθνές πολιτικό προσκήνιο. Μέσα στα γερμανικά σύνορα, η άνοδος της ακροδεξιάς, πέρα από τους κινδύνους που εκφράζει για τα γειτονικά κράτη, αποτελεί και μια κρίση ταυτότητας για την ίδια τη Γερμανία. Το κόμμα AfD παρουσιάζεται ως ο νέος σωτήρας του γερμανικού κράτους απέναντι στους Μουσουλμάνους μετανάστες. Όμως είναι πολύ λεπτή η γραμμή ανάμεσα στην αγάπη για την πατρίδα και στην έκφραση εθνικιστικών συναισθημάτων έναντι των υπόλοιπων λαών. Οι Γερμανοί έχουν αποδείξει από την ιστορία τους πως, σε περιόδους οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, οι άνθρωποι είναι αρκετά επιρρεπείς στο να ξεπερνούν τα όρια και να αναζητούν την εθνική τους υπερηφάνεια σε μονοπάτια επικίνδυνα. Και ιδιαίτερα τώρα, την περίοδο της μεγάλης ευρωπαϊκής κρίσης, που η Γερμανία αισθάνεται να χάνει τον έλεγχο της ηγεμονίας της μέσα στην Ένωση, ο κίνδυνος στο να αλλάξει στροφή στα φρονήματά της μεγαλώνει. Αν και μέχρι τώρα, ύστερα από την τραγωδία του Β’ ΠΠ, φαίνεται να έχει βρει την ταυτότητά της μέσα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών αξιών δημοκρατίας και ισότητας, τέτοια φαινόμενα ανόδου της ακροδεξιάς έρχονται να σπείρουν την αμφιβολία. (Taub, 2017).

Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;

Το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνο στη Γερμανία, αλλά κατά μήκος ολόκληρης της Ευρώπης. Τα κεντρώα κόμματα έχουν δεχτεί μεγάλο πλήγμα, χάνοντας ψηφοφόρους από ακραίες πολιτικές παρατάξεις. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν χώρες όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Αυστρία, αλλά ο κίνδυνος μεγαλώνει ιδιαίτερα τώρα, που η κρίση ανάμεσα στα κράτη κλιμακώνεται σε όλους τους τομείς, από τον γεωπολιτικό και πολιτικό τομέα, μέχρι το νομισματικό και εμπορικό. Αυτή η αίσθηση της αβεβαιότητας συνεχίζει να στρέφει τους πολίτες σε πιο ακραίες επιλογές, ενώ εντείνει και το διαχωρισμό των λαών μεταξύ τους. Όχι μόνο στη Γερμανία, αλλά και σε πολλά κράτη οι διαμαρτυρίες πληθαίνουν και, πλέον, δεν μιλάμε για ένα ζήτημα διαφορετικών αντιλήψεων. Πλέον αποτελεί ένα ζήτημα ασφαλείας.

Πηγές:

1. AuswitchTours, (2013). History of Auschwitz Concentration Camp.http://auswitchtours.com/auswitch-concentration-camp-history-location.html
2. Fest, J., (1979). The Face of the Third Reich. Penguin books, p. 42.
3. Kershaw, I. (2008). Hitler: A Biography. New York: W. W. Norton & Company.
4. Nicholls, D. (2000). Adolf Hitler: a biographical companion.
5. Stone, J., (2017). German elections: Far-right wins MPs for first time in half a century. https://www.independent.co.uk/news/world/politics/german-election-results-exit-poll-2017-live-latest-afd-mps-merkel-alternative-a7964796.html
6. Taub, A. (2017). What the Far Right’s Rise May Mean for Germany’s Future.  https://www.nytimes.com/2017/09/26/world/europe/germany-far-right-election.html
7. Time. (2010). Person of the year.
8. Vora, E. (2012). Silent No More: Personal Narratives of German Women Who Survived WW2 Expulsion and Deportation. Xlibris Corporation, p. 15-18.