Αν αναλογιστεί κανείς τα γεγονότα τα οποία κατά τους καλοκαιρινούς μήνες συγκλόνισαν τη διεθνή κοινότητα, θα καταλήξει ότι ίσως το πιο πολυσυζητημένο, αλλά και πιο πολυδιάστατο εξ αυτών, συνιστά το πραξικόπημα που πραγματοποιήθηκε στην Τουρκία τη νύχτα της 15ης Ιουλίου 2016. Οι εξελίξεις μεταδόθηκαν από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, με τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία, μάλιστα, να μεταδίδουν τα νέα δεδομένα κάθε λεπτό που ο χρόνος έτρεχε. Αυτό, φυσικά, όταν η πρόσβαση σε αυτά τα μέσα υπήρξε δυνατή, γιατί δε μπορεί να λησμονηθεί το μπλοκάρισμα που διατάχθηκε από τις αρχές στην πρόσβαση των λογαριασμών YouTube, Facebook και Twitter.

Μέσα από τα μάτια των συντακτών της σελίδας ενημερωθήκατε και εσείς για τα γεγονότα αυτά, όπως επίσης για την εκτίμηση της επόμενης ημέρας στην Τουρκία και την ισχυροποίηση στη διεθνή πολιτική σκηνή της θέσης του προέδρου της Τουρκίας, Recep Tayyip Erdoğan, αλλά και τον πιθανό προσχεδιασμό του αποτυχημένου πραξικοπήματος.

Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να επαναφέρει το εν λόγω ζήτημα, προβαίνοντας σε μια σφαιρική αποτίμηση της κατάστασης στην Τουρκία, και παρουσιάζοντας τα ερείσματα των υπαρχουσών θεωριών συνωμοσίας που μπορούν να εδραιωθούν συμπληρωματικά της αποτυχίας του “coup d’état”.

Εξετάζοντας τα πράγματα, όμως, από την αρχή και συνοπτικά, τα βραδινά γεγονότα των τανκς, της εισβολής στο κρατικό κανάλι, της επίθεσης στο πρωθυπουργικό μέγαρο και στο κτίριο των μυστικών υπηρεσιών, του κλεισίματος της γέφυρας του Βοσπόρου και των εκρήξεων στο Κοινοβούλιο, ακολούθησαν η άμεση αποτυχία του πραξικοπήματος και η υποδοχή του Προέδρου της Τουρκίας σαν εθνικού σωτήρα στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης. Κατόπιν, ακολούθησαν 6.000 συλλήψεις και η δήλωση του προέδρου ότι θα εξαγνίσει τα κρατικά όργανα του «ιού» που προκάλεσε την εξέγερση, μια δήλωση η οποία έρχεται σε αντίθεση με εκείνη όπου οι «ξένες δυνάμεις» επιθυμούν την ανατροπή του καθεστώτος. Το κράτος της Τουρκίας πέρασε το πιο πολυτάραχο 48ωρο της ιστορίας του, αν θεωρούμε ότι μπορεί να τεθεί σε μια υποθετική και συγκριτική κλίμακα με τα τρία πραξικοπήματα και τις δύο στρατιωτικές επεμβάσεις που υπέφερε στο παρελθόν.

Τα παραπάνω γεγονότα έφεραν ως επακόλουθα τα εξής: το αίτημα του Προέδρου προς τις Ηνωμένες Πολιτείες να εκδώσει τον Fethullah Gulen – επικεφαλής του δημοφιλούς λαϊκού κινήματος Hizmet που υποστηρίζεται από ισχυρούς στρατιωτικούς αρχηγούς -, την κήρυξη του κράτους της Τουρκίας σε κατάσταση ανάγκης, την αναστολή ισχύος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου για τρεις μήνες, την επαναφορά της θανατικής ποινής – με την ευρωπαϊκή κατακραυγή να καλπάζει τη στιγμή που ο Erdoğan υπενθυμίζει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία και η Κίνα δεν έχουν καταργήσει τη θανατική ποινή -, την απόφαση της τρίμηνης παράκαμψης από τον Πρόεδρο του κοινοβουλίου και της έκδοσης προεδρικών διαταγμάτων, και το κλίμα αβεβαιότητας για το μέλλον των χιλιάδων συλληφθέντων απλών στρατιωτικών. Ειδικότερα για το ζήτημα των συλληφθέντων στρατιωτικών που ζήτησαν άσυλο από την Ελληνική Δημοκρατία, μνεία θα πρέπει να γίνει στα λόγια του Έλληνα συνταγματολόγου, Σταύρου Τσακυράκη: «Θα αποφασίσουν τα δικαστήρια. Και μια συμβουλή: δεν χρειάζεται ταχύτητα (και προς Θεού όχι έκτακτες διαδικασίες) στην εκδίκαση της υπόθεσης, γιατί ο χρόνος που κυλά αποδραματοποιεί τα γεγονότα, και οι αποφάσεις δεν θα υπαγορεύονται από τη συγκυρία. Από την πρώτη στιγμή πήρα θέση εναντίον του πραξικοπήματος, και δεν έχω καμιά συμπάθεια προς στρατιωτικούς πραξικοπηματίες. Ωστόσο παρακολουθώ με αποτροπιασμό τις σκηνές βίας και εξευτελισμού που εκτυλίσσονται εναντίον τους, και χωρίς περιφράσεις απαιτώ να τηρηθούν οι στοιχειώδεις κανόνες του κράτους δικαίου για κατηγορούμενους».

Όλα τα ανωτέρω προκάλεσαν την ανησυχία της διεθνούς πολιτικής σκηνής, και άνοιξαν το δρόμο στη διάδοση -αλλά και μερική επικράτηση- των συχνά αποκαλούμενων “θεωριών συνωμοσίας”. Ποιος ή ποιοι βρίσκονται, όμως, πίσω από το πραξικόπημα στην Τουρκία;

Καταρχάς, πρέπει να καταστεί σαφές ότι για να γίνει λόγος για τα άτομα ή τα συμφέροντα που βρίσκονται πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα, θα πρέπει προηγουμένως να δεχτούμε ότι στην πρόταση «τελικά, ήταν στημένη η ιστορία» χρειάζεται να μπει τελεία, και όχι ερωτηματικό. Το βασικότερο επιχείρημα που πλαισιώνει την εν λόγω σκέψη συνιστά η παρατήρηση ότι, τα πολλαπλά πραξικοπήματα που στο παρελθόν διενέργησαν οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις στέφθηκαν με επιτυχία. Αλλά, ακόμα κι αν αυτός ο συλλογισμός προκαλεί κάποια αμφιθυμία, το ευκταίο είναι να αναλογιστεί κανείς όλα εκείνα τα στοιχεία που ήρθαν στο φως τις ημέρες που ακολούθησαν το πραξικόπημα, και συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι ήταν «στημένο». Οπότε, για να επανέλθουμε στο προηγούμενο ερώτημα που δεν πρέπει να επιτρέψουμε να τεθεί στις καλένδες, μήπως στα ερείσματα της οργάνωσης της κίνησης βρέθηκε o ίδιος ο πρόεδρος της Τουρκίας, ή μήπως η Ρωσία;

Εξετάζοντας τα παραπάνω ενδεχόμενα, πρέπει να αναφερθούν τα εξής:

Α) Ο πρόεδρος της Τουρκίας πίσω από το πραξικόπημα.

Η εν λόγω θεωρία δεν απαιτεί πολλαπλή επεξήγηση, αφού συνάδει περισσότερο από καθετί από άποψη στοιχείων, με την προϋπόθεση που τέθηκε ανωτέρω για το στημένο πραξικόπημα – ή τουλάχιστον, υπέρ αυτής της άποψης τάχθηκαν τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης που επεξεργάστηκαν τη θεωρία του στημένου πραξικοπήματος. Κι αυτό, γιατί ο Erdoğan μόνο κερδισμένος θα μπορούσε να βγει από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα που θα ισχυροποιούσε την πολιτική του θέση στη διεθνή πολιτική πραγματικότητα, αλλά και στα εσωτερικά θέματα της Τουρκίας. Η απουσία του, η επικοινωνία του μέσω FaceTime, το κάλεσμά του προς τον τουρκικό λαό να ξεχυθεί στους δρόμους τη νύχτα των συμβάντων, η άρνησή του για προηγούμενη ενημέρωση, ο ισχυρισμός ότι ενημερώθηκε από το γαμπρό του, οι φήμες για Ρώσους κατασκόπους και οι κατηγορίες των Ηνωμένων Πολιτειών για εμπλοκή αποτελούν κάποια από τα στοιχεία που γέννησαν έντονα ερωτηματικά για το ρόλο και την πιθανή ανάμειξη του Τούρκου προέδρου στις πραξικοπηματικές πράξεις. Το πάντρεμα του τουρκικού εθνικισμού και του Ισλάμ, άλλωστε, δε φαίνεται να απομακρύνθηκε ποτέ από τη λίστα με τα επιθυμητά επιτεύγματά του.

Β) Η Ρωσία – ή, σαφέστερα, ο Vladimir Putin – κίνησε τα νήματα για τη διενέργεια του πραξικοπήματος.

Η Ρωσία και η Τουρκία ήταν πάντα στην αντίπερα όχθη όσον αφορά τη Συριακή κρίση αλλά, μέχρι τη στιγμή που ένα τουρκικό F-16 κατέρριψε ένα ρωσικό τζετ τον προηγούμενο Νοέμβριο, η μεταξύ τους διαφωνία ήταν διαχειρίσιμη. Πράγματι, τα τελευταία χρόνια ο Ρώσος πρόεδρος υπήρξε στρατηγικός συνεργάτης και φίλος του Τούρκου προέδρου. Η Τουρκία ήταν η μόνη χώρα στο ΝΑΤΟ που αρνήθηκε να επιβάλλει κυρώσεις στη Ρωσία μετά την προσάρτηση της Κριμαίας στη Μόσχα. Επίσης, ο Vladimir Putin τοποθέτησε την Τουρκία στο επίκεντρο της διπλωματικής προσέγγισής του σχετικά με το ζήτημα του φυσικού αερίου. Επομένως, ίσως κι ο Erdoğan θα συμφωνούσε ότι η κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού, που διέσχισε τον τουρκικό εναέριο χώρο μόνο για λίγα δευτερόλεπτα, δεν ήταν σίγουρα μια λαμπρή ιδέα. Το πιο αινιγματικό, ωστόσο, στοιχείο είναι η απροθυμία της Ρωσίας για την αποκλιμάκωση της κρίσης. Ο πρόεδρος, μάλιστα, της Ρωσίας έχει κατά καιρούς αγνοήσει την πίεση συμμάχων, όπως η Λευκορωσία και το Καζακστάν, επισημαίνοντας ότι ο ίδιος δεν επιθυμεί να εξομαλύνει τις σχέσεις με την Τουρκία για όσο καιρό ο Erdoğan είναι στην εξουσία. Θα πρέπει να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι, η απάντηση της Ρωσίας στην τουρκική κατάρριψη παρουσιάζει σημαντική ομοιότητα με την απάντηση των Ηνωμένων Πολιτειών στις παρεμβάσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία. Επέβαλε, δηλαδή, οικονομικές κυρώσεις, επιτέθηκε στο στενό κύκλο του Erdoğan, κατηγορώντας τους για εμπορία πετρελαίου με το Ισλαμικό Κράτος, ενώ προσκάλεσε επίσης τον Selahattin Demirtas – ηγέτη του Κουρδικού Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος της Τουρκίας (Turkey’s Kurdish Peoples’ Democratic Party) – στη Μόσχα.

Η πρώτη θεωρία, άκρως πολυσυζητημένη με ποικίλα επιχειρήματα, πρέπει να ιδωθεί από τον καθένα με κριτική σκέψη και ματιά, και όχι με ένα γρήγορο και ευκολόπιστο συλλογισμό ότι τα στοιχεία κλείνουν προς αυτή την κατεύθυνση – ότι δηλαδή το πραξικόπημα στην Τουρκία το έστησε ο Erdoğan. Όσον αφορά τη δεύτερη, παρουσιάζει σίγουρα κάποια στοιχεία που γεννούν ερωτήματα αναφορικά με πιθανή ανάμειξη της Ρωσίας στη διενέργεια του πραξικοπήματος. Αλλά και η θεωρία αυτή πρέπει να εξεταστεί με τον ίδιο τρόπο, και να γίνει άποψη οποιουδήποτε μέσα από ένα ολοκληρωμένο σύστημα φιλτραρίσματος και αμφισβήτησης. Κι αυτό γιατί τα παρόντα διεθνή δρώμενα μαρτυρούν εκ νέου σύσφιξη των δεσμών Τουρκίας και Ρωσίας, με αφορμή τις συζητήσεις για το φυσικό αέριο.

Πηγές

1. BBC (2016) Turkey coup arrests hit 6, 000 as Erdogan roots out ‘virus’. Available at: http://www.bbc.com/news/world-europe-36818401 (Accessed: 15 September 2016).
2. Καρβουνόπουλος (2016) Τουρκία: Απολύσεις και διώξεις αναζητώντας την …ενότητα! Available at: http://www.militaire.gr/%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%BA%CE%AF%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%8D%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B4%CE%B9%CF%8E%CE%BE%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B6%CE%B7%CF%84/ (Accessed: 15 September 2016).
3. Sputnik (2015) Russian welcome for turkey’s Kurdish leader turns up heat on Erdogan. Available at: https://sputniknews.com/world/20151225/1032319175/moscow-invite-kurd-support.html (Accessed: 15 September 2016).
4. Greece, N.C. – (2016) Πραξικόπημα στην Τουρκία: Το timeline της ανατροπής του Ερντογάν που δεν έγινε. Available at: http://www.cnn.gr/news/kosmos/story/39515/praxikopima-stin-toyrkia-to-timeline-tis-anatropis-toy-erntogan-poy-den-egine (Accessed: 15 September 2016).
5. Krastev, I., Fox, J., Feldman, N., Bernstein, J., Das, S., Bershidsky, L., Smith, N. and Gilbert, M. (2016) Ivan Krastev. Available at: https://www.bloomberg.com/view/articles/2016-01-14/putin-looks-for-regime-change-in-turkey (Accessed: 15 September 2016).
6. Mazneva, E. (2016) Russia pushing ahead with turkey gas link as ties improve. Available at: http://www.bloomberg.com/news/articles/2016-09-03/russia-pushing-ahead-with-turkey-gas-link-as-ties-improve (Accessed: 15 September 2016).