Ο πόλεμος των ναρκωτικών, ο οποίος βρίσκεται σε εξέλιξη στο Μεξικό από το 2006, έχει στοιχίσει τη ζωή σε πάνω από 200.000 ανθρώπους, ενώ η κυβέρνηση φαίνεται ανίκανη να προστατεύσει τους πολίτες. Η αμείωτη ένταση των συγκρούσεων και η συνεχώς αυξανόμενη βία των διαφόρων καρτέλ αποδεικνύει ότι ο πόλεμος δεν δείχνει να τερματίζεται σύντομα, με τους κατοίκους των εμπόλεμων ζωνών να ζουν σε καθεστώς φόβου.

Η κήρυξη του πολέμου κατά των ναρκωτικών

Το Μεξικό, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 και κυρίως μετά την αποδυνάμωση των καρτέλ ναρκωτικών της Κολομβίας, φιλοξενεί μερικές από τις μεγαλύτερες και ισχυρότερες οργανώσεις εμπορίου ναρκωτικών στον κόσμο. Στο παρελθόν, οι συγκρούσεις που σημειώνονταν μεταξύ των καρτέλ ήταν χαμηλής έντασης, ενώ τα θύματα ήταν, κατά κύριο λόγο, μέλη των εκάστοτε οργανώσεων. Η κατάσταση άλλαξε δραματικά το Δεκέμβριο του 2006, όταν ο τότε νεοεκλεγείς πρόεδρος του Μεξικού, Felipe Calderón, αμέσως αφότου ανέβηκε στην εξουσία, κήρυξε επίσημα τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών. Υποσχέθηκε στο μεξικανικό λαό ότι θα πατάξει το οργανωμένο έγκλημα και θα προχωρήσει στη διάλυση των καρτέλ ναρκωτικών, με αποτέλεσμα να εμπλέξει ενεργά το στρατό στο έργο του.

Το πρώτο βήμα του Μεξικανού Προέδρου ήταν η αποστολή πάνω από 6.500 στρατιωτών στην πόλη του, Michoacán, με σκοπό την καταπολέμηση και εξόντωση των οργανώσεων ναρκωτικών που μάχονταν για τον έλεγχο της περιοχής. Μέσα στους επόμενους δυο μήνες, πάνω από 20.000 στρατιώτες συμμετείχαν στις επιχειρήσεις που διεξάγονταν υπό τις εντολές του Calderón. Παρ’ όλα αυτά, η πλέον ενεργή εμπλοκή της κυβέρνησης στη μάχη μεταξύ των καρτέλ είχε το αντίθετο αποτέλεσμα από εκείνο που ήλπιζε ο Πρόεδρος. Μέσα σε ένα χρόνο από την έναρξη των ενόπλων συγκρούσεων μεταξύ κυβέρνησης και καρτέλ, σημειώθηκαν περισσότεροι από 2.380 θάνατοι, ενώ η κατάσταση σήμερα βρίσκεται εκτός ελέγχου. Οι συλλήψεις και θάνατοι μερικών από τους αρχηγούς των καρτέλ είχαν ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν μικρότερες ομάδες εγκληματιών που μάχονται εκ νέου μεταξύ τους, με στόχο την επικράτησή τους στις πόλεις του Μεξικού με την ανομία να κυριαρχεί.

Τα ισχυρότερα καρτέλ του Μεξικού σήμερα

Ο πόλεμος των ναρκωτικών μετέβαλε σημαντικά τις ισορροπίες μεταξύ των ήδη υπάρχοντων καρτέλ, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση παλαιών «κολοσσών» και την ανάδειξη νέων ισχυρών οργανώσεων εμπορίου ναρκωτικών.

1. Sinaloa Cartel: Σχηματίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και θεωρείται μέχρι και σήμερα ένα από τα ισχυρότερα καρτέλ της χώρας. Κυριαρχεί στις περιοχές του βορειοδυτικού Μεξικού, έχοντας εξοντώσει τα αντίπαλα καρτέλ εκεί. Ο αρχηγός του, «El Chapo» Guzmán, βρίσκεται στις φυλακές των ΗΠΑ, αναμένοντας τη δίκη του έπειτα από επιτυχή καταδίωξη του το 2016. Ο Guzmán είχε δραπετεύσει στο παρελθόν από φυλακή του Μεξικού. Αξίζει να σημειωθεί ότι το συγκεκριμένο καρτέλ αποτελεί τη μεγαλύτερη εγκληματική οργάνωση της χώρας.
2. Jalisco New Generation: Αποτελούσε τμήμα του Sinaloa Cartel μέχρι το 2010, όταν τα μέλη του αποσχίστηκαν από εκείνο. Το νεοσυσταθέν καρτέλ αποτελεί πλέον το μεγαλύτερο ανταγωνιστή του Sinaloa Cartel, ενώ μάχεται για την επικράτηση του στην πόλη Tijuana και στο λιμάνι του Manzanillo. Η ταχύτατη ανάπτυξη και ισχυροποίηση του στις πόλεις του Μεξικού το έχει καταστήσει το δεύτερο μεγαλύτερο καρτέλ ναρκωτικών στη χώρα μετά το Sinaloa. Αρχηγός του εικάζεται ότι είναι ο Rubén Oseguera Cervantes, γνωστός και ως «El Mencho».

3. Gulf Cartel: H δράση του χρονολογείται από το 1920, όν η παλαιότερη εγκληματική οργάνωση που συνεχίζει να δραστηριοποιείται μέχρι και σήμερα σε μεγάλο μέρος του Μεξικού. Το καρτέλ έχει την έδρα του στην πόλη Matamoros, της πολιτείας Tamaulipas, ενώ έχει χάσει μέρος της δύναμής του μετά τη διάσπαση του το 2010. Η χρονολογία αυτή αποτελεί σταθμό για την οργάνωση, καθώς το νεοσύστατο καρτέλ των Los Zetas αποτελούσε τμήμα της. Σύμφωνα με μια αναφορά του Congressional Research Service που διεξήχθη το 2018, οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο -άλλοτε συνεργαζόμενων- καρτέλ θεωρούνται οι πιο βίαιες στην ιστορία του οργανωμένου εγκλήματος στο Μεξικό.
4. Los Zetas: Ανεξαρτητοποιήθηκε μετά τη διάσπαση του από το Gulf Cartel και αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από πρώην μέλη ή λιποτάκτες του μεξικανικού στρατού. Η δράση του δεν περιορίζεται στη διακίνηση ναρκωτικών, καθώς περιλαμβάνει και άλλες κατηγορίες οργανωμένου εγκλήματος, όπως τη διακίνηση όπλων και το εμπόριο λευκής σαρκός. Το καρτέλ είναι ιδιαίτερα γνωστό για τη βιαιότητα του και τις απεχθείς τακτικές του, όπως οι μαζικές δολοφονίες, η ανάρτηση των εκτελέσεων στο διαδίκτυο και η έκθεση των πτωμάτων σε δημόσιους χώρους, κυρίως γέφυρες.
5. Juárez Cartel: Ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1970 και στο παρελθόν συνεργαζόταν στενά με το Sinaloa Cartel. Από το 2007 και μετά, βρίσκεται σε σύγκρουση με τον πρώην σύμμαχό του για την πόλη Ciudad Juarez και την πολιτεία Chihuahua. Έχει διασυνδέσεις με διεφθαρμένα μέλη της κυβέρνησης.
6. Tijuana/ Arellano Félix Cartel: Δημιουργήθηκε το 1989 μετά από τη διάλυση του Guadalajara Cartel και έχει την έδρα του στην πόλη Tijuana. Τα τελευταία χρόνια, το καρτέλ έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος της δύναμης του μετά τις συλλήψεις και δολοφονίες των αδερφών Arellano Félix, που ηγούνταν της οργάνωσης. Από το 2016 και μετά, έχει αρχίσει να συνεργάζεται στενά με το καρτέλ Jalisco New Generation εναντίον του Sinaloa Cartel.
7. Beltrán Leyva Cartel: Συστάθηκε το 2008 από τα τέσσερα αδέρφια Arturo, Carlos, Alfredo και Hector Beltran Leyva. Η οργάνωση, γνωστή και ως Beltran Leyva Organization (BLO), λειτουργούσε σαν ένα παρακλάδι του Sinaloa cartel μέχρι το 2008, όταν το δεύτερο κήρυξε πόλεμο εναντίον του. Σήμερα το καρτέλ έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος της δύναμης και κυριαρχίας του, καθώς όλα τα αδέρφια έχουν είτε δολοφονηθεί είτε συλληφθεί. Παρ’ όλα αυτά, οι μικρές υποομάδες του καρτέλ συνεχίζουν να δρουν σε ορισμένες περιοχές, δημιουργώντας συμμαχίες με τα καρτέλ Jalisco New Generation, Los Zetas και Juarez.

Τα αποτρόπαια εγκλήματα στον πόλεμο των ναρκωτικών

Από το 2006 έως σήμερα, έχουν πραγματοποιηθεί χιλιάδες ατομικές ή ομαδικές ανθρωποκτονίες στο Μεξικό που έχουν συγκλονίσει την κοινή γνώμη και έχουν καταδείξει τη βιαιότητα των καρτέλ, αλλά και μελών της διεφθαρμένης κυβέρνησης. Παρ’ όλο που οι εγκληματικές πράξεις μειώθηκαν μετά την εκλογή του προέδρου Enrique Peña Nieto το 2012, το 2017 θεωρείται η πιο αιματηρή χρονιά την τελευταία εικοσαετία, με πάνω από 25.000 δολοφονίες. Αθώοι πολίτες που βρίσκονται στις εμπόλεμες περιοχές των διαφόρων καρτέλ, ακτιβιστές και δημοσιογράφοι εκτελούνται σε καθημερινή βάση, ενώ η διαφθορά συνεχίζεται. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με ετήσια έρευνα του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών (International Institute for Strategic Studies, γνωστό κι ως IISS), η βία που σημειώθηκε στο Μεξικό το 2016 ήταν μεγαλύτερη από εκείνη σε εμπόλεμες ζώνες, όπως στο Αφγανιστάν ή την Υεμένη. Ταυτόχρονα, το ίδιο έτος το Μεξικό ήταν η χώρα με το μεγαλύτερο αριθμό νεκρών μετά τη Συρία.

Ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα που συγκλόνισαν τη διεθνή κοινή γνώμη, προκαλώντας φρίκη ήταν η μαζική δολοφονία 72 μεταναστών από τη Νότια και Κεντρική Αμερική το 2010 στην πολιτεία Tamaulipas. Εικάζεται ότι οι άνθρωποι εκτελέστηκαν από το καρτέλ Los Zetas, επειδή αρνήθηκαν να μεταφέρουν ναρκωτικά ή να πληρώσουν τα απαιτούμενα λύτρα. Ένα χρόνο αργότερα, στην ίδια περιοχή, ανακαλύφθηκαν ομαδικοί τάφοι 177 ανθρώπων στο σύνολο. Ο μεγαλύτερος ομαδικός τάφος, όμως, εντοπίστηκε το 2017 στην πολιτεία Veracruz και περιείχε περισσότερους από 250 ανθρώπινους σκελετούς.

Πορεία για την εξαφάνιση των 43 μαθητών από την πόλη Iguala

Ταυτόχρονα, το 2011 σκοτώθηκαν πάνω από 52 άνθρωποι, όταν μέλη του καρτέλ Los Zetas έβαλαν φωτιά στο Casino Royale στο Monterrey. Ένα από τα πιο συγκλονιστικά εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τις οργανώσεις ναρκωτικών ήταν η απαγωγή και δολοφονία 43 μαθητών στην πόλη Iguala της πολιτείας Guerrerο το 2014, στο οποίο συμμετείχαν διεφθαρμένοι αστυνομικοί και άλλα μέλη της δημόσιας τάξης.

Το αβέβαιο μέλλον της χώρας

Η συμβολή της κυβέρνησης στη μάχη κατά των ναρκωτικών δεν φαίνεται να είναι  αποτελεσματική στην καταπολέμηση και διάλυση των εγκληματικών οργανώσεων που συνεχίζουν να δρουν ανενόχλητες στο Μεξικό. Οι πόλεις που βρίσκονται στα σύνορα με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μετατραπεί σε πεδίο συγκρούσεων μεταξύ των καρτέλ για έλεγχο των περιοχών, ώστε να προωθήσουν τα ναρκωτικά στο μεγαλύτερο αγοραστή τους, τις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα, η νομιμοποίηση της ιατρικής χρήσης κάνναβης στις πολιτείες των αμερικανο-μεξικανικών συνόρων προκαλεί εκ νέου αναταραχές στον εγκληματικό κόσμο του Μεξικού, καθώς τα καρτέλ προσπαθούν να προωθήσουν στις ΗΠΑ πιο σκληρά ναρκωτικά, όπως η ηρωίνη και η μεθαμφεταμίνη.

Ορισμένες πολιτείες του Μεξικού βρίσκονται πλέον υπό τον πλήρη έλεγχο των καρτέλ, με την κυβέρνηση ανίκανη να παρέμβει. Αξιοσημείωτη είναι η έκκληση που απηύθυνε η Washington, προειδοποιώντας τους πολίτες της να μην ταξιδέψουν σε 5 πολιτείες του Μεξικού, οι οποίες θεωρούνται ιδιαίτερα επικίνδυνες: Tamaulipas, Sinaloa, Colima, Michoacán και Guerrero. Η εξίσωση των πολιτειών αυτών με την κατάσταση που επικρατεί σε Συρία, Υεμένη και Αφγανιστάν αποδεικνύει περίτρανα πως καμία βελτίωση δεν έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα. Δημοσιογράφοι, αθώοι πολίτες και παιδιά βρίσκονται καθημερινά στο στόχαστρο των καρτέλ, χωρίς καμία προστασία από το κράτος. Η διαφθορά των πολιτικών και η δημιουργία μικρότερων εγκληματικών οργανώσεων προκαλεί ερωτηματικά σχετικά με το μέλλον της χώρας. Θα μπορέσει το Μεξικό να σώσει τους πολίτες του;

Πηγές:

1. Tucker, D. (2018). Mexico’s most-wanted: A guide to the drug cartels. BBC. https://www.bbc.com/news/world-latin-america-40480405
2. Reuters. (2017). Mexican drug lord Beltran Leyva sentenced to life in U.S. prison. https://www.reuters.com/article/us-usa-mexico-cartel/mexican-drug-lord-beltran-leyva-sentenced-to-life-in-u-s-prison-idUSKBN17800D
3. Alexander, H. (2013). Francisco Rafael Arellano Felix: Head of Tijuana Cartel shot dead by clown gunmen. The Telegraph. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/centralamericaandthecaribbean/mexico/10392239/Francisco-Rafael-Arellano-Felix-Head-of-Tijuana-Cartel-shot-dead-by-clown-gunmen.html
4. Agren, D. (2017). Is Mexico really the second-deadliest country in the world?. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2017/may/11/mexico-deadly-violence-international-institute-strategic-studies
5. Lakhani, N. and Tirado, E. (2016). Mexico’s war on drugs: what has it achieved and how is the US involved?. The Guardian. https://www.theguardian.com/news/2016/dec/08/mexico-war-on-drugs-cost-achievements-us-billions
6. CNN, (2018). Mexico Drug War Fast Facts. https://edition.cnn.com/2013/09/02/world/americas/mexico-drug-war-fast-facts/index.html
7. Karimi, F. and Jones, J. (2017). ‘One big mass grave’: More than 250 human skulls found in Mexico. BBC. https://edition.cnn.com/2017/03/15/americas/mexico-mass-grave-skulls-found-veracruz/
8. Ahmed, Α. (2018). Disappearance of 43 Mexican Students Must Be Investigated Anew. The New York Times. https://www.nytimes.com/2018/06/05/world/americas/mexico-43-missing-students-investigation.html
9. Agren, D. (2018). US ‘do not travel’ advisory puts five Mexican states on same level as Syria. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2018/jan/10/us-travel-advisory-mexico-do-not-travel-crime-drug-cartel