Αρκετές φορές αποτελεί αντικείμενο συζήτησης το γεγονός πως, τα χρόνια της κρίσης, πολλές Ελληνικές επιχειρήσεις μετέφεραν την έδρα τους από την Ελλάδα στις γειτονικές Βαλκανικές χώρες – την Βουλγαρία και την Π.Γ.Δ.Μ., την Αλβανία και,κατ’ επέκταση,  την Σερβία. Από τις παραπάνω χώρες, η Βουλγαρία αποτελεί το κυριότερο πεδίο συγκέντρωσης Ελληνικών κεφαλαίων. Η εν λόγω χώρα έκανε μεγάλα βήματα προόδου σε πολλά επίπεδα (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά), ήδη από το 1998, όταν απέκτησε το καθεστώς υποψήφιας χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και, κυρίως, με την ένταξή της το 2007. Ιδιαίτερα το πεδίο της οικονομίας παρουσιάζει μεγάλη βελτίωση, τόσο στο καθαρά ποσοτικό επίπεδο, όσο και σε δευτερεύοντες ποιοτικούς δείκτες.

Το παρελθόν πριν την ΕΕ

Η Βουλγαρία είχε διαφοροποιημένο παρελθόν από τις λαϊκές δημοκρατίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης κατά την προπολεμική περίοδο. Μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους στο στρατόπεδο των ηττημένων, η Βουλγαρία εντάχθηκε στη ζώνη Σοβιετικής επιρροής, το 1944. Η χώρα ήταν λαϊκή δημοκρατία και ζούσε την εφαρμογή του κομμουνιστικού μοντέλου σε όλες τις εκφάνσεις του, με την οικονομία να βρίσκεται κάτω από τον κρατικό (λαϊκό) έλεγχο. Οικονομικές και εμπορικές σχέσεις πραγματοποιούνταν με τις έτερες λαϊκές δημοκρατίες και την Σοβιετική Ένωση (comecon). Το καπιταλιστικό μοντέλο έφτασε στη χώρα στα τέλη της δεκαετίας του 1980, και η σύγχρονη δημοκρατία της Βουλγαρίας ιδρύθηκε με το Σύνταγμα της 12^ης Ιουλίου 1991. Έκτοτε, η χώρα εισήλθε σε μία μεταβατική περίοδο προσαρμογής. Φαινόμενα διαφθοράς και ολιγαρχισμού αποτελούν χαρακτηριστικά της οικονομικής ζωής καθώς, ενώ οι πλατιές λαϊκές μάζες βρίσκονταν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, κρατικά στοιχεία βρέθηκαν στον έλεγχο των ολιγαρχών μέσα από διαδικασίες αμφισβητούμενων ιδιωτικοποιήσεων.

     Εξέλιξη ΑΕΠ Βουλγαρίας από το 1990

Από το 1998, και ιδιαίτερα στη δεκαετία του 2000, η Βουλγαρία σημειώνει ανάπτυξη στο πεδίο της οικονομίας. Οι οικονομικοί δείκτες βελτιώνονται διαρκώς. Το χρέος παρουσιάζει σταδιακή πτώση (100% του Α.Ε.Π. κοντά στις αρχές της δεκαετίας του 2000, 16,3% το 2007) και το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν βελτιώνεται με ταχείς ρυθμούς αντίστοιχα (13 δις δολάρια το 2000, στα 44,7 δις δολάρια το 2007). Όμως τα επίπεδα φτώχειας παραμένουν υψηλά, και το μισθολογικό κόστος δεν καλύπτει τις ανάγκες διαβίωσης του μέσου πολίτη. Η αξιολόγηση της οικονομίας τόσο από την Παγκόσμια Τράπεζα, όσο και από τους διεθνείς οίκους στις αρχές της δεκαετίας, είναι δυσμενής. Οι συνθήκες αυτές αναβάλλουν την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το 2007 -όπως και στην περίπτωση της Ρουμανίας-, παρά το γεγονός ότι ξεκινούν τις διαδικασίες ένταξης μαζί με τις υπόλοιπες χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Ως προαπαιτούμενο για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η υλοποίηση όλων των αποφάσεων των Συνθηκών της Ένωσης – γνωστά και ως κριτήρια της Κοπεγχάγης. Η μεταρρύθμιση της αγοράς και του φορολογικού συστήματος είναι βασικά στοιχεία. Ως αποτέλεσμα, το χρέος μειώνεται, φτάνοντας μέχρι και το 13% του Α.Ε.Π. το 2008, και το οικονομικό σύστημα της χώρας εξομαλύνεται, προσεγγίζοντας δείκτες αντίστοιχους των αναπτυγμένων χωρών. Από εκείνο το σημείο αρχίζει η έντονη αναπτυξιακή πορεία της χώρας.

Η Βουλγαρική οικονομία εντός ΕΕ

Κατά τη δεκαετή παραμονή της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρουσιάζεται διαρκής θετική μεταβολή των οικονομικών συνθηκών. Αναμφισβήτητα, η κρίση του 2008 επηρέασε τη χώρα -αλλά μόνο βραχυπρόθεσμα, με τους ρυθμούς ανάπτυξης να επηρεάζονται αρνητικά μόλις για δύο έτη (2009 και 2010), ενώ το Α.Ε.Π. μειώνεται στα 4 δις (50,61$ από 54,66$ δις δολάρια στη διετία)-, όμως ανακάμπτει, υπερκαλύπτοντας τη μείωση και φτάνοντας στα 57,42 δις δολάρια το 2011 – ποσό που αποτελεί την υψηλότερη επίδοση της χώρας μέχρι σήμερα. Έκτοτε παρουσιάζονται διακυμάνσεις, φτάνοντας, το 2015, στα επίπεδα του Α.Ε.Π. του 2010. Το 2016 το Α.Ε.Π., ωστόσο, επανέκαμψε, φτάνοντας τα 52,3$ δις. Σημαντικά χαμηλό είναι το ποσοστό Α.Ε.Π. ανά κάτοικο, το οποίο, παρ’όλα αυτά, βελτιώθηκε αισθητά από τα 4.860$ ανά κάτοικο στα 7.470$ το 2016, έχοντας οδηγηθεί ήδη στα 7.720$ το 2014, και δείχνοντας μία σταθερή βελτίωση των οικονομικών συνθηκών για τους κατοίκους. Επιπρόσθετα, ο πληθωρισμός μειώνεται αισθητά από το 15%, το 2008, με αποπληθωριστικές τάσεις κάτω του μηδέν, το 2014 και το 2016, και, κατά τις σημερινές μετρήσεις, βρίσκεται στο 2,5%. Η βελτίωση του δείκτη πληθωρισμού αποδεικνύει πως η οικονομία βρίσκεται σε σταθερές βάσεις, αγγίζοντας τις άλλες χώρες της ΕΕ.

Σημαντικότερο στοιχείο για την οικονομία της Βουλγαρίας είναι η βελτίωση του οικονομικού κλίματος, με τους οίκους αξιολόγησης να δίνουν θετική αξιολόγηση της επενδυτικής δυνατότητας στη χώρα. Παρά το γεγονός ότι το χρέος, σε συνάρτηση με το Α.Ε.Π. 29%, αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια, ωστόσο παραμένει χαμηλό (11,4$ δις) σε σύγκριση με τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μετά την ένταξή της στην ΕΕ, η Βουλγαρία οφείλει να προσαρμοστεί στα κριτήρια για τη μελλοντική ένταξή της στη ζώνη του Ευρώ, η οποία έχει αυστηρά προαπαιτούμενα (πληθωρισμός <3%, δημόσιο χρέος <60%, έλλειμμα <3%), καθώς η ημερομηνία αναβάλλεται διαρκώς, είτε λόγω πολιτικής αστάθειας, είτε λόγω μη τήρησης των προαπαιτούμενων. Στόχος είναι η ένταξη στο EMR-2 που αποτελεί τον μηχανισμό-προθάλαμο για την ένταξη στο ευρώ, με το κλείδωμα των ισοτιμιών εντός συγκεκριμένου εύρους αναφοράς στο ευρώ μέχρι το τέλος του 2018.

Η θετική δυναμική της οικονομίας, αν μη τι άλλο, προσέλκυσε ξένες επενδύσεις στη χώρα, οι οποίες βοήθησαν στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος στη χώρα, όπως αποδεικνύεται. Η Βουλγαρία αποτέλεσε για πολλούς ένα νέο πεδίο επενδύσεων, λόγω του χαμηλού κόστους παραγωγής και της ελευθερίας κινήσεων που έδινε. Οι κυβερνήσεις, ιδιαίτερα του κεντροδεξιού κόμματος υπό τον Borisov, προχώρησαν στην παροχή κινήτρων για τους επενδυτές από ξένες χώρες. Έτσι, η γείτονα χώρα θεσπίζει ενιαίο φορολογικό συντελεστή 10% για φυσικά πρόσωπα και εταιρίες, και Φ.Π.Α 20%, ενώ υπάρχει δυνατότητα απαλλαγής για τις εξαγωγές. Επίσης, όταν ο επενδυτής εγκαταστήσει την επιχείρησή του σε περιοχές με μεγάλη ανεργία, έχει πλήρη απαλλαγή φόρου για 5 έτη, ενώ η απαλλαγή ισχύει και στις περιπτώσεις εισαγωγών εξοπλισμού στις επιχειρήσεις που έχουν κύκλο εργασιών 5 εκατομμυρίων και 50 εργαζομένους. Το εργοδοτικό κόστος είναι το χαμηλότερο της Ευρώπης, το οποίο αποδεικνύεται και από το μερίδιο κατοίκου/ΑΕΠ, καθότι οι εργοδοτικές εισφορές καλύπτουν το 31%, με το 13% να συνεισφέρεται από τον εργαζόμενο. Οι συγκεκριμένοι δείκτες αποτελούν τους χαμηλότερους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο αποτέλεσε  και τον λόγο προσέλκυσης ξένων επενδύσεων στη χώρα, με το δείκτη να αυξάνεται διαρκώς από το 1990 έως σήμερα, με εξαίρεση την ύφεση του 2008 με 2010. Το 2016 σημειώθηκαν επενδύσεις 661 εκ. δολαρίων στη χώρα, καταδεικνύοντας το διαρκές επενδυτικό ενδιαφέρον.

Περί Ελληνικής παρουσίας.

Αξιοσημείωτο είναι το Ελληνικό μερίδιο στη συγκεκριμένη αυξητική τάση και πορεία της Βουλγαρίας. H Ελλάδα κατατάσσεται μεταξύ των μεγαλύτερων ξένων επενδυτών στη χώρα, έχοντας το 6,5% του επενδυτικού κεφαλαίου ύψους πάνω από 2,5 δις ευρώ ετήσιας προσφοράς στη Βουλγαρική οικονομία.

Ελληνικές τράπεζες στη Βουλγαρία

Ιδιαίτερη είναι η προσφορά του τραπεζικού τομέα, με ετήσιο κύκλο εργασιών πάνω από ένα δισεκατομμύριο ευρώ, (Eurobank, Εθνική τράπεζα και Τράπεζα Πειραιώς), κατέχοντας περίπου το ένα πέμπτο της τραπεζικής αγοράς της χώρας (σ.σ. η Alphabank εξαγοράστηκε από την Εurobank-Postbank Βουλγαρίας). Η παρουσία αυτή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως αμελητέα, δεδομένης της κρίσης των Ελληνικών τραπεζών και της ανάγκης αποεπένδυσης, βάσει των κανόνων του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

Στο πεδίο των επιχειρήσεων, αυτές κατέχουν το υπόλοιπο μερίδιο του επενδυτικού κεφαλαίου επενδύσεων από την Ελλάδα (περίπου 1,5 δις ευρώ συνεισφοράς ετησίως). Οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις είναι είτε βιομηχανικές μονάδες, είτε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν την πλειονότητα. Κατά κύριο λόγο, οι μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις απασχολούν τους περισσότερους από τους 53.000 εργαζομένους, και η επιχειρηματική παρουσία ενισχύεται ακόμη περισσότερο. Αυτές έχουν σχηματίσει το Ελληνικό Επιχειρηματικό Συμβούλιο Βουλγαρίας, έναν μη κυβερνητικό οργανισμό για τη στήριξη των επιχειρήσεων που ιδρύθηκε το 2005.

Ελληνική και βουλγαρική σημαία

Εντούτοις, ιδιαίτερο σημείο αναφοράς είναι ότι εγγεγραμμένες στα μητρώα του Υπουργείου Οικονομικών της Βουλγαρίας είναι πάνω από 15.000 επιχειρήσεις, των οποίων οι δραστηριότητες βρίσκονται εν αμφιβόλω. Η ελεύθερη αγορά δίνει τη δυνατότητα μεταφοράς κεφαλαίων και επιχειρήσεων και εισαγωγών-εξαγωγών χωρίς περιορισμούς. Η φορολογία επιχειρήσεων εντός Ελλάδας είναι 29% και, σε συνδυασμό με τις υψηλές εισφορές και τα εμπόδια στην επιχειρηματική δραστηριότητα, ωθούν ευκολότερα τους επιχειρηματίες στη Βουλγαρία. Έλεγχοι των διωκτικών φορολογικών αρχών, πριν από λίγους μήνες, σε 70 φορολογικά πρόσωπα κατέδειξαν το εικονικό της δραστηριότητάς τους στην Βουλγαρία (οι περισσότερες μεταφέρουν την έδρα τους στην Βουλγαρία, έχοντας την κύρια δραστηριότητα στην Ελλάδα). Η υιοθέτηση ενός αυστηρότερου νομοθετικού πλαισίου που ήδη καθοδηγείται από την κυβέρνηση είναι ένα θετικό βήμα στην καταπολέμηση της εικονικής επιχειρηματικότητας προς τη γείτονα χώρα. Η μεταβολή του σκηνικού στο μέλλον είναι κάτι που πρέπει να αναμένουμε – δεν ξέρουμε, όμως, αν θα είναι θετική ή αρνητική. Οι καθαρά νόμιμες δραστηριότητες είναι προς όφελος και των δύο κρατών, και αυτό πρέπει να είναι ο στόχος τους.

Συνοψίζοντας, μπορούμε να συμπεράνουμε πολλά, όμως δεν μπορούμε να διατυπώσουμε την άποψη πως μόνο οι Ελληνικές επιχειρήσεις είναι ο λόγος ανάπτυξης της Βουλγαρικής οικονομίας. Εταιρίες γερμανικών, αυστριακών, ολλανδικών και ρωσικών ενδιαφερόντων αποτελούν μεγαλύτερους επενδυτές στη χώρα απ’ ό,τι τα ελληνικά κεφάλαια. Η Βουλγαρία αποτελεί μία χώρα που, στην προσπάθεια βελτίωσης των οικονομικών συνθηκών και παραλληλισμού με το Ευρωπαϊκό μέσο όρο, έχει υιοθετήσει τακτικές προσέλκυσης επενδύσεων και, ιδιαίτερα, έχει θεσπίσει τη λειτουργία ειδικής υπηρεσίας – την «invest in Bulgaria». Η πολιτική αυτή έχει φέρει αποτελέσματα στα στατιστικά και δημοσιονομικά στοιχεία, βάσει των αναλύσεων της Eurostat. Οι προβλέψεις για φέτος θέτουν την ανάπτυξη της οικονομίας άνω του 2%, εντούτοις δεν είναι απόλυτο ότι οι εργαζόμενοι είναι πραγματικά ωφελημένοι, όπως αποδεικνύεται από τον κατά κεφαλήν Α.Ε.Π.

το Έμβλημα της Βουλγαρικής προεδρίας της ΕΕ

Η χώρα θέτει υψηλές προσδοκίες για την ανάληψη της προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης το πρώτο εξάμηνο του 2018. Στην πορεία ένταξης στην Ευρωζώνη, η Βουλγαρία έχει περισσότερα βήματα να κάνει -εκτός από την προσέλκυση επενδύσεων- ώστε να ενταχθεί μετά το 2020 στο ενιαίο νόμισμα.

Πηγές:

1. Εθνική Τράπεζα της Βουλγαρίας. (2016). Έκθεση οικονομίας και ανάπτυξης. http://www.bnb.bg/bnbweb/groups/public/documents/bnb_publication
2. Ευρωπαϊκή Κέντρική Τράπεζα. (2016). Ετήσιες εκθέσεις βιωσιμότητας κρατών-μελών. http://sdw.ecb.europa.eu/reports.do?node=1000004615
3. Bulgaria national radio. (2016). Βουλγαρία και ευρώ: Συναισθηματική ψυχρότητα. http://bnr.bg/el/post/100701955
4. European commission. (n.d.). Bulgaria and the euro. https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/euro-area/euro/eu-countries-and-euro/bulgaria-and-euro_en
5. Trading economics. (2017). Bulgaria Government Debt to GDP https://tradingeconomics.com/bulgaria/government-debt-to-gdp
6. World Bank. (2017). Country file Bulgaria. https://data.worldbank.org/country/bulgaria
7. Focus economics. (2017). Bulgaria Economic Outlook. https://www.focus-economics.com/countries/bulgaria
8. Ministry of Finance Bulgaria. (2014). Government Debt Management Strategy forthe Period 2015 – 2017. https://www.minfin.bg/upload/19351/DMS+2015_2017+ENG+.pdf
9. CEIC. (2017). Bulgaria External Debt: % of GDP. https://www.ceicdata.com/indicator/bulgaria/external-debt–of-nominal-gdp
10. Π. Χατζηνικολάου. (2017). «Ξεσκονίζουν» 70 επιχειρήσεις που έχουν έδρα στη Βουλγαρία. http://www.kathimerini.gr/912439/article/epikairothta/ellada/3eskonizoyn-70-epixeirhseis-poy-exoyn-edra-sth-voylgaria
11. Invest Bulgaria Agency. (n.d.). Legal framework. http://www.investbg.government.bg/en/pages/legal-framework-107.html
12. Invest Bulgaria Agency. (n.d.). Starting a business. http://www.investbg.government.bg/en/pages/starting-a-business-106.html
13. Trading economics. (2017). Bulgaria Foreign Direct Investment. https://tradingeconomics.com/bulgaria/foreign-direct-investment
14. World bank. (2017). Foreign direct investment, net outflows (% of GDP). https://data.worldbank.org/indicator/BM.KLT.DINV.WD.GD.ZS?locations=BG
15. export.gov. (2017). Bulgaria – 9.4-Foreign Direct Investment and Foreign Portfolio Investment Statistics. https://www.export.gov/article?id=Bulgaria-Foreign-Direct-Investment-Statistics
16. Hellenic business council in Bulgaria. (n.d.). About Hbc. http://www.hbcbg.com/en/about-us/
17. Williams, M. and Tsolova, T. ( 2015). Across Bulgaria border, fear and gloating over greek crisis. https://www.reuters.com/article/us-eurozone-greece-bulgaria/across-bulgaria-border-fear-and-gloating-over-greek-crisis-idUSKCN0PD13E20150703
18. S. Petranov. (2003). FOREIGN DIRECT INVESTMENTS TO BULGARIA. http://www.minfin.bg/upload/9137/Foreign+Direct+Investments+to+Bulgaria.pdf
19. Πρεσβεία της Ελλάδος στη Σόφια. (2016). Ετήσια έκθεση. http://www.agora.mfa.gr/infofiles/ANNUAL%20REPORT%202015-2016%20-%20BULGARIA.pdf
20. National statistics institute of Bulgaria. (2017), Annual data. http://www.nsi.bg/en/content/6192/annual-data