“Η διεθνής διαιτησία είναι η αντικατάσταση πολλών καυτών ερωτημάτων από ένα και μόνο φλέγον ερώτημα.” Κάπως έτσι περιγράφει ο Ambrose Bierce τη διαιτησία και παραμένει αμφίβολο αν επαινεί ή κατακεραυνώνει το θεσμό.
Η διαιτησία δεν είναι νεοσύστατος θεσμός. Ως εναλλακτική μέθοδος επίλυσης διαφορών υπάρχει εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Tον τελευταίο αιώνα, όμως, παρατηρείται μία σαφής τάση διεύρυνσης του κοινού στο οποίο απευθύνεται, καθώς και της ύλης που καλύπτει. Τα μέρη είναι κράτη και ιδιώτες και οι διαφορές, διεθνείς και εγχώριες, ενώ τα ζητήματα ποικίλα. Κοινός παρανομαστής είναι η επιθυμία των μερών να μην αφήσουν στην τύχη των εθνικών δικαστηρίων τις διαφορές τους και πράγματι, ο εναλλακτικός αυτός τρόπος ρύθμισης διαφωνιών παρουσιάζεται συχνά ως το «αντίδοτο» στις πολυδάπανες και χρονοβόρες διαδικασίες ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων.
Η διαιτησία είναι γρήγορη, ευέλικτη, προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τις επιθυμίες των μερών και, πάνω απ’όλα, γνωρίζει την αξία της. Ένας μεγάλος αριθμός ανεξάρτητων διεθνών οργανισμών σε όλο τον κόσμο αναλαμβάνει να προσφέρει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες σε διαδίκους, παρέχοντας από εξειδικευμένο νομικό πλαίσιο και καταρτισμένους διαιτητές μέχρι και αίθουσες συνεδριάσεων.
Το βασικότερο προνόμιο που προσφέρει στα μέρη η διαιτησία είναι η ανάληψη της διευθέτησης της διαφοράς από ένα ανεξάρτητο μέρος, αλλά και η δυνατότητα να θέσουν τους δικούς τους όρους και κανόνες διαιτησίας, είτε να επιλέξουν ήδη υφιστάμενους, που ανταποκρίνονται στην περίσταση υπό εξέταση.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Διαιτησίας και Διαμεσολάβησης αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα οργανισμού, ο οποίος αναλαμβάνει τη διευθέτηση διαφορών. Η νομική αυτή οντότητα, που λειτουργεί ήδη από το 1959, προάγει το θεσμό της διαιτησίας και αποσκοπεί στη διευθέτηση εγχώριων και διεθνών διαφορών από Ευρώπη και Μεσόγειο, Μέση Ανατολή και Μαύρη Θάλασσα. Στόχος του οργανισμού είναι να παρέχει στα μέρη τα οποία και απευθύνονται σε αυτόν, τόσο θεσμικούς κανόνες, όσο και θεσμικά όργανα για τη διενέργεια των διαδικασιών επίλυσης διαφορών στο πλαίσιο της διαιτησίας και διαμεσολάβησης. Συγχρόνως, αναλαμβάνει να ορίσει τους διαιτητές, που λειτουργούν, με τη σειρά τους, βάσει τον κανόνων του οργανισμού, με τα εχέγγυα της αμεροληψίας και ανεξαρτησίας, όπως, άλλωστε, κάθε εθνικός δικαστής.

Η λειτουργία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Διαιτησίας και Διαμεσολάβησης αποδεικνύει εμπράκτως τη συμβολή της εναλλακτικής μεθόδου διαιτησίας στην επίλυση διαφωνιών, η ύπαρξή του προωθεί την κουλτούρα μιας, ανεξάρτητης από εθνικά όργανα, διευθέτησης διαφορών. Ως τελευταίος, αλλά εξίσου σημαντικός παράγοντας, υπογραμμίζεται και ταυτοχρόνως αναδεικνύεται, η προτεραιότητα, την οποία και προσδίδει ο θεσμός, στην εξυπηρέτηση, άμεση και αποτελεσματική, των αντιδίκων.

Η διαιτησία είναι ένας μηχανισμός, ο οποίος είτε άμεσα είτε έμμεσα, αφορά σε οικονομικά συμφέροντα, ξεκινώντας από μερικές χιλιάδες ευρώ και καταλήγουν σε περιπτώσεις, όπως οι διάσημες υποθέσεις Yukos εναντίον Ρωσίας και Occidental Petroleum εναντίον Εκουαδόρ, σε αποφάσεις που μετρούν δισεκατόμμυρια ευρώ.