Η στρατιωτική παρέμβαση κρατών σε τρίτα κράτη υπήρξε, αδιαμφισβήτητα, ένα από τα πιο καθοριστικά χαρακτηριστικά του 21ου αιώνα για όλο τον κόσμο, κυρίως, όμως, για την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή. Η παρεμβατικότητα των Δυτικών κρατών σε αυτές τις περιοχές έχει δημιουργήσει κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές, καθώς επίσης έχει συμβάλλει στην αύξηση των τρομοκρατικών επιθέσεων που διεξάγονται από τις χώρες αυτές προς τη Δύση. Όπως έχει υποστηριχθεί από πολλούς, υπάρχει μια “ισχυρή συσχέτιση” μεταξύ των στρατιωτικών παρεμβάσεων και της “άνθισης” της τρομοκρατίας. Η σχέση αυτή είναι πιθανό να είναι αποτέλεσμα της απλούστευσης της τρέχουσας κατάστασης και, συνεπώς, των ενεργειών που οι δράστες διεξάγουν. Δεδομένης, όμως, της τεράστιας αύξησης των τρομοκρατικών επιθέσεων ανά τον κόσμο, η διερεύνηση του εάν η συσχέτιση αυτή εδράζεται σε αιτιώδη συνάφεια -και αν ναι, τότε γιατί- είναι πιο σημαντική από ποτέ. Εξ ορισμού, η τρομοκρατία αποτελεί συμπεριφορά που επιδιώκει να επηρεάσει την πολιτική, προκαλώντας φόβο μέσα από εχθρικές ενέργειες και απειλές. Προσεγγίζοντας το ζήτημα πιο απλουστευτικά, θεωρώντας πως τα άτομα αντιλαμβάνονται ολοένα και λιγότερες εναλλακτικές για την ακραία βία, η κατανόηση της  φύσης της τρομοκρατίας βοηθά να εξερευνηθεί το ερώτημα “σε ποιο βαθμό μπορεί να είναι οι κρατικές παρεμβάσεις υπεύθυνες για την πρόκληση της τρομοκρατίας;”, καθώς και πώς οι στρατιωτικές επεμβάσεις μπορούν να προκαλέσουν μία τέτοια αντίδραση. Διερευνώνται, επομένως, οι συνέπειες μιας πλήρους κλίμακας παρέμβασης, αλλά και μιας περιορισμένης παρέμβασης, σε επίπεδο υπονόμευσης  της εθνικής κυριαρχίας, αποσταθεροποίησης της αστικής τάξης και μεγιστοποίησης των πολιτιστικών συγκρούσεων.

Παρέμβαση Πλήρους Κλίμακας

Η στρατιωτική παρέμβαση είναι συχνά ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα για τους πολίτες της εκάστοτε χώρας που βρίσκεται υπό κρίση, καθώς και για τον υπόλοιπο κόσμο. Ένα παράδειγμα που ενισχύει το επιχείρημα ύπαρξης συσχέτισης είναι η περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας. Η αμερικανική παρουσία φαίνεται να έδρασε θετικά στην αύξηση της τρομοκρατίας προς τη Δύση. Επιπλέον, δεδομένου ότι στη χώρα βρίσκεται  η πιο ιερή τοποθεσία του Ισλάμ, δεν αποτελεί έκπληξη πως η χώρα ήταν ένας μεγάλος μηχανισμός στρατολόγησης για την Αλ-Κάιντα. Οι πλήρους κλίμακας παρεμβάσεις του 21ου αιώνα έγιναν κυρίως από τις ΗΠΑ, στο πλαίσιο του “Πολέμου Κατά της Τρομοκρατίας”, με στρατεύματα να αποστέλλονται τόσο στο Ιράκ όσο και στο Αφγανιστάν.

Η εμπλοκή των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας οδήγησε σε κατοχή του Ιράκ και του Αφγανιστάν. Βέβαια, η φήμη των δυτικών δυνάμεων στην περιοχή είχε αρχίσει ήδη να φθίνει, εξαιτίας των κυρώσεων κατά του καθεστώτος του Saddam Hussein, οι οποίες είχαν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την αστική τάξη. Οι στενοί δεσμοί των ΗΠΑ με το Ισραήλ δεν φαίνεται να συνέβαλλαν στην αύξηση της δημοτικότητάς τους. Επι της ουσίας, η εδαφική ακεραιότητα των τοπικών φυλών είχε αμφισβητηθεί από μια μη Ισλαμική δύναμη. Επιπλέον, οι ΗΠΑ εμφανίστηκαν ασύδοτες, αφού τα αμερικανικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν παρέμεναν στο απυρόβλητο της δικαιοσύνης, παρά τα εγκλήματα που διέπραξαν στη χώρα. Στο πλαίσιο αυτό, οι στρατιωτικές επιθέσεις του “κατακτητή” έστρεψαν τους ντόπιους στην υιοθέτηση τρομοκρατικών τακτικών, ως ένα τρόπο επανάκτησης της εδαφικής τους ακεραιότητας. Η επιλογή αυτή φαίνεται αρκετά δικαιολογημένη, αν αναλογιστεί κανείς την ανισορροπία ισχύος. Για εκείνους που επηρεάστηκαν από την προπαγάνδα που διεξήγαγαν οι τρομοκρατικές οργανώσεις, η τρομοκρατία εμφανίζεται -και σύντομα γίνεται για τα νέα μέλη- ως μια αναπόφευκτη αντίδραση, ενάντια στις παρεμβάσεις των άλλων κρατών. Η έννοια της αναπόφευκτης αντίδρασης απορρέει από την επιτακτική ανάγκη των ντόπιων να λυθεί το πρόβλημα. Η διαδικασία αυτή ανέδειξε ορισμένα ριζοσπαστικά άτομα, τα οποία προωθούσαν την άμεση δράση και τη βίαιη συμπεριφορά, ορίζοντας τις υπόλοιπες επιλογές ανέφικτες και μη αποτελεσματικές. Αν συλλογιστεί κανείς το αίσθημα περιορισμού των επιλογών που βιώνουν όσοι υπόκεινται σε ξένη στρατιωτική κατοχή, εξηγείται το πως παρατάσσονται εναντίον των κατακτητών με την όποια ισχυρή δύναμη, ακόμη κι αν αυτή είναι η τρομοκρατία. Άλλωστε, οι συχνές επιτυχίες που σημειώνουν οι τρομοκρατικές επιθέσεις κατά των κατακτητών, οδηγούν στην επανάκτηση της εδαφικής τους κυριαρχίας και στον εξαναγκασμό αποχώρησης των στρατευμάτων των κατακτητών, όπως έχει συμβεί στην περίπτωση του ISIS. Επομένως, το να αντισταθούν και να πολεμήσουν φαινόταν μια ελκυστική επιλογή για πολλούς, προκειμένου να ανακτήσουν την τοπική εδαφική τους κυριαρχία από μια δυτική-χριστιανική δύναμη. Ακολούθως, οι τρομοκρατικές επιθέσεις αυξήθηκαν κατακόρυφα, τόσο στο Αφγανιστάν, όσο και στο Ιράκ. Η επιτυχία της αντίδρασης αυτής βασίζεται στην ιδεολογία σύμφωνα με την οποία δεν υπάρχει εναλλακτική στις ακραίες αντιδράσεις, και υπάρχει ανάγκη άμεσης δράσης εφόσον οι ριζοσπάστες αναδεικνύουν το πρόβλημα της κατοχής ως το πλέον κρίσιμο, που αφορά όλους τους πολίτες της κατεχόμενης χώρας.

Από την άλλη πλευρά, μία επαναλαμβανόμενη επίπτωση της πλήρους κλίμακας παρέμβασης ξένων κρατών είναι η αποσταθεροποίηση του κοινωνικού συνόλου και η θέση του σε κίνδυνο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Αφγανιστάν, όπου οι Ταλιμπάν -αν και δια της βίας- είχαν κατορθώσει να επιβάλουν τον νόμο και την τάξη. Αντιθέτως, η Δυτική επέμβαση από το 2001 έφερε πίσω στη χώρα σκηνές χάους, παρόμοιες με αυτές του εμφυλίου πολέμου της δεκαετίας του 1990. Είναι κοινά αποδεκτό ότι τα αποτυχημένα κράτη τρέφουν την τρομοκρατία. Μιας πλήρους κλίμακας στρατιωτική επέμβαση είναι δυνατό να παράγει ανάλογα αποτελέσματα, λαμβάνοντας υπόψη τη κοινωνικοπολιτική αστάθεια που επιφέρει. Ως αποτέλεσμα της επέμβασης του 2001, αποσταθεροποιήθηκαν τα τοπικά πολιτικά συστήματα, δημιουργώντας πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη της τρομοκρατίας, δεδομένου ότι αποδυναμώθηκε η αποτελεσματική παρακολούθηση της εφαρμογής του νόμου.

Επιπλέον, διαταράσσοντας τις ευαίσθητες τοπικές σχέσεις εξουσίας μεταξύ των ατόμων, των θρησκευτικών φατριών ή εθνοτικών ομάδων, και ακόμη μέσω της κατάληψης των στρατιωτικών δυνάμεων, σχεδόν πάντα έχει μια “απρόβλεπτη συνέπεια” – αυτή της αύξησης των τρομοκρατικών δραστηριοτήτων. Όταν παρέμβαση ξένου κράτους οδηγεί σε απώλειες αμάχων, η επιτυχία των στρατιωτικών αποστολών τίθεται υπό αμφισβήτηση, συμβάλλοντας σε αύξηση των τρομοκρατικών επιθέσεων εναντίον των κατακτητών. Αυτός ο κύκλος λειτουργεί προς όφελος της στρατολόγησης νέων ατόμων στις τρομοκρατικές οργανώσεις, οι οποίες προσπαθούν να προωθήσουν την ιδέα πως μόνη λύση για την προστασία του τοπικού πληθυσμού είναι η βία, ως ανταπόδοση. Αυτό είναι συχνά επιτυχές σε περιπτώσεις όπου σημειώνονται μεγάλες απώλειες άμαχου πληθυσμού, αφού οι επιζήσαντες αποτελούν πληθώρα δυνητικών νεοσύλλεκτων, όντας εμφανώς συντετριμμένοι από την απώλεια της οικογένειας ή φίλων τους, και πιο ευάλωτοι σε στρατολόγηση. Οι Ταλιμπάν εκμεταλλεύτηκαν αυτή τη συγκυρία προς όφελός τους μετά τους βομβαρδισμούς των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν το 2001, οι οποίοι προκάλεσαν υπεράριθμες «παράπλευρες απώλειες», δίνοντάς έτσι τη δυνατότητα στους Ταλιμπάν να δέχονται πιο εύκολα νεοσύλλεκτους, υπό το αίσθημα απώλειας της αυτοδιάθεσης και κυριαρχίας τους, και της στρατιωτικής κατάληψης της πατρίδας τους από αλλοδαπούς.

Μία άλλη πτυχή της παρέμβασης πλήρους κλίμακας είναι η πολιτιστική σύγκρουση. Οι αξίες των ΗΠΑ, ιδίως, αντιμετωπίζονται συχνά ως «θεμελιωδώς ξένες, αν όχι εχθρικές, από τις ισλαμικές πεποιθήσεις και αξίες». Η μεγάλη δύναμη των ΗΠΑ, σε βαθμό να δείχνει αλαζονική, προκαλεί αστάθεια και, ενίοτε, οδηγεί σε θανάτους αμάχων, ολοκληρώνει ένα σύνολο κινήτρων που αντιλαμβάνονται και ασπάζονται οι ντόπιοι και, συνεπώς, γίνονται πιο ευάλωτοι στη διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης από τρομοκράτες. Η αδυναμία των ΗΠΑ να σεβαστούν τις διαμετρικά αντίθετες αξίες, καθώς και τα ακούσια πολιτιστικά αδικήματα -όπως το κάψιμο των Κορανίων στο Αφγανιστάν το 2012- συμβάλουν στην αύξηση των επιθέσεων προς τα ξένα στρατεύματα. Αυτού του είδους η προσβολή, εναντίον πολιτισμικά σημαντικών συμβόλων, παίζει σημαντικό ρόλο στην ιδεολογία που περιγράφει την παρεμβαίνουσα δύναμη ως εγγενώς κακή . Αυτό, με τη σειρά του, ερμηνεύεται από τους ριζοσπάστες ως άμεση ανάγκη για βίαιη λύση. Σε περίπτωση που αυτή η προκατάληψη του «κακού κατακτητή» προϋπάρχει, τέτοια γεγονότα επιδεινώνουν εύκολα τη ριζοσπαστική διαδικασία, καθιστώντας στα μάτια των πολιτών την τρομοκρατική τακτική ως μόνη διέξοδο. Η παγκοσμιοποίηση, μεταξύ άλλων, έχει επιφέρει, σύμφωνα με πολλούς, τη σύγκρουση αυτή της Δυτικής και της Ισλαμικής κουλτούρας στη Μέση Ανατολή. Ώστόσο, η παρουσία των στρατών με κατανόηση και ανοχή προς άλλους πολιτισμούς καθιστά αυτή τη σύγκρουση σε μια φυσική σκληρή πραγματικότητα.

Περιορισμένη Παρέμβαση

Μια άλλη μορφή στρατιωτικής επέμβασης είναι μέσα από στοχευμένες αεροπορικές επιθέσεις με επανδρωμένα και μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), χωρίς την αποστολή στρατευμάτων μάχης για τη στήριξη ενεργειών στο έδαφος. Αυτή η περιορισμένη παρέμβαση κρατών, μέσω αεροπορικών επιδρομών, θεωρείται ευρέως ως «πόλεμος κατά του Ισλάμ».

Όπως και με τις παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας, έτσι και οι αεροπορικές επιδρομές κατέχουν μια παρόμοια δυναμική στο να θέτουν σε κίνδυνο την εθνική κυριαρχία άλλων κρατών. Σε περιοχές, για παράδειγμα, όπου έλαβε χώρα το πρόγραμμα μη επανδρωμένων αεροσκαφών των ΗΠΑ, η αντίληψη είναι ότι η μέθοδος αυτή ήταν δειλή και άνισου πολέμου, επειδή οι αεροπορικές επιδρομές δεν συνάδουν με τον κίνδυνο που ενδεχομένως θα διέτρεχε το αμερικανικό στράτευμα σε μία αντιπαράθεση επί ίσοις όροις. Για το λόγο αυτό “υπάρχει μια ψυχολογική αποδοχή της Αλ-Κάιντα” έναντι τέτοιων “απόμακρων πολέμων” σε πολλά από αυτά τα μέρη. Ένα τέτοιο καθεστώς πολέμου δημιουργεί την φαινομενική άτρωτο όσων παρενέβησαν, και την απελπισία αυτών που ζουν υπό την απειλή που μπορεί να προκαλέσει ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος ή οι αεροπορικές επιθέσεις -ειδικά όπου υπάρχουν απώλειες της αστικής τάξης- και, επομένως, η ριζοσπαστικοποίηση των ατόμων επιτυγχάνεται με ταχείς ρυθμούς, ακόμη και των ατόμων που θα θα υποστήριζαν προηγουμένως αντι-τρομοκρατικά μέτρα. Χαρακτηριστικό είναι πως ο επίδοξος βομβιστής της Times Square απέδωσε το κίνητρό του ως εκδίκηση για τις ακατάπαυστες εναέριες επιδρομές. Αυτό συμβαίνει ως αποτέλεσμα των προσβεβλημένων ατόμων που έρχονται να καταλάβουν ότι κανείς δεν θα κληθεί να λογοδοτήσει για τους θανάτους που προκαλούνται από τέτοιες επιδρομές, και οι τρομοκρατικές οργανώσεις ενθαρρύνουν την άποψη πως μόνο ριζικές λύσεις είναι βιώσιμες, αλλά και αναγκαίες για την πρόληψη μεγαλύτερου αριθμού νεκρών.

Η απουσία ανθρώπινης αντίδρασης στις εναέριες επιδρομές, και η έκδηλη ασυλία των ΗΠΑ και άλλων χωρών για τυχόν επιπτώσεις, έχει πυροδοτήσει το ενδιαφέρον για τη δημιουργία αυτών των επιπτώσεων στο δυτικό έδαφος. Άλλωστε, κι όπως έχει υποστηριχθεί από πολλούς, η σχετική υπεροχή της αμερικανικής στρατιωτικής δύναμης σχεδόν εγγυάται μια ώθηση ασύμμετρης ανταπόκρισης. Πράγματι, όπως τονίζει κι ο Beyer, “οι χρόνια καταπιεσμένοι συχνά καταλήγουν να είναι αυτοί που καταλήγουν κολλημένοι στη βία, επειδή αισθάνονται ότι μόνο μια ριζικά βίαιη λύση θα επιτύχει στην αντιμετώπιση της παρέμβασης“. Ο Cronin διαπιστώνει ότι η τρομοκρατία είναι ένα όπλο των αδυνάτων, δίνοντας σε αυτούς που υπόκεινται στον έλεγχο καμία πιθανότητα να αντεπιτεθούν δίκαια. Οι εναέριες επιδρομές, από την άλλη, τους αποδυναμώνουν σημαντικά, οδηγώντας συνεπώς σε ασύμμετρες επιθέσεις εκδίκησης. Αυτή η έντονη ανισορροπία ισχύος καθιστά ευκολότερο για τις τρομοκρατικές ομάδες να προσλαμβάνουν άτομα, όπως τα ευάλωτα άτομα που έχουν υποστεί οικογενειακές απώλειες, μέσω της στοχευμένης προπαγάνδας, όπου οι τρομοκράτες επικαλούνται και αποτελεσματικά αλλάζουν τις ατομικές αξίες ή πολιτικές αντιλήψεις που βασίζονται γύρω από την ανισορροπία, έως ότου τα άτομα να καταλάβουν ότι μόνο ακραίες ενέργειες θα είναι επαρκείς. Η έλλειψη της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης στις εναέριες παρεμβάσεις είναι γνωστό ότι ριζοσπαστικοποιεί γρήγορα τα άτομα και τις κοινότητες στις πληγείσες περιοχές: αυτή η έλλειψη της πρόσωπο-με-πρόσωπο επαφής προκαλεί παρανόηση των συνεπειών επί του εδάφους από τους «εισβολείς», καθώς επίσης περιορίζει το πώς οι προθέσεις των επιτιθεμένων γίνονται αντιληπτές από τους από κάτω. Ένας ακτιβιστής της Υεμένης, ο alMuslimi, είπε στο Κογκρέσο των ΗΠΑ πως οι επιθέσεις των drone, που προκαλούν ένα εκπληκτικά υψηλό ποσοστό ανθρώπινων απωλειών, οδηγούν ανθρώπους που προηγουμένως αντιτάσσονταν στην Αλ Κάιντα, να στρέφονται προς την τρομοκρατική αυτή οργάνωση για την υποστήριξη και την εκδίκηση εναντίον των ΗΠΑ.

Υποστηρίζεται, ακόμη, πως αυτή η δυσαρέσκεια και, τελικά, η ριζοσπαστικοποίηση μπορεί να σαρώσει ολόκληρες κοινότητες. Το 2009 στην Υεμένη σε αεροπορική επιδρομή κατά την οποία έχασαν τη ζωή τους 21 παιδιά, η Washington Post αναφέρει ότι όλοι οι κάτοικοι της περιοχής ακολούθησαν την Αλ-Κάιντα. Απ’ όταν οι ΗΠΑ ξεκίνησαν τις τακτικές εναέριες επιδρομές στην Υεμένη το 2009, οι τρομοκρατικές επιθέσεις αυξήθηκαν από 20 έως 400, μέχρι το 2013, με παρόμοια στοιχεία στη Σομαλία.

Δεδομένου, όμως, ότι δεν υπάρχει ανθρώπινο πρόσωπο παρέμβασης για να καθησυχάσει τις ανησυχίες των επηρεαζόμενων αμάχων ή να παρέχει εξηγήσεις για την πρόθεση των εναέριων, ένα κενό δημιουργείται για την ανάπτυξη τρομοκρατικής προπαγάνδας, επιτρέποντας την ανάδειξη νεκρών τρομοκρατών ηγετών σε ήρωες.

Ανακεφαλαιώνοντας, η τρομοκρατία δεν υπάρχει αποκλειστικά και μόνο ως αποτέλεσμα της ξένης στρατιωτικής επέμβασης – αν και πτυχές της εξωτερικής παρέμβασης μπορούν να προκαλέσουν τη διαδικασία της ριζοσπαστικοποίησης, ή να την επιταχύνουν. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ενώ η τρομοκρατία που μπορεί να προκαλείται από ξένη επέμβαση είναι σαφώς μια τραγωδία, πολυπρισματικά παρατηρώντας, μια παρέμβαση θα μπορούσε να βοηθήσει τη μετάβαση από τη δικτατορία στη δημοκρατία και, ενδεχομένως, σε χαμηλότερα επίπεδα τρομοκρατίας. Κλείνοντας, όπου εμφανίζεται ξένη στρατιωτική επέμβαση, είναι ένας ισχυρός παράγοντας που έχει την ικανότητα να ωθήσει τους ανθρώπους έντονα προς την κατεύθυνση της τρομοκρατίας με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα τον τύπο της επέμβασης.

Πηγές:

1. Bjørgo, T. (2006). Root causes of terrorism. 1st ed. London [u.a.]: Routledge.
2. Choi, S. (2011). Does U.S. Military Intervention Reduce or Increase Terrorism? Available at: https://www.researchgate.net/publication/228214487_Does_US_Military_Intervention_Reduce_or_Increase_Terrorism [Accessed 8 Mar. 2017].
3. Gunaratna, R. (2002). Inside Al Qaeda. 1st ed. New York: Columbia University Press.
4. MacDonald, A. and Beech, M. (2008). Trolls on vacation. 1st ed. New York, N.Y.: Bloomsbury Children’s Books.
5. Pape, R. (2017). Why U.S. military involvement will hurt Iraq and increase suicide terrorism. Available at: https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2014/06/19/why-u-s-military-involvement-will-hurt-iraq-and-increase-suicide-terrorism/?utm_term=.471d48b03ed7 [Accessed 8 Mar. 2017].
6. Cronin, A. (2002), ‘Behind the Curve: Globalization and International Terrorism’, in International Security, Vol. 27, Issue 3
7. Youssef, N. (2017). The U.S.-Backed War in Yemen Is Strengthening al Qaeda. Available at: http://www.thedailybeast.com/articles/2015/08/25/the-u-s-backed-war-in-yemen-is-strengthening-al-qaeda.html [Accessed 9 Mar. 2017].
8. Cockburn, P. (2017). In Yemen, our intervention has given al-Qaeda the upper hand. Available at: http://www.independent.co.uk/voices/thanks-to-uk-and-us-intervention-al-qaeda-now-has-a-mini-state-in-yemen-its-iraq-and-isis-all-over-a6986086.html [Accessed 9 Mar. 2017].
9. Chengu, G. (2017). America Created Al-Qaeda and the ISIS Terror Group. Available at: http://www.globalresearch.ca/america-created-al-qaeda-and-the-isis-terror-group/5402881 [Accessed 9 Mar. 2017].
10. Hussain, D. (2017). ISIS: The “unintended consequences” of the US-led war on Iraq. Available at: http://www.foreignpolicyjournal.com/2015/03/23/isis-the-unintended-consequences-of-the-us-led-war-on-iraq/ [Accessed 9 Mar. 2017].