Ορισμοί και ιστορική πορεία

Η έννοια της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης έχει διττό χαρακτήρα καθότι, από τη μία πλευρά, προϋποθέτει μια νομική, πολιτική και οικονομική ολοκλήρωση των κρατών-μελών της Ε.Ε. και, από την άλλη, υπονοεί ότι η Ένωση αυτή μπορεί να καταστεί εφικτή μέσα από τον φιλελεύθερο χαρακτήρα μιας οικονομικής ζώνης που θα επιτρέψει την ανάπτυξη και ευημερία όλων των χωρών στον ευρωπαϊκό χώρο. Εντούτοις, η ρητή προάσπιση της ανθρώπινης ύπαρξης και ελευθερίας υποβαθμίστηκε από τα ελλείμματα που έφεραν οι Συνθήκες της Ο.Ν.Ε. και του Maastricht, επηρεάζοντας την πορεία της ενοποίησης. Η ασύμμετρη κατασκευή της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, με την απουσία ενός ρυθμιστικού οικονομικού πλαισίου που θα μπορούσε να προβλέψει ενδεχόμενες κρίσεις, καθώς και οι πολιτικές δημοσιονομικής εξυγίανσης -οι οποίες συνδέονταν με τη λιτότητα και την πολιτική ισχύος των πιο ανταγωνιστικών κρατών έναντι των λιγότερο ανεπτυγμένων- αμφισβήτησαν την ενότητα, και δημιούργησαν το ερώτημα κατά πόσο καθίσταται βιώσιμη η ενοποίηση για τα λιγότερο ανεπτυγμένα κράτη-μέλη της Ευρώπης – όπως οι χώρες της νότιας Ευρώπης. Το χρονικό της ενοποίησης κατά τη δεκαετία του 2000 έμελλε να αναδείξει ότι, όχι μόνο τα παραπάνω, αλλά και η συνολική δομή της Ένωσης αντιμετώπιζε προβλήματα στο εσωτερικό της – προβλήματα που, την επαύριο των Γερμανικών Εκλογών του 2017, τέθηκαν επί τάπητος από τη γαλλική και τη γερμανική πλευρά.

Macron: η μορφοποίηση της Νέας Ατζέντας Ευρωπαϊκής  Ενοποίησης

Οι γαλλικές προεδρικές εκλογές (Απρίλιος-Μάιος 2017) αποτέλεσαν κομβικό σημείο για το χρονικό της ευρωπαϊκής ενοποίησης, διότι έφεραν στο τραπέζι ερωτήματα για την εξέλιξή της, καθώς και για τη συνολική πορεία της Ευρώπης από εδώ και στο εξής. Εκ πρώτης όψεως, βέβαια, και το BREXIT οδήγησε στη συζήτηση της αμφισβήτησης του ευρωπαϊκού οικονομικού κεκτημένου, αλλά οι γαλλικές εκλογές διασφάλισαν ότι η συζήτηση δεν είναι τόσο οικονομική, όσο πολιτική. Η νίκη του Macron έναντι των εθνικιστικών δυνάμεων υποδηλώνει εν μέρει ότι η κουβέντα για την ανασύσταση της Ευρώπης ως μια πιο ενοποιημένη οντότητα παραμένει ανοιχτή, και ζητά καθολικές απαντήσεις. Η διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ατζέντας ενοποίησης του Macron βασίζεται στην αναζωογόνηση της Ευρώπης ως πολιτικός, αμυντικός και οικονομικός φορέας αξιών.

Όσον αφορά στην άμυνα, ο Macron τάσσεται υπέρ μιας πρώτης πολιτικής μεταρρύθμισης για την άμυνα και την ασφάλεια, προτείνοντας ένα κοινό αμυντικό ταμείο προϋπολογισμού. Η Ευρώπη θα συνεχίσει τη συνεργασία της με το Ν.Α.Τ.Ο. ενώ, παράλληλα, ο Γάλλος Πρόεδρος πρότεινε τη δημιουργία ευρωπαϊκής εισαγγελίας για την εξάλειψη του κινδύνου της τρομοκρατίας. Μια λύση θα μπορούσε να είναι η δημιουργία μιας ειδικής Ευρωπαϊκής Ακαδημίας κατά των τρομοκρατικών απειλών, με εξειδικευμένο, κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό απ’ όλα τα κράτη-μέλη της Ένωσης. Επίσης, ο Macron επιθυμεί την προώθηση ενός ευρωπαϊκού προγράμματος χρηματοδότησης για την ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, αντιτιθέμενος στην απομόνωση και γκετοποίησή τους.

Αναφορικά με το πολιτικό και οικονομικό κεκτημένο, ο Macron τάχθηκε υπέρ ενός ευρωπαϊκού προϋπολογισμού για την αποτελεσματική και βιώσιμη χρηματοδότηση επενδύσεων, καθώς και για τη μείωση των επιπτώσεων των οικονομικών κρίσεων στην Ένωση. Παράλληλα, η σημασία της καθιέρωσης ενός ορίου κατώτατου μισθού -όπως ανέφερε- θα διέκοπτε πλέον το χρονικό των ελαστικών μορφών εργασίας, αλλά και την ανισότητα ανάμεσα στην κεντρική και νότια Ευρώπη. Με αυτόν τον τρόπο, ο Macron τείνει να διορθώσει τις δομικές αδυναμίες της Ευρώπης, υπογραμμίζοντας την πολιτική διάσταση της οικονομικής ενότητας, και κατηγορώντας τις πολιτικές λιτότητας που οδήγησαν τα κράτη-μέλη στην κρίση. Επίσης, η οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση μπορεί να επιτευχθεί μέσω της μετατροπής του ESM σε ένα Νομισματικό Ταμείο, καθώς και μέσω της δημιουργίας κοινών κανόνων φορολόγησης για τη διασφάλιση της κοινωνικής πρόνοιας.

Merkel: Ενωμένη Ευρώπη ή Ενωμένη Γερμανία

Συγκριτικά με τη γαλλική πλευρά, το γερμανικό μπλοκ φαίνεται να είναι αρκετά διχασμένο. Οι εκλογές του Οκτωβρίου του 2017 ανέδειξαν τις έντονες διαφωνίες ανάμεσα στη Merkel, στον Schäuble και στα υπόλοιπα κόμματα του συνασπισμού της “Jamaica”. Όσον αφορά στη Merkel, αυτή φαίνεται εκ πρώτης όψεως να είναι σύμφωνη με το σχέδιο Macron. Η εποχή όπου η Γερμανία αποτελούσε τον βασικό ενοποιητικό παράγοντα για την κοινή ευρωπαϊκή αγορά και προστασία του ευρωπαϊκού κεκτημένου φαίνεται -θεωρητικά- να αποτελεί παρελθόν, καθώς η Merkel δείχνει να δέχεται τη μοιρασιά των ρόλων ανάμεσα στη γαλλική και στη γερμανική πλευρά. Αφορμή αποτελεί η Καταλανική κρίση, κατά την οποία και οι δύο δυνάμεις συνασπίστηκαν για την υπεράσπιση του Rajoy και της μη διάλυσης της ισπανικής περιφέρειας. Η Merkel έχει αντιληφθεί ότι το “παιχνίδι” της λιτότητας θα πρέπει να εξασθενίσει, για να μην υπάρξει αναδιάταξη του ευρωπαϊκού χάρτη. Αυτό βέβαια επιβεβαιώνεται και από τη συνάντηση της ομάδας των G20 στη Γερμανία το 2017, οπότε και αναφέρθηκαν η ανισότητα και η λιτότητα ως καταστρεπτικές πολιτικές διάλυσης της ενότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Βέβαια, στο Βερολίνο κυριαρχεί η ανησυχία περί των μακροπρόθεσμων διαρθρώσεων, καθότι πιθανώς να ενθαρρύνουν την υπερβολική οικονομική ελευθερία και την αύξηση του πληθωρισμού. Εντούτοις, η αποχώρηση του Schäuble από το Υπουργείο Οικονομικών σηματοδοτεί μια νέα εποχή για τη Γερμανία – γεγονός που διαβλέπει θετικά η γαλλική πλευρά. Ιδιαίτερα κατά την προεκλογική της εκστρατεία, η Merkel υπογράμμισε με μεγάλη έμφαση τη σημασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ως αναπόσπαστο κομμάτι της εξέλιξης της Ένωσης, προσπαθώντας να αποφύγει τα πυρά για το προσφυγικό ζήτημα.

Ωστόσο, η γερμανική πλευρά εξακολουθεί να έχει επιφυλάξεις για τις μεταρρυθμίσεις που προτάσσονται από το γαλλικό μέτωπο. Τόσο ο Schäuble και οι υποστηρικτές του, όσο και οι Φιλελεύθεροι επιθυμούν περισσότερο μια λογική απομονωτισμού και εθνικής κυριαρχίας, παρά μια τάση προς μια φεντεραλιστική Ευρώπη. Ένα τέτοιο γεγονός φαντάζει λογικό, καθότι η Γερμανία έλαβε τον ρόλο του “προστάτη” κατά την περίοδο της έξαρσης της οικονομικής κρίσης – αλλά, όπως απεδείχθη, χωρίς μεγάλη επιτυχία. Πώς θα μπορούσε να μην μονοπωλήσει ξανά τον ρόλο της ηγέτιδας δύναμης; Σε αντίθεση με τις συντηρητικότερες φωνές, η Κεντροαριστερά της Γερμανίας παρακολουθεί με ενδιαφέρον και φιλικότερο τρόπο όλες αυτές τις εξελίξεις. Αρχικά, λοιπόν, διατηρείται κοινή γραμμή σε κάποια από τα ζητήματα που τέθηκαν στο τραπέζι – όπως, λόγου χάρη, στο ζήτημα του κοινού κατώτατου μισθού και κοινού προϋπολογισμού.

Συμπεράσματα

Εκ πρώτης όψεως, πράγματι η Ευρώπη φαίνεται να αλλάζει και να προχωράει προς πιο δημοκρατικές και ριζοσπαστικές λύσεις, αμφισβητώντας το status quo που ήθελε τη Γερμανία ηγέτιδα της νομισματικής πολιτικής. Οι αποτυχίες του Maastricht και της Ο.N.Ε. αποτελούν ένα “μαύρο” παρελθόν, και στη θέση τους πλέον αναγεννιέται κάτι νέο και πολύ πιο σχετικό με την Ευρώπη των αξιών – όπως την επιθυμούσαν οι υποστηρικτές της την επαύριο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ωστόσο, ανακύπτουν κάποια ερωτήματα, όπως είναι το πρόβλημα της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας. Και οι δύο παραπάνω ηγέτες έχουν μονοπωλήσει αρκετά το ενδιαφέρον για τη σημασία ενός θεσμικού ρυθμιστικού οικονομικού και πολιτικού πλαισίου με επίκεντρο την ρευστότητα και τις επενδύσεις. Επίσης, το πρόβλημα των προσφυγικών ρευμάτων δεν μπορεί να διευθετηθεί μόνο με την ενίσχυση των αμυντικών λειτουργιών της Ένωσης. Από τη μία, γίνεται συζήτηση για την ένταξη των προσφύγων και, από την άλλη, για τον κίνδυνο της τρομοκρατίας, ο οποίος -σε τελευταίο στάδιο- αναλύεται αμυντικά. Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει να διερευνηθεί από πού προέρχεται αυτός, και να μην θεωρηθεί ως ένα ακόμη στοιχείο της ανατολίτικης πολιτικής κουλτούρας και σκέψης, και ύστερα να θεωρηθεί σαφές ότι ο κατώτατος μισθός είναι μια αρχή για την οικοδόμηση ενός προνοιακού συστήματος εργασίας και ασφάλισης για όλους τους πολίτες, απ’ όπου και αν προέρχονται, εφόσον είναι κάτοικοι της Ευρώπης.

Επίσης, θα πρέπει να δοθεί περισσότερη έμφαση στο κομμάτι της βιωσιμότητας του εγχειρήματος ώστε, αυτή τη φορά, να μην υπάρξουν μονοπωλιακά παιχνίδια εξουσίας -όπως συνέβη κατά την περίοδο 2000-2010-, αλλά και ώστε να διασφαλιστεί ότι τα νέα επενδυτικά σχέδια θα ακολουθούν τις γραμμές της αειφορίας, και όχι της κερδοσκοπίας. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι να δοθεί έμφαση στα ευρωπαϊκά όργανα ως φορείς ιδεών και αξιών. Αυτό που έλειπε από την Ευρώπη δεν ήταν τόσο η απουσία ενός ρυθμιστικού πλαισίου που θα προστάτευε τα κράτη από ενδεχόμενες πολιτικές και οικονομικές κρίσεις, αλλά ένα ιδεολογικό -κοινό για όλους- πλαίσιο, το οποίο θα ενισχύει τα λιγότερο ανεπτυγμένα κράτη, θα στηρίζεται στις ανθρώπινες αξίες, και θα επικοινωνεί μέσω ενός ισχυρού Κοινοβουλίου, και όχι μέσω ενός Eurogroup. Η νέα Ευρώπη δεν θα οικοδομηθεί από δύο προσωπικότητες της εποχής -όπως τη Merkel ή τον Macron-, αλλά από τους ίδιους τους πολίτες της, πανευρωπαϊκά.

Πηγές:

1. Κουναλάκη, Ξ. (2017). Η Μέρκελ, ο Μακρόν και το μέλλον της ευρωπαϊκής ιδέας. http://www.kathimerini.gr/916560/article/epikairothta/kosmos/h-merkel-o-makron-kai-to-mellon-ths-eyrwpaikhs-ideas
2. Αναστασοπούλου, Ε. (2017). Ιδέες Μακρόν για τη νέα Ευρώπη στο πνεύμα Μέρκελ. http://www.dw.com/el/%CE%B9%CE%B4%CE%AD%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CF%81%CF%8C%CE%BD-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7-%CE%BD%CE%AD%CE%B1-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8E%CF%80%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%BD%CE%B5%CF%8D%CE%BC%CE%B1-%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%BA%CE%B5%CE%BB/a-40411142
3. Αθανασόπουλος, Α. (2017). Το σχέδιο Μακρόν – Μέρκελ για μεταρρύθμιση της ευρωζώνης. http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=887933
4. Ντάλης, Σ. (2017). Ο Μακρόν μια νέα ελπίδα για την ευρωπαϊκή ενοποίηση; http://www.lecourrierdiplomatique.eu/2017/10/o-makron-elpida-gia-tin-evropaiki-enopiisi/
5. Γεωργούδης, Π. (2017). «Η ευρωπαϊκή ενοποίηση η Γερμανία και η επιστροφή των εθνικισμών». http://www.efsyn.gr/arthro/i-eyropaiki-enopoiisi-i-germania-kai-i-epistrofi-ton-ethnikismon
6. Κίρκεγκααρντ, Γ. (2017). Οι μεγάλες προσδοκίες και το στοίχημα Μακρόν. http://www.kathimerini.gr/914509/article/epikairothta/kosmos/oi-megales-prosdokies-kai-to-stoixhma-makron
7. Carrel, P. (2017). Merkel, Macron eye deeper eurozone integration after German election. https://www.reuters.com/article/us-germany-election-merkel/merkel-macron-eye-deeper-eurozone-integration-after-german-election-idUSKCN1B90YI
8. DW. (2017). Can Merkel and Macron agree on EU’s future? http://www.dw.com/en/can-merkel-and-macron-agree-on-eus-future/a-40710395
9. Μουσουλίδη, Α. (2017).  Γερμανικές Εκλογές 2017: Η Αυριανή Ευρώπη. https://powerpolitics.eu/author/aspasiamousoulidi/