Από το 2007 και το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η Ευρώπη φαίνεται όλο και περισσότερο να ολισθαίνει προς μια πιο συντηρητική και μοναχική κατεύθυνση. Πολλοί μιλούν για σταδιακή διάλυση του Ευρωπαϊκού οικοδομήματος μέσα από μικρά “χτυπήματα” αντιδημοκρατικών πολιτικών και μεθόδων.Το άρθρο αυτό επιδιώκει να επικεντρωθεί στην τάση της εκλογικής συμπεριφοράς, ως αποτέλεσμα των κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων που επέφερε η οικονομική κρίση στην Ευρώπη. Το “εργαστήριό” μας θα είναι οι επερχόμενες εκλογές: Ολλανδικές και Γαλλικές. Ποιά είναι η τάση των διάφορων εκλογικών στρωμάτων, ανάλογα με την ηλικία, την κοινωνική διαστρωμάτωση και την ιδεολογική τους τοποθέτηση;

Η Ολλανδική περίπτωση

Η οικονομική κρίση στην Ολλανδία, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις μελέτες του ΟΟΣΑ, δεν είχε  τόσο ισχυρές επιπτώσεις όσο σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Η εισοδηματική ανισότητα που είχε αυξηθεί τις δεκαετίες 1980-1990 , μειώθηκε την περίοδο του 2000. Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται το επίπεδο φτώχειας για το σύνολο του πληθυσμού, και το επίπεδο της εισοδηματικής ανισότητας που μετριέται βάσει του δείκτη GINI (1 μέγιστη ανισότητα και 0 απόλυτη ισότητα). Εστιάζοντας  στην περίοδο 2010-2014, με βάση στοιχεία της EUROSTAT, παρατηρούμε πως η φτώχεια δεν ήταν τόσο ισχυρή στην Ολλανδία, σημειώνοντας πολύ μικρή αύξηση. Το γεγονός αυτό εξηγείται αν ληφθεί υπ’όψιν ότι η Ολλανδική οικονομία βρίσκεται στη δεκάδα των δυνατών ευρωπαϊκών οικονομικών παικτών, με ένα σημαντικό εμπορικό πλεόνασμα και αυξημένες γεωργικές εξαγωγές. Παρόλα ταύτα, η εισοδηματική ανισότητα παρέμεινε υψηλή, για το επίπεδο της συγκεκριμένης οικονομίας.Το δημοσιονομικό πρόγραμμα της τότε Ολλανδικής κυβέρνησης εστίαζε στη λιτότητα στην αγορά εργασίας και στο συνταξιοδοτικό σύστημα. Η οικονομική κρίση επηρέασε περισσότερο το νέο εργατικό δυναμικό, αλλά και τα κατώτερα εισοδήματα, τα οποία δεν κατάφεραν να ενσωματωθούν στον μονοπωλιακό ανταγωνισμό (λ.χ. οι αγρότες) ή οι εργάτες με χαμηλές αποδοχές.

Στον πίνακα της EUROSTAT φαίνεται ότι μεγαλύτερη ανισότητα αντιμετωπίζουν οι ηλικίες 18-64. Μπορούμε, λοιπόν, να υποθέσουμε ότι οι ψηφοφόροι με χαμηλά εισοδήματα, οι οποίοι επλήγησαν περισσότερο από την κρίση και νιώθουν “αδικημένοι” από τη διανομή πλούτου και την οικονομική πολιτική της Ένωσης, θα στραφούν σε λύσεις που εκφράζουν έξοδο και αποδέσμευση από την Ευρώπη.

Μια τέτοια εναλλακτική αποτελεί το κόμμα του Geert Wilder, ο οποίος υιοθετεί μια δεξιά και συντηρητική ατζέντα, τοποθετώντας τον εαυτό του στην ίδια γραμμή με τη Thatcher, παρά το γεγονός πως κατηγορεί τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές της. Τρέχον σημείο της ρητορικής του αποτελεί η εναντίωση στον Ισλαμισμό, αλλά και στα πολιτικά λάθη που έγιναν από τις προηγούμενες κυβερνήσεις συναπισμού μεταξύ αριστεράς και κέντρου. Επιθυμεί, επίσης, να αναβιώσει αξίες όπως η οικογένεια, η εθνική ταυτότητα η οποία χάνεται υπό το καθεστώς της Ευρώπης, καθώς και να χτίσει ένα καλύτερο κράτος πρόνοιας, δεδομένου ότι το παρόν επλήγη από το καθεστώς λιτότητας των προηγούμενων κυβερνήσεων. Όσοι έχασαν τις δουλειές τους και θεωρούν ως κύριους υπεύθυνους τη λιτότητα και την αποτυχία της αριστεράς να δώσει μια άλλη εναλλακτική, σε συνδυασμό με τις μεταναστευτικές ροές, πιθανόν να στραφούν προς τον Wielder.

Αντίθετα, το φιλελεύθερο κόμμα του Rutte ανταποκρίνεται περισσότερο στις επιταγές των μεγαλοαστικών στρωμάτων, ή όσων διατήρησαν την εργασία τους και κατέχουν υψηλές θέσεις στη βιομηχανία. Επίσης, ο φόβος για τη γέννηση μιας εθνικιστικής Ευρώπης θα στρέψει το εκλογικό κοινό προς τον Rutte. Είναι δύσκολο μια χώρα όπως η Ολλανδία, η οποία είχε την τάση να είναι προσανατολισμένη προς την κεντρώα ατζέντα, να υιοθετήσει σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα μια εξ’ολοκλήρου αντίθετη κατεύθυνση, προτιμώντας τον Wielder. Η ψήφος της νεολαίας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις συνθήκες διαβίωσης, συνεπώς αρκετοί θα ρέπουν και προς τα δύο κόμματα, αλλά και προς τους πράσινους, καθότι κυριαρχεί απογόητευση για τη στάση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων απέναντι στην κρίση.

Η Γαλλική περίπτωση

Η περίπτωση της Γαλλίας είναι πιο περίπλοκη, καθότι πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν, πέρα από άλλους παράγοντες, και το ιστορικό παρελθόν της, το οποίο έχει μεγαλύτερο ιδεολογικό αποτύπωμα. Η οικονομική κρίση έπληξε ιδιαίτερα τη Γαλλία αναφορικά με τα επίπεδα φτώχειας, ανεργίας και ανισότητας. Τα τελευταία στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δείχνουν πως η Γαλλία σημείωσε το όγδοο υψηλότερο ποσοστό ανεργίας, ανάμεσα στα 28 κράτη της Ένωσης. Παράλληλα, κατά την περίοδο της κρίσης, αυξήθηκε η φτώχεια, όσον αφορά το εργατικό δυναμικό μεταξύ των νέων 25 με 29 ετών. Αν και έγιναν προσπάθειες από τον Hollande, το τελευταίο εξάμηνο η φτώχεια παραμένει σε υψηλά επίπεδα για τα δεδομένα της Γαλλίας. Αρκετοί Γάλλοι μικροκαλλιεργητές έχουν δυσαρεστηθεί από το σκληρό ανταγωνισμό που δέχονται μέσα στο μονοπωλιακό καθεστώς της Ένωσης. Ο Fillon, σε δήλωσή του, θεωρεί πως οι αγρότες στρέφονται προς την ακροδεξιά διότι η Le Pen υιοθετεί το ρόλο του σωτήρα στην κρίση, χωρίς όμως ουσιαστικά επιχειρήματα. Επίσης, η αύξηση των άτυπων μορφών απασχόλησης στη Γαλλία της κρίσης στρέφει αρκετούς νέους που ζουν στα όρια της φτώχειας μακριά από το ευρωπαϊκό όνειρο και κεκτημένο.

Ο Melenchon, απ΄την άλλη, εκφράζοντας το κομμουνιστικό κόμμα, αντίκειται και εκείνος στο ευρωπαϊκό όνειρο, με διαφορετική ρητορική και προσανατολισμό από τη Le Pen. Ωστόσο, η διάσπαση της αριστερής πτέρυγας δεν είναι σε θέση να επιφέρει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα. Αν η αριστερά ήθελε να κερδίσει την εκλογική μάχη θα έπρεπε να ενωθεί και να ανακατασκευάσει την ατζέντα της. Βαδίζοντας δεξιότερα, ο Macron φαίνεται να έχει ισχυροποιήσει τη θέση του στην εκλογική μάχη. Με κεντρώα θέση στον πολιτικό άξονα δεξιάς-αριστεράς, φιλελεύθερες καταβολές και υπέρ του Ευρωπαϊκού ονείρου, φαίνεται να έχει αρκετή αποίχηση στη νεολαία με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, καθώς και στις μεγαλοαστικές τάξεις. Ωστόσο, όσο πλησιάζουν οι εκλογές, προσπαθεί να ασκεί εντονότερη κριτική προς την πολιτική των Βρυξελλών, οι οποίες οδήγησαν τη Γαλλία στη θέση που είναι σήμερα. Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσει να αποσπάσει μεγαλύτερο εκλογικό κοινό, και οι δυσαρεστημένοι ψηφοφόροι -που ενδεχομένως να στρεφόντουσαν προς την Le Pen- να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία στο κόμμα του.

Συμπεράσματα

Είναι φανερό πως οι πολιτικές και οι οικονομικές εξελίξεις έχουν βαθύτατα επηρεάσει το εκλογικό κλίμα. Ίσως αυτό είναι το πρόβλημα πολλών δημοσκοπικών αναλύσεων τα τελευταία χρόνια. Δεν μπορούν να αναλύσουν την πολιτική συμπεριφορά διότι λαμβάνουν ως δεδομένο, a priori, πως ισχύουν συγκεκριμένες συμπεριφορές. Η ανθρώπινη συμπεριφορά, όμως, δεν μπορεί να ερμηνευθεί επιφανειακά, ούτε εργαλειακά, παρά μόνο ορθολογικά. Αυτό που έχει παρατηρηθεί στην Ευρώπη της κρίσης είναι η τάση των ψηφοφόρων να αμφισβητούν το παρόν οικοδόμημα. Με την αύξηση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων, είναι λογικό να υποθέσει κανείς πως κάτι στην Ευρώπη του 21ου αιώνα έχει αλλάξει, και μάλλον όχι προς το καλύτερο. Σίγουρα δεν ευθύνεται ένα νόμισμα, αλλά η πολιτική που το ακολουθεί, και αυτό ίσως θα έπρεπε να αποτελέσει αφετηρία ενός προβληματισμού. Η Ευρώπη της πολυφωνίας και του πλουραλισμού έχει όντως μεταμορφωθεί σε οικοδόμημα πολλών ταχυτήτων, αλλά με κοινή οικονομική πολιτική, η οποία είναι αντιστρόφως ανάλογη της ευημερίας που επιθυμούν οι πολίτες που την απαρτίζουν. Το γεγονός αυτό φαίνεται να δημιουργεί τάσεις διεξόδου προς εναλλακτικές φωνές, οι οποίες καταφεύγουν στη χρήση λαϊκιστικής ρητορικής. Εντέλει, όπου δεν αναδεικνύεται σαφής απάντηση για την αλλαγή της υπάρχουσας κατάστασης, η πόλωση θα είναι μεγαλύτερη. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, άλλωστε, αποτελούν το Brexit, η εκλογή Trump και η διενέργεια δημοψηφίσματος στην Ιταλία.

Πηγές:

1. O’Leary, N. (2017). Dutch Labor exits stage left. [online] POLITICO. Available at: http://www.politico.eu/article/dutch-labor-party-exits-stage-left-dutch-elections-lodewijk-asscher/ [Accessed 19 Mar. 2017].
2. Council on Foreign Relations. (2017). Dutch Elections and the Future of the EU. [online]  Available at: http://www.cfr.org/netherlands/dutch-elections-future-eu/p38920 [Accessed 19 Mar. 2017].
3. Vinocur, N. (2017). French farmers flock to Le Pen — and hope for the best. [online] POLITICO. Available at: http://www.politico.eu/article/french-farmers-flock-to-marine-le-pen-hope-for-the-best-agricultural-policy/?utm_content=buffer7b8a0&utm_medium=social&utm_source=facebook.com&utm_campaign=buffer [Accessed 19 Mar. 2017].
4. Piet, R. (2017). Why the French elections will change the face of Europe. [online] Aljazeera.com. Available at: http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2017/03/french-elections-change-face-europe-170307080719169.html [Accessed 19 Mar. 2017].