Το τελευταίο διάστημα γινόμαστε μάρτυρες μίας μεγάλης αναταραχής που έχει καταλάβει τη Τουρκία, και η οποία μπορεί να επηρεάσει άμεσα τη χώρα μας. Η Άγκυρα, από τη δική της πλευρά, βλέποντας την αποσταθεροποίηση στο εσωτερικό της, ψάχνει εναγωνίως διπλωματικά ερείσματα σε μία περιοχή στην οποία είναι αποξενωμένη. Στο πλαίσιο αυτό είδαμε την προσπάθεια επαναπροσέγγισης του Ισραήλ από την Τουρκία, κατόπιν έξι ετών παγωμένων σχέσεων.

Οι δύο χώρες είχαν παραδοσιακά καλές σχέσεις, καθώς η μεν Τουρκία είχε πρόσβαση στην ανεπτυγμένη βιομηχανία όπλων των Ισραηλινών, και το δε Ισραήλ είχε πρόσβαση στη μεγάλη Τουρκική αγορά, στην οποία μπορούσε να εξάγει τα προϊόντα του. Για τους λόγους αυτούς οι δύο πλευρές παραγνώριζαν το ακανθώδες Παλαιστινιακό Ζήτημα, στο οποίο η Άγκυρα είχε λόγους -ως μουσουλμανική χώρα- να ανταγωνιστεί τα Ιεροσόλυμα.

Η Απαρχή της Κρίσης

Τα σύννεφα στις διμερείς σχέσεις άρχισαν να εμφανίζονται με την εκλογή στην πρωθυπουργία της Τουρκίας του Recep Tayyip Erdoğan, το 2002. Η εφαρμογή από μέρους του μίας ακραίας φιλοπαλαιστινιακής πολιτικής, με σκοπό να συσπειρώσει γύρω από την Τουρκία τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της περιοχής, απομάκρυνε το Ισραήλ από την παραδοσιακή φιλοτουρκική του στάση και του έδειξε πως, στο πρόσωπο της Τουρκίας, πλέον είχε άλλον ένα διπλωματικό πονοκέφαλο.

Ισραηλινός στρατιώτης τραυματίζεται και κρατείται όμηρος από ένοπλους Τούρκους ακτιβιστές πάνω στο Μαβί Μαρμαρά. Παρατηρείστε το μαχαίρι που φέρει ο άνδρας στα δεξιά.

Λεονταρισμοί από πλευράς Erdoğan, όπως η εξομοίωση του Ισραήλ με το ναζιστικό καθεστώς, καθώς και η ‘θεατρική’ αποχώρησή του από το World Economic Forum το 2009, απομάκρυναν τις δύο πλευρές. Ωστόσο το μεγαλύτερο πλήγμα ήρθε το 2010, με το επεισόδιο του Μαβί Μαρμαρά, όπου Ισραηλινοί καταδρομείς κατέλαβαν στολίσκο αποτελούμενο κυρίως από Τουρκικά πλοία, ο οποίος προσπαθούσε να διασπάσει τον Ισραηλινό αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας.

Το περιστατικό ήταν που προκάλεσε την κατάρρευση στις σχέσεις των δύο χωρών. Η Τουρκία άμεσα διέκοψε τη στρατιωτική συνεργασία, και ανακάλεσε τον πρέσβη της από το Τελ Αβίβ. Ένα χρόνο αργότερα απέλασε και τον Ισραηλινό πρέσβη από την Άγκυρα. Τη στενή συνεργασία των δύο χωρών, που υπήρχε μία δεκαετία πιο πριν, ήρθε να διαδεχθεί έντονη εχθρικότητα.

Η Αντίδραση του Ισραήλ

Προφανής κίνηση από πλευράς Ισραήλ ήταν η προσέγγιση της χώρας μας. Ελληνικά και Ισραηλινά μαχητικά διεξάγουν κοινά αεροναυτικά γυμνάσια πάνω από την Ελλάδα.

Βλέποντας τον παραδοσιακό του σύμμαχο να γίνεται εχθρός, το Ισραήλ κλήθηκε να αντικαταστήσει αυτό το κενό. Προφανής επιλογή ήταν η δημιουργία άξονα μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας. Κύριο όχημα της συνεργασίας ήταν η πρόταση για τη δημιουργία του αγωγού East Med, ο οποίος θα μετέφερε Ισραηλινό φυσικό αέριο στην Κύπρο, και από εκεί στην Ελλάδα ώστε να διοχετευτεί στις Ευρωπαϊκές αγορές. Κάτι τέτοιο θα αναβάθμιζε ραγδαία τη γεωστρατηγική σημασία της χώρας μας, και θα την έκανε εναλλακτική πηγή απόκτησης ενέργειας σε μία Ευρώπη που στερείται τέτοιων πόρων.

Δεύτερη κίνηση από πλευράς Ισραήλ, με σκοπό να ασκήσει πίεση στην Τουρκία, ήταν η προσέγγισή του προς τους Κούρδους. Τα Ιεροσόλυμα είδαν τη πιθανότητα δημιουργίας Κουρδικού κράτους, πέρα από μοχλό πίεσης προς την Άγκυρα, ως μία ευκαιρία δημιουργίας ενός μη-αραβικού κράτους στην περιοχή, το οποίο δεν θα εμφορείται από έντονα ισλαμικά στοιχεία. Έτσι το Ισραήλ υποστήριξε τους Κούρδους της Συρίας με μεγάλη αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας, ενώ πιθανολογείται έντονα και η αποστολή στρατιωτικού εξοπλισμού.

Κάνοντας μία συνολική αποτίμηση της στάσης του Ισραήλ, παρατηρούμε ότι κράτησε σθεναρή στάση έναντι της Τουρκίας χωρίς να υποχωρεί στις πιέσεις της, αλλά ήταν προσεκτικό να μην είναι αυτό που θα προκαλέσει περεταίρω βλάβη στις διμερείς σχέσεις. Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι απέφυγαν να κάνουν χαρακτηρισμούς για την Τουρκία ανάλογους με αυτούς που έκανε εκείνη, ενώ υπήρξε και μία μάταιη προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων από πλευράς του Ισραηλινού Πρωθυπουργού το 2013.

Η Κρίση από την Πλευρά της Τουρκίας

Όταν ο Erdoğan ήρθε στην εξουσία της Τουρκίας, το 2002, είχε ως κύρια εξαγγελία την πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων» η οποία προέβλεπε ότι, από εκείνη τη στιγμή, οποιοδήποτε πρόβλημα είχε η Τουρκία στην περιοχή θα λυνόταν.

Η Τουρκία του Ερντογάν σε μικρό χρονικό διάστημα πέρασε από τη “πολιτική μηδενικών προβλημάτων”, στην απόλυτη διπλωματική απομόνωση.

Ωστόσο, στο διάστημα παραμονής του στην εξουσία, ο Erdoğan πρακτικά χάλασε τις σχέσεις του με όλους τους δρώντες στην περιοχή, απομονώνοντας τη χώρα του σε βαθμό που δεν έχουμε συναντήσει ξανά στην πρόσφατη ιστορία της. Ενδεικτικά αναφέρουμε την αποπομπή από την εξουσία της Αιγύπτου του Προέδρου Morsi, και την αντικατάστασή του από μία κυβέρνηση την οποία η Τουρκία δεν αναγνωρίζει, τον ανταγωνισμό με το καθεστώς Assad στη Συρία και την υποστήριξη τζιχαντιστών για την ανατροπή του, την κατάρριψη του Ρωσικού αεροσκάφους πριν ένα χρόνο, καθώς και την αποτυχημένη προσπάθεια διεκδίκησης της Μοσούλης, γεγονός που προκάλεσε τριβή με το Ιράκ και τις ΗΠΑ.

Σε αυτά πρέπει να προστεθεί η διπλωματική κρίση με το Ισραήλ, και η κλιμάκωση των διεκδικήσεων εις βάρος της Ελλάδας, με δηλώσεις για “αλύτρωτα νησιά” στο Ανατολικό Αιγαίο. Η Τουρκία έτσι κατάλαβε ότι έπρεπε να διασπάσει το διπλωματικό αδιέξοδο, και αναζήτησε ξανά συμμάχους στο πρόσωπο της Ρωσίας από τη μία, και του Ισραήλ από την άλλη.

Η Επαναπροσέγγιση

Το Δεκέμβριο του 2016 η Τουρκία επεδίωξε και πέτυχε τη μερική εξομάλυνση των σχέσεων της με το Ισραήλ, με την ανταλλαγή πρέσβεων και την επανέναρξη των διπλωματικών σχέσεων.

Την 1η Δεκεμβρίου 2016, ο Ισραηλινός πρέσβης Eitan Na’eh φτάνει στην Άγκυρα για να αναλάβει τα νέα του καθήκοντα.

Πιο πριν είχε συμφωνηθεί η καταβολή από το Ισραήλ αποζημίωσης ύψους 20εκ. δολαρίων στις οικογένειες των θυμάτων του Μαβί Μαρμαρά, καθώς και η άδεια του Ισραήλ προς τουρκικές εταιρίες να αναλάβουν την ανοικοδόμηση της Λωρίδας της Γάζας. Η Τουρκία, από την πλευρά της, διέκοψε τις ποινικές διώξεις εις βάρος των Ισραηλινών καταδρομέων που έλαβαν μέρος στην επιχείρηση του Μαβί Μαρμαρά, ενώ επίσης δεσμεύτηκε να μην επιτρέπει το έδαφός της να χρησιμοποιείται από τη Χαμάς ως χώρος οργάνωσης τρομοκρατικών επιθέσεων εναντίων του Ισραήλ.

Συμπεράσματα

Αυτό που απασχολεί τη χώρα μας από την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ είναι το πώς θα επηρεαστεί η δική μας θέση. Η απάντηση είναι πως αν και η Τουρκία θα ευνοηθεί, δεν θα γίνει σε τέτοιο βαθμό που να υποβαθμίζεται ο ρόλος της χώρας μας. Τα Ιεροσόλυμα έχουν γίνει μάρτυρες μίας ραγδαίας ριζοσπαστικοποίησης στην Τουρκία, ενός αποτυχημένου πραξικοπήματος, και συνεχών τρομοκρατικών επιθέσεων στο εσωτερικό της. Επιπρόσθετα, είναι εξαιρετικά απίθανο η μεν Τουρκία να εγκαταλείψει τη Χαμάς από σύμμαχο, καθώς και το Ισραήλ να εγκαταλείψει τους Κούρδους.

Αν και είναι μάλλον απίθανο οι Τουρκο-Ισραηλινές σχέσεις να επανέλθουν στα προ-2007 επίπεδα, η χώρα μας πρέπει να είναι προσεκτική να συνεχίσει να καλλιεργεί τις σχέσεις της με το Ισραήλ, ως αντιστάθμισμα σε μια ολοένα και πιο επιθετική Τουρκία. Πάνω, Τούρκοι διαδηλωτές στη Κωσταντινούπολη καίνε την Ισραηλινή σημαία.

Άρα οι βασικότεροι λόγοι της διμερούς κρίσης φαίνεται να παραμένουν. Αυτό που μπορούμε να περιμένουμε είναι πως, αν η Τουρκία σταματήσει να προκαλεί το Ισραήλ, και να επιτρέπει το έδαφός της να είναι τόπος οργάνωσης τρομοκρατίας, θα ξανανοίξει ο εμπορικός δρόμος μεταξύ των δύο χωρών. Επίσης θα παύσει το διπλωματικό σαμποτάζ μεταξύ των δύο χωρών, το οποίο είδαμε τα προηγούμενα χρόνια.

Το τελικό συμπέρασμα, αν και δεν είναι ανησυχητικό για τη χώρα μας, επιτάσσει διπλωματική εγρήγορση – ειδικά στο επίπεδο του East Med Pipeline, ο οποίος είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Στην περίοδο που η Τουρκία κάνει ξανά κινήσεις να επιστρέψει στο διπλωματικό τραπέζι της περιοχής, η Αθήνα πρέπει να ισχυροποιήσει τη θέση της με αξιόπιστους συμμάχους, και να αποδείξει πως είναι ο καλύτερος φορέας σταθερότητας στη περιοχή.

Πηγές:

1. Papadopoulos, I. (2015) The Strategic Importance of the Greek – Israeli Alliance. Available at: https://www.academia.edu/17419470/The_Strategic_Importance_of_the_Greek_Israeli_Alliance (Accessed: 9 January 2017).
   
2. Keinon, H. (2016) New Israeli ambassador to turkey arrives in Ankara. Available at: http://www.jpost.com/Israel-News/Politics-And-Diplomacy/Israels-new-ambassador-to-Turkey-arrives-in-Ankara-474167 (Accessed: 9 January 2017).
3. Zalewski, P. (2013) How turkey went from ‘Zero problems’ to Zero friends. Available at: http://foreignpolicy.com/2013/08/22/how-turkey-went-from-zero-problems-to-zero-friends/ (Accessed: 9 January 2017).
4. Koutantou, A. (2016) Greece, Cyprus, Israel look into east Med gas pipeline. Available at: http://www.reuters.com/article/us-europe-gas-eastmed-idUSKCN11Y2FS (Accessed: 9 January 2017).
5. Ravid, B. (2016) Israel Pays Turkey $20 Million in Reparations Agreed Upon in Reconciliation Deal. Available at: http://www.haaretz.com/israel-news/.premium-1.745342 (Accessed: 9 January 2017).