Εισαγωγή

Πολύ πριν αρχίσουν να παραδίδουν δέματα για την Amazon, και να βγάζουν φωτογραφίες, να παρέχουν ασύρματο δίκτυο, ή να διευκολύνουν την επικοινωνία σε δυσπρόσιτες περιοχές, τα drones αποτελούσαν κατεξοχήν προνόμιο των κολοσσών της πολιτικής σκακιέρας: των στρατιωτικών δυνάμεων. Και αν δεν θα ήθελε κανείς να περιττολογεί, πρόκειται για το κατεξοχήν εργαλείο του τιτάνα της στρατιωτικής υπεροχής, έτσι όπως τουλάχιστον καθιερώθηκε κατά τις τελευταίες δεκαετίες – δηλαδή, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Επιβεβαιώνοντας την παράδοση που θέλει μιλιταριστικού τύπου εφαρμογές να παρεισφρέουν στην πεζή καθημερινότητα των πολιτών, έτσι και τα drones (μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα) επανασυστήθηκαν στην παγκόσμια κοινότητα ως το απόλυτο gadget που ενσαρκώνει τις υλιστικές ταγές του αιώνα: τον αχρείαστο μοντερνισμό και την επίπλαστη αναγκαιότητα.

Drone της Amazon για την υπηρεσία PrimeAir

Η ιδέα πίσω από τη γέννηση των drones

Η σκοποθεσία της δημιουργίας των drones είναι ευφυώς απλοϊκή. Ο πόλεμος δι’ αέρος, αν και αποτελεσματικός, ήταν πάντα -και ειδικά στο ξεκίνημά του- εξαιρετικά επικίνδυνος. Στην προσπάθεια να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα των στρατιωτικών επιδρομών μέσω των αιθέρων (βλ. την επίθεση της Αυστρίας κατά της Βενετίας με αυτοσχέδια μπαλόνια γεμάτα από βόμβες, στα μέσα του 19ου αιώνα), και μέσα σ’ ένα κλίμα κακώς εννοούμενου οίστρου που επιφύλασσαν οι παγκόσμιοι πόλεμοι του περασμένου αιώνα, αναδύθηκε το φιλόδοξο εγχείρημα των μη επανδρωμένων αεροσκαφών.

Ήδη από τον καιρό της ιταλικής εισβολής στη Λιβύη το 1911, ήταν αρκετά ελκυστική η ιδέα να μεταφέρονται εκρηκτικές ύλες “αεροπορικώς”, και να επιτελούν με ακρίβεια χειρουργού τον καταστρεπτικό τους σκοπό. Η υλοποίησή της, ωστόσο, ναυάγησε με το τέλος του Μεγάλου Πολέμου – μόνο και μόνο για να βγει από το τέλμα της με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν και αλλοιωμένη στα σημεία, η πεμπτουσία του αρχικού σχεδίου παρέμενε η ίδια: η ύπαρξη, δηλαδή, “αεροπλάνων” χωρίς ανθρώπους να τα πιλοτάρουν. Και πάλι, όμως, η δημοφιλία των πυραύλων και η στροφή των πρωταγωνιστών του ψυχρού κλίματος που μεσουρανούσε εκείνη την εποχή σ’ αυτού του είδους την τεχνολογία παραμέρισε την ιδέα για τα “αεροσκάφη δίχως πιλότους”, παρ’ όλη τη φιλοδοξία της.

Αν και παραγκωνίστηκε, ωστόσο, η ιδέα δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 η αμερικανική πολεμική αεροπορία υπερπήδησε τις πρακτικές δυσκολίες του project και, έτσι, μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, η εκτόξευση βλημάτων από μη επανδρωμένα οχήματα έγινε πραγματικότητα.

Μία ιστορία που πρέπει να ειπωθεί

Η αναφορά στην επίθεση στους Δίδυμους Πύργους δεν είναι τυχαία. Από τη σκοπιά της διεθνούς άμυνας και ασφάλειας, η εικόνα των αεροπλάνων να καρφώνονται στα πελώρια κτίρια σηματοδότησε μια νέα εποχή. Στο βωμό της καταπολέμησης της τρομοκρατίας κάμφθηκαν πολλές αντιδράσεις ποικίλου χαρακτήρα, αποσυνδέοντας τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου από καθετί συμβατικό και παραδοσιακό. Η εξόντωση του Osama bin Laden έγινε αυτοσκοπός για τις μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ που, απαλλαγμένες και από τις τελευταίες τους επιφυλάξεις, λογάριαζαν ελάχιστα.

Τον Φεβρουάριο του 2002, εν μέσω του ανθρωποκυνηγητού για το μεγάλο κεφάλι της al-Qaeda, αμερικανικό drone περιπολούσε στη Zhawar Kili – μια περιοχή που πιθανολογούταν πως αποτελεί κρησφύγετο των μελών της εξτρεμιστικής οργάνωσης. Τρεις άντρες με μακριούς χιτώνες βρίσκονταν στην κορυφή ενός βουνού του Αφγανιστάν. Ένας εξ αυτών (Daraz Khan) ήταν εμφανώς ψηλότερος από τους άλλους δύο. Ο χειριστής του εναέριου οχήματος Predator έδωσε, λοιπόν, την εντολή, και το drone έβαλλε κατά των τριών υπόπτων.

Το “ατράνταχτο” ενοχοποιητικό στοιχείο πίσω από την επίθεση αποτελούσε το γεγονός πως το ύψος ενός υπόπτου ήταν πάνω κάτω το ίδιο με του Osama bin Laden, και πως οι υπόλοιποι δύο φαίνονταν να του συμπεριφέρονται με σεβασμό. Παρά το “ακλόνητο” των ενδείξεων, εν τέλει αποκαλύφθηκε πως ο Daraz Khan ήταν κάτι ίντσες κοντύτερος από τον Osama bin Laden, και πως οι τρεις Αφγανοί απλά μάζευαν παλιοσίδερα. Και οι τρεις σκοτώθηκαν.

Το drone που χρησιμοποιήθηκε στην παρακολούθηση του Osama Bin Laden, ονόματι Reaper.

Επιπλοκές

Τα προβλήματα που ανακύπτουν από τη χρήση και, πολλώ δε μάλλον, από τον πολλαπλασιασμό των μη επανδρωμένων αέριων οχημάτων είναι πολυάριθμα και, μέχρι στιγμής, ίσως και ανυπολόγιστα. Γι’ αυτό και η απαρίθμηση των επιπλοκών που μέλλει να προκύψουν είναι αμιγώς ενδεικτική.

Κατ’ αρχάς, είτε ελέγχονται αυτόματα από υπολογιστικά συστήματα επί του σκάφους, είτε από χειριστές τοποθετημένους σε απομακρυσμένα από τον στόχο κέντρα ελέγχου, τα drones είθισται να χρησιμοποιούνται για στοχευμένες επιθέσεις κατά ανθρώπων των οποίων η ταυτότητα, αν και παραμένει άγνωστη, φαίνεται να αντιστοιχεί σ’ ένα προφίλ συμπεριφοράς που θέτει ο επιτεθείς. Φυσικά, έτσι όχι μόνο παραβιάζεται το δικαίωμα στη ζωή και στην εθνική κυριαρχία -αν, για παράδειγμα, ένα αμερικανικό drone δραστηριοποιείται εντός πακιστανικού εδάφους-, αλλά και ο επιτιθέμενος βρίσκεται σε αδικαιολόγητα δυσανάλογη θέση, αφού η ενοχή του προκαταβάλλεται πάνω σε στοιχεία ελάχιστα έως καθόλου αξιόπιστα.

Εξίσου ανησυχητική είναι, πάντως, η πρόσβαση μη κρατικών ή εξτρεμιστικών οργανώσεων στα drones, και η επιστράτευση των τελευταίων για κάθε λογής αξιόποινες πράξεις. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η επίθεση με drones από τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, οι οποίοι κατάφεραν να παρέμβουν στην ομαλή εξέλιξη στρατιωτικών επιχειρήσεων της αμερικανικής πλευράς στη Raqqa της Συρίας.

Ίσως, όμως, η πιο τρομακτική έκφανση των drones είναι πως συνιστούν ένα ακαταλόγιστο και μη διαυγές μέσο στο όνομα ενός -κατά τα φαινόμενα- δημοκρατικού και αναίμακτου πολέμου. Τουλάχιστον, στο παρελθόν τα περισσότερα κράτη υπέκειντο στον εξονυχιστικό έλεγχο των εσωτερικών θεσμών, των μέσων και της κοινής γνώμης για οποιαδήποτε ληφθείσα στρατιωτική απόφαση. Πλέον, η μυστικοπάθεια τείνει να επικρατήσει σε ό,τι αφορά στη χρησιμοποίηση των drones -η τακτική της αμερικανικής κυβέρνησης επί προεδρίας Obama αποτελεί το πλέον πρόσφατο παράδειγμα-, αφού τα κράτη διστάζουν να φανερώσουν τις κινήσεις τους – καθιστώντας, όμως, έτσι τον έλεγχο της νομιμότητας των πράξεών τους εξαιρετικά δυσχερή.

Για κάποιους, η επανεμφάνιση και το γόητρο των μη επανδρωμένων αέριων οχημάτων οδηγεί σε αχαρτογράφητα νερά ενώ, γι’ άλλους, ανοίγει την πόρτα στις τεχνολογίες του μέλλοντος, και οραματίζεται σμήνη από τηλεκατευθυνόμενες πολεμικές συσκευές. Ένα παραμένει σίγουρο: τα drones ξαναγράφουν τον τρόπο με τον οποίο θα διεξάγεται ο πόλεμος εφεξής.

Συμπέρασμα

Η χρήση των drones αρχίζει να ανησυχεί όλο και εντονότερα. Γιατί; Δεν είναι, άραγε, ένα μόνο όπλο στο πλαίσιο εκατοντάδων ή, έστω, η τελευταία τεχνολογική λέξη των σύγχρονων ημερών; Προς τί η αναστάτωση – και, δη, για τη διεθνή ασφάλεια; Προς τί όλες οι δυσοίωνες προβλέψεις και η επιφυλακτικότητα μερίδας του πληθυσμού; Αν μέχρι τώρα η ανησυχητική πρωτοπορία του όλου εγχειρήματος άγγιζε μόνο ακαδημαϊκούς και λοιπούς επιστήμονες, πλέον ουδείς δεν μπορεί να γυρίσει την πλάτη του στο προφανές.

Ανεξαρτήτως της επιτυχίας και της αποτελεσματικότητάς τους στο πεδίο της μάχης, τα drones κατάφεραν να λύσουν το από αμνημονεύτων χρόνων αγωνιώδες ζήτημα του κυνηγιού του θύματος με τον θύτη. Αποστασιοποιώντας τον έναν από τον άλλον, εγγυήθηκαν την υπεροχή του εγγενώς ισχυρότερου. “Και τότε, ποιο το πρόβλημα;” θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς, όταν αυτή είναι και η πεμπτουσία της “τέχνης” του πολέμου.

Το πρόβλημα εντοπίζεται ακριβώς στην απόσταση. Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη δεν είναι απλά ένα ακόμα πολεμικό μέσο, αλλά μια απρόσωπη επίδειξη δύναμης. Αν ο πόλεμος των ανθρώπων έχει ένα “πλεονέκτημα”, αυτό είναι η αχρειότητα που συναισθάνονται όσοι συμμετέχουν σε αυτόν. Και δεν είναι λίγες οι φορές που αυτή η ενσυναίσθηση λειτουργεί ανασταλτικά, οριοθετώντας την επίθεση από την ανηλεή βαρβαρότητα. Με τη στράτευση των drones, ο θύτης γίνεται χειριστής της συσκευής που σπέρνει τον θάνατο, τοποθετημένος κάπου με ασφάλεια και μακριά από τον στόχο του. Χωρίς να κοιτάζει κατάματα τον στόχο του, πατάει ένα κουμπί, και εκτελεί. Έτσι, ο πόλεμος γίνεται μια διαδικασία. Το πού θα μπορούσε να οδηγήσει αυτή η αυτοματοποίηση των συρράξεων μένει να ιδωθεί στο μέλλον.

Πηγές:

1. Hambling, D. (2017). The next era of drones will be defined by ‘swarms’. http://www.bbc.com/future/story/20170425-were-entering-the-next-era-of-drones
2. Gibbons-Neff, T. (2017). ISIS drones are attacking U.S. troops and disrupting airstrikes in Raqqa, officials say. https://www.washingtonpost.com/news/checkpoint/wp/2017/06/14/isis-drones-are-attacking-u-s-troops-and-disrupting-airstrikes-in-raqqa-officials-say/?utm_term=.6a9eda41f5f0
3. Milanovic, M. (2010). Drones and Targeted Killings: Can self-defense preclude their wrongfulness? https://www.ejiltalk.org/drones-and-targeted-killings-can-self-defense-preclude-their-wrongfulness/
4. Bosse, M. (2016). Legal Implications of Using Drones. http://enewsletters.constructionexec.com/techtrends/2016/01/legal-implications-when-using-drones/
5. Funk, A. (2016). Drones in Contemporary Warfare: The Imlications for Human Rights. http://blogs.lse.ac.uk/humanrights/2016/07/07/drones-in-contemporary-warfare-the-implications-for-human-rights/
6. Desjardins, J. (2016). Infographic: The Emergence of Commercial Drones. http://www.visualcapitalist.com/emergence-commercial-drones/
7. Sifton, J. (2012). A Brief History of Drones. https://www.thenation.com/article/brief-history-drones/
8. Boyle, M. (2015). The legal and ethical implications of drone warfare. http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13642987.2014.991210